Πριν από λίγο καιρό η Βραζιλία και η Κίνα συμφώνησαν να εκκαθαρίζουν τις εμπορικές συναλλαγές τους στα δικά τους νόμισμα. Το Απρίλιο, Ινδία και Μαλαισία συμφώνησαν να χρησιμοποιούν τη ρούπια ως το νόμισμα για τις συναλλαγές τους. Ακόμα και η Γαλλία αρχίζει σταδιακά να πραγματοποιεί συναλλαγές με την Κίνα σε γουάν.
Τι συμβαίνει; Το δολάριο έχει γίνει από «παγκόσμιο νόμισμα» σε «παγκόσμιο εχθρό» και οι αναπτυσσόμενες, αλλά και ανεπτυγμένες χώρες επιδιώκουν να απαλλαγούν από τα δεσμά του – και, ταυτόχρονα, από την πολιτική ισχύ της Ουάσινγκτον που η χρήση του διασφαλίζει – επιχειρώντας να συναλλάσσονται με το νόμισμά της η καθεμιά. Φυσικά, τακτικά ανά δεκαετία κάποιοι οικονομολόγοι προβλέπουν το τέλος του δολαρίου, το οποίο δεν έρχεται ποτέ. Όμως τώρα τα πράγματα δείχνουν σοβαρά.
Το δολάριο ως «όπλο»
Κι αυτό, διότι οι διακρατικές συμφωνίες για συναλλαγές εκτός δολαρίου, για «αποδολαριοποίηση», ήταν το συστατικό που έλειπε ως σήμερα από τις προβλέψεις των οικονομολόγων ότι το δολάριο θα εγκαταλειφθεί ως το «παγκόσμιο νόμισμα», υπέρ άλλων τοπικών ή υπερτοπικών νομισμάτων. Το πιο ενδιαφέρον, δε, είναι ότι οι αποφάσεις αυτές έχουν πολιτικό background, καθώς κάποιοι ηγέτες θεωρούν ότι οι ΗΠΑ έχουν μετατρέψει το δολάριο σε «όπλο» προκειμένου να επιβάλλουν πολιτικές.
Μάλιστα, όσοι ζητούν αποδείξεις γι’ αυτό τον ισχυρισμό, το παράδειγμα της Ρωσίας είναι χαρακτηριστικό: μετά την εισβολή στην Ουκρανία, οι ΗΠΑ επέβαλαν κυρώσεις, πάγωσαν δισεκατομμύρια δολάρια σε περιουσιακά στοιχεία της Μόσχας και ουσιαστικά εξόρισαν τη χώρα από το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα. Και μπορεί οι κυρώσεις να είναι δικαιολογημένες, ωστόσο, στο μυαλό πολλών ηγετών η κυριαρχία του δολαρίου άρχισε να μοιάζει επικίνδυνη.
Ο φόβος των κυρώσεων
Αντίστοιχοι προβληματισμοί φαίνεται, όμως, ότι επικρατούν και στις ΗΠΑ: η διαρκώς αυξανόμενη ισχύς του δολαρίου στους γεωπολιτικούς σχεδιασμούς της Ουάσινγκτον ενδεχομένως πλήξει τη θέση του στις παγκόσμιες αγορές και εν τέλει μειώσει την ικανότητά του να αποτελεί μοχλό γεωπολιτικής. Για παράδειγμα, αναλυτές εκτιμούν ότι οι τεράστιες κυρώσεις στη Ρωσία προκαλούν σοβαρούς προβληματισμούς σε χώρες ακόμα και συμμαχικές των ΗΠΑ.
Οι αναλυτές αυτοί εκτιμούν ότι σταδιακά, μέσω των διακρατικών συμφωνιών για εκκαθάριση συναλλαγών σε νομίσματα εκτός δολαρίου, υπάρχει ο κίνδυνος, αν όχι εκθρονισμού του δολαρίου, εν τέλει μείωσης της οικονομικής ισχύος των ΗΠΑ, και δη προς όφελος της Κίνας, η οποία ασκεί εδώ και πολλά χρόνια (ιδίως δε μετά την άνοδο του Σι Τζινπίνγκ στην εξουσία του ΚΚΚ) «μαλακή ισχύ» σε διάφορες χώρες και επιδιώκει το γουάν να αντικαταστήσει το δολάριο (σε μεγάλο βαθμό) στις εμπορικές συναλλαγές ανά τον κόσμο.
Διακρατικές συμφωνίες
Από την άλλη, χώρες όπως η Ινδία, η Νότια Κορέα, η Βραζιλία και η Ινδονησία – χώρες που κάθε άλλο παρά συμμαχικές της Κίνας μπορούν να θεωρηθούν – προωθούν εδώ και καιρό διακρατικές συναλλαγές στα δικά τους νομίσματα, ενώ οι BRICS δεν κρύβουν τη διάθεσή τους να εκδιώξουν πλήρως το δολάριο από τις εμπορικές και άλλες συναλλαγές τους, υπενθυμίζοντας ότι όταν ο Νίξον αποσυνέδεσε το νόμισμα από τη συμφωνία του Μπρέτον Γουντς, το ενίσχυσε ακόμα περισσότερο.
Το γεγονός ότι σήμερα το δολάριο είναι το κυρίαρχο νόμισμα στα συναλλαγματικά αποθέματα, κάνει τα κρατικά ομόλογα των ΗΠΑ έναν ασφαλή προορισμό για επενδυτές και χώρες, ουσιαστικά στηρίζοντας την αμερικανική οικονομία, ενίοτε και σε βάρος των οικονομιών των χωρών που επενδύουν σε αυτά. Επίσης, σχεδόν το 90% των διατραπεζικών συναλλαγματικών συναλλαγών σήμερα εκκαθαρίζεται σε δολάρια, όπερ σημαίνει ότι οι τράπεζες υπόκεινται σε κίνδυνο αμερικανικών κυρώσεων.
Προειδοποίηση Γέλεν
Η ίδια η υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Τζάνετ Γέλεν, παραδέχθηκε μιλώντας τον περασμένο Απρίλιο στο CNN ότι «υπάρχει ο κίνδυνος, όταν χρησιμοποιούμε οικονομικές κυρώσεις που σχετίζονται με το ρόλο του δολαρίου, συν τω χρόνω να υποσκάψουμε την ηγεμονία του», αν και τόνισε ότι το αμερικανικό νόμισμα «χρησιμοποιείται παγκοσμίως για λόγους που δεν επιτρέπουν σε άλλες χώρες να βρουν εναλλακτικές με τις ίδιες ιδιότητες», όπως σταθερότητα, ασφάλεια και ρευστότητα.
Οι αγορές συμφωνούν μαζί της και σημειώνουν ότι οι προηγμένες οικονομίες και σύμμαχοι των ΗΠΑ δεν δείχνουν κάποια διάθεση να εγκαταλείψουν το δολάριο ως παγκόσμιο νόμισμα. Ωστόσο, οι ειδικοί επιμένουν: η διαδικασία της «αποδολαριοποίησης» είναι αργή, επίπονη και θα συναντήσει μεγάλα εμπόδια και αντιστάσεις. Ωστόσο, εκτιμούν, η διαδικασία αυτή έχει αρχίσει και όσο η Ουάσινγκτον θα χρησιμοποιεί το δολάριο ως όπλο και ως μοχλό πίεσης για τα συμφέροντά της, τόσο υπάρχει πιθανότητα επιτάχυνσής της.
