Οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν μετά τη ρωσική επίθεση στην Ουκρανία υποστηρίζονται ευρέως από τον ευρωπαϊκό πληθυσμό, σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου της γερμανικής Οικονομίας (ΙW).
Ωστόσο, αν εξετάσει κανείς την εκλογική συμπεριφορά των ευρωπαίων βουλευτών κατά τα έτη που ακολούθησαν την προσάρτηση της Κριμαίας, διαφαίνονται πιθανές ρωγμές στο αντιρωσικό μέτωπο.
Ιδιαίτερα τα κόμματα σε χώρες εκτός του πρώην ανατολικού μπλοκ, τα οποία μπορούν να τοποθετηθούν στα άκρα του πολιτικού φάσματος, έχουν αντιταχθεί στο παρελθόν σε επικριτικά για τη Ρωσία ψηφίσματα.
Το πόσο αξιόπιστα οι πολιτικοί αυτοί εκπρόσωποι θα εγκαταλείψουν τώρα τις θέσεις τους μένει να φανεί.
Τις πρώτες εβδομάδες του πολέμου, αντιπροσωπευτικές δημοσκοπήσεις σε διάφορες “δυτικές” χώρες δείχνουν ισχυρή υποστήριξη για τις οικονομικές κυρώσεις που έχουν υιοθετηθεί.
Ωστόσο, το κλίμα θα μπορούσε να αλλάξει αν οι τιμές της ενέργειας έθεταν σε κίνδυνο το βιοτικό επίπεδο των υποβαθμισμένων κοινωνικοοικονομικών στρωμάτων του πληθυσμού μεσοπρόθεσμα ή ακόμη και την ασφάλεια του εφοδιασμού.
Σε λεπτή γραμμή κινείται η πολιτική
Οι ενθουσιώδεις συζητήσεις για την άνοδο των τιμών των καυσίμων και η σκέψη των διαδηλώσεων των κίτρινων γιλέκων δείχνουν ήδη εντυπωσιακά σε πόσο λεπτή γραμμή κινείται η πολιτική.
Εξάλλου, οι κυρώσεις που έχουν αποφασιστεί μπορεί να χρειαστεί να εφαρμοστούν για πολλά χρόνια ή ακόμη και να αυστηροποιηθούν.
Επιπλέον, οι συγκριτικές έρευνες επισημαίνουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των χωρών ακόμη και την πρώτη εβδομάδα του πολέμου, όταν οι οικονομικές επιπτώσεις είχαν μόλις φθάσει στην ΕΕ.
Για παράδειγμα, μια αντίστοιχη έρευνα που ανατέθηκε από το Ίδρυμα Jean-Jaurès (2022) δείχνει μια συντριπτική πλειοψηφία άνω του 90% υπέρ των οικονομικών κυρώσεων κατά της Ρωσίας στην Πολωνία.
Τί γίνεται στην Ιταλία, τη Γερμανία και τη Γαλλία
Στην Ιταλία και τη Γερμανία, η έγκριση είναι ήδη κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες χαμηλότερη, ενώ στη Γαλλία, μόνο το 72% των ερωτηθέντων υποστηρίζει τα μέτρα.
Επομένως, είναι σημαντικό για την ευρωπαϊκή θέση σε αυτή τη δυνητικά μακροχρόνια σύγκρουση να προσδιοριστούν τα πολιτικά σημεία ρήξης. Για να γονατίσει οικονομικά ο Ρώσος πρόεδρος, οι κυρώσεις θα πρέπει να επιβληθούν από την αλλαγή των κυβερνήσεων των κρατών μελών της ΕΕ.
Μια καλή επισκόπηση της τοποθέτησης απέναντι στη Ρωσία μπορεί να βρεθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Απαιτείται ομοφωνία
Κατ’ αρχήν, τα βασικά σημεία οποιωνδήποτε οικονομικών κυρώσεων σε επίπεδο ΕΕ πρέπει να αποφασίζονται ομόφωνα σε διακυβερνητικό επίπεδο στο πλαίσιο της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ).
Σύμφωνα με το άρθρο 215 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Επιτροπή της ΕΕ, από κοινού με τον Ύπατο Εκπρόσωπο για την Εξωτερική Πολιτική και την Πολιτική Ασφάλειας, καταρτίζει στη συνέχεια κανονισμό. Αυτό πρέπει τελικά να βρει ειδική πλειοψηφία στο Συμβούλιο της ΕΕ.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΚ) απλώς ενημερώνεται για τις αποφάσεις (Bergmann, 2022). Μόνο μία κυβέρνηση θα μπορούσε έτσι να αποτρέψει περαιτέρω κυρώσεις στο μέλλον και να εμποδίσει την επέκταση των περιοριστικών μέτρων που έχουν ήδη υιοθετηθεί.
Όσον αφορά τις τρέχουσες κυρώσεις, οι μεμονωμένοι βουλευτές της ΕΕ δεν αναγκάστηκαν ακόμη να λάβουν δημόσια θέση. Αυτό θα συνέβαινε μόνο σε μια κοινοβουλευτική ψηφοφορία, η οποία διεξάγεται στο Ευρωκοινοβούλιο από το 2014 ως η λεγόμενη “ονομαστική ψηφοφορία” και τα αποτελέσματα της οποίας μπορούν να προβληθούν σε επίπεδο βουλευτών.
Η συμπεριφορά της ψηφοφορίας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
Η συμπεριφορά της ψηφοφορίας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου και την παρέμβαση της Ρωσίας στις ένοπλες συγκρούσεις στην ανατολική Ουκρανία θα μπορούσε να ρίξει φως στις εντάσεις που κρύβονται πίσω από την ενότητα σε κυβερνητικό επίπεδο.
Κατά την τελευταία ολοκληρωμένη νομοθετική περίοδο μεταξύ 2014 και 2019, το Κοινοβούλιο των Βρυξελλών συνήλθε 13 φορές για να ψηφίσει ψηφίσματα επικριτικά για τη Ρωσία.
Για παράδειγμα, πήρε θέση σχετικά με τη γενική επανατοποθέτηση των σχέσεων μεταξύ της ΕΕ και της Ρωσίας ως αποτέλεσμα της ρωσικής επιθετικότητας, άλλαξε τη στρατηγική τοποθέτηση της κοινότητας των κρατών στη Μαύρη Θάλασσα, καταδίκασε τη μεταχείριση των στελεχών της ρωσικής αντιπολίτευσης, όπως ο Αλεξέι Ναβάλνι, τη δολοφονία του Μπόρις Νεμτσόφ και την καταστολή της κοινωνίας των πολιτών, και τροποποίησε την επιστημονική συνεργασία με τη Ρωσία.
Οι κρίσιμες θέσεις έναντι της Ρωσίας βρήκαν αδιαμφισβήτητες πλειοψηφίες και στις 13 ψηφοφορίες.
Η παροχή αμυντικών όπλων στην Ουκρανία
Ακόμη και στο ιδιαίτερα επιθετικό ψήφισμα για τη “στρατηγική στρατιωτική κατάσταση στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας μετά την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία”, η κοινοβουλευτική πλειοψηφία του 56% βρήκε αντίθετη μόνο μια μειοψηφία 29% των παρόντων βουλευτών (υπόλοιπο: αποχές).
Εδώ, ειδικότερα, εξετάστηκε “η δυνατότητα […] να παρασχεθούν στην Ουκρανία αμυντικά όπλα και να τη βοηθήσουν να βελτιώσει τις αμυντικές της ικανότητες” (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2015).
Από τη Γερμανία προέκυψε μια ιδιαίτερα ισορροπημένη εικόνα με 31 ψήφους υπέρ και 30 κατά: Η CDU/CSU και το FDP είχαν την αντίθεση της AfD, των Πρασίνων, της Αριστεράς και του SPD, οι οποίοι απέρριψαν το ψήφισμα.
Παρά την αμφίσημη αυτή τοποθέτηση, οι Γερμανοί βουλευτές βρίσκονται στο κάτω μέσο της κατάταξης των επικριτών της Ρωσίας σε μια σύγκριση των χωρών και των 13 ψηφοφοριών, με μέσο όρο αποδοχής 80% (βλ. σχήμα).
Ακόμη και μεταξύ των Γερμανών Σοσιαλδημοκρατών, η φιλορωσική πορεία των οποίων δέχθηκε πρόσφατα έντονες επικρίσεις, κατά μέσο όρο τα τρία τέταρτα των βουλευτών ψήφισαν υπέρ των αντίστοιχων θέσεων.
Η Ελλάδα και η Κύπρος
Η Ελλάδα και η Κύπρος, από την άλλη πλευρά, ξεχωρίζουν σαφώς. Η συγγένειά τους με τη Ρωσία, με τη σειρά της, συμβαδίζει με οικονομικά συμφέροντα.
Η τότε ακροαριστερή κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα, για παράδειγμα, βρέθηκε με την πλάτη στον τοίχο από οικονομικής άποψης στην κρίση του ευρώ και χρησιμοποίησε το φλερτ με τη Ρωσία ως διαπραγματευτικό χαρτί για μια καλύτερη θέση έναντι της ΕΕ.
Στην Κύπρο, από την άλλη πλευρά, οι 40.000 Ρώσοι αποτελούν σχεδόν το 5% του πληθυσμού, πολλοί από τους οποίους είχαν εξασφαλίσει τότε πρόσβαση στην ΕΕ μέσω ενός “χρυσού διαβατηρίου”.
Αυτός ο σημαντικός κλάδος της οικονομίας ήταν πιθανώς αυτός που έπρεπε να προστατεύσουν οι βουλευτές.
Σε αντίθεση με τη συμπάθεια για τον Πούτιν από τη ριζοσπαστική αριστερά στην Ελλάδα, η εξίσου χαμηλή υποστήριξη για ψηφίσματα που επικρίνουν τη Ρωσία στη Γαλλία, την Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο μπορεί να αποδοθεί στα ισχυρά δεξιά λαϊκιστικά κόμματα.
Στη Δυτική Ευρώπη
Στη Δυτική Ευρώπη, τα κόμματα αυτά μοιράζονται παραδοσιακά έναν πολιτικό νατιβισμό με τη Ρωσία, ο οποίος αντανακλάται σε έναν μεγάλο θαυμασμό για τον ισχυρό ηγέτη στο Κρεμλίνο και δεν σταματά ούτε στο AfD (Diermeier et al., 2021).
“Η ψήφος στους λαϊκιστές είναι εξίσου ψήφος στον Πούτιν”, προειδοποίησε ο Guy Verhofstadt (2019) ενόψει των τελευταίων ευρωεκλογών. Μια ματιά στα πρότυπα ψηφοφορίας αποδεικνύει ότι έχει δίκιο – αν εξαιρέσετε την Ανατολική Ευρώπη.
Οι πολύ φιλικοί προς τη Ρωσία
Στην κατάταξη των πιο φιλικών προς τη Ρωσία βαρέων βαρών (εξαιρουμένων των μικρών κομμάτων με λιγότερους από 5 βουλευτές), ακολουθούν το γαλλικό Εθνικό Μέτωπο (νυν Rassemblement National), η ιταλική Lega Nord (νυν Lega), το βρετανικό κόμμα Brexit, το γερμανικό LINKE, ο ελληνικός ΣΥΡΙΖΑ και το ιταλικό Movimento 5 Stelle.
Ενώ ορισμένοι δεξιοί και αριστεροί λαϊκιστές ηγέτες έχουν εν τω μεταξύ αποσύρει δημοσίως τη συμπάθειά τους από το Κρεμλίνο, παραμένει ασαφές πόσο αξιόπιστα θα απαρνηθούν τις θέσεις που συχνά φαίνονται καιροσκοπικές και θα αντισταθούν στη σαγήνη της αυταρχικής ιδεολογικής εγγύτητας.
Ειδικά αν οι οικονομικές κυρώσεις πλήξουν σκληρά τους δικούς τους, κατά βάση φιλικούς προς τη Ρωσία, ψηφοφόρους μεσοπρόθεσμα. Ειδικότερα, με τη Rassemblement National, τη Λέγκα και τον ΣΥΡΙΖΑ, ορισμένοι σημαντικοί φιλορωσικοί παράγοντες εκπροσωπούν κοινωνικοοικονομικά επισφαλή τμήματα του πληθυσμού, τα οποία δεν φημίζονται για την επιείκειά τους όταν διαπραγματεύονται την απώλεια των εισοδηματικών τους προοπτικών.
Οι φιλορώσοι Γερμανοί Σοσιαλδημοκράτες, μαζί με το LINKE και το AfD, εδραίωσαν πρόσφατα την παραπαίουσα πορεία τους, όταν εμπόδισαν στο κοινοβούλιο του Schwerin τον αναπροσανατολισμό των κονδυλίων του ιδρύματος Nord-Stream 2 σε ανθρωπιστική βοήθεια για την Ουκρανία.
