- Οι γυναίκες κατάσκοποι, από τη Μάτα Χάρι, στη Ζωζώ Νταλμάς και στην Ζοζεφίν Μπέικερ. Οι έρωτες, τα πάθη, η κατασκοπία και η αληθινή ιστορία τους
Μάτα Χάρι, το «μάτι της ημέρας»
Είναι μία από τις πιο γνωστές γυναίκες κατασκόπους, που ήταν γνωστή, όχι μόνο για τη σαγηνευτική ομορφιά της, αλλά και για την έξυπνη κάλυψή της. Το όνομα της, Μάτα Χάρι (στα ινδονησιακά «μάτι της ημέρας»), ήταν ψευδώνυμο της Ολλανδής Μαργαρίτας Τσέλε που υπήρξε σπουδαία χορεύτρια ινδικών χορών, εταίρα, αλλά και φημισμένη κατάσκοπος.
Ο πατέρας της, Άνταμ Τσέλε, ήταν ευκατάστατος κατασκευαστής καπέλων. Τον Ιανουάριο του 1889 χρεοκόπησε και ένα χρόνο μετά οι γονείς της χώρισαν. Το ερωτικό της ταμπεραμέντο φάνηκε από πολύ νωρίς, καθώς τον Νοέμβριο του 1892 και ενώ παρακολουθούσε μαθήματα σε κολλέγιο στο Leiden, την έδιωξαν γιατί την έπιασαν να ερωτοτροπεί με τον διευθυντή. Ήταν μελαχρινή, με αισθησιακά χείλη, μεγάλα μαύρα μάτια και με μια ομορφιά εξωτική που την είχε πάρει από τη Χαβανέζα μητέρα της.
Η Μάτα Χάρι
Η Μαργαρίτα Τσέλε παντρεύτηκε στα 19 της τον συνταγματάρχη του ολλανδικού αποικιακού στρατού Ροδόλφο ΜακΛάουντ, με τον οποίο αργότερα χώρισαν. Ο γάμος τους, αν και τους χάρισε δυο παιδιά, δεν υπήρξε ευτυχισμένος αφού ήταν γεμάτος συγκρούσεις. Εκείνη τον κατηγορούσε ότι ήταν βίαιος, μέθυσος, χαρτοπαίκτης και φιλάργυρος. Εκτός αυτών, της είχε μεταδώσει αφροδίσια νοσήματα από τις σεξουαλικές επαφές που είχε στα πορνεία.
Στα σαλόνια και τις μεγάλες κρεβατοκάμαρες του Παρισιού
Μόλις χώρισαν, η Μαργαρίτα πήγε στο Παρίσι και εμφανίστηκε αρχικά ως «Λαίδη Μακλέοντ» και «πριγκίπισσα της Ιάβα» σε ένα αμφιλεγόμενο καμπαρέ της εποχής. Ο τολμηρός χορός της ήταν ένα μείγμα ανατολίτικων χορών με πέπλα που ενθουσίαζε το κοινό. Με το όνομα «Μάτα Χάρι» μπαίνει στα μεγάλα σαλόνια, αλλά και στις μεγάλες κρεβατοκάμαρες του Παρισιού. Γοητευτική και μυστηριώδης γυναίκα, γίνεται αμέσως έμπιστη συντροφιά πολλών αξιωματικών.
Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος ξεσπά και η Μάτα Χάρι επιστρέφει στην Ολλανδία. Εκεί, στις αρχές του 1916, πνιγμένη στα υπέρογκα χρέη που οφείλονται στον πολυτελή της βίο, δέχεται την πρόταση Γερμανού διπλωμάτη να της ξεπληρώσει τα χρέη έναντι πληροφοριών. Έτσι γίνεται η πράκτορας H21. Η ίδια, ως υπήκοος ουδέτερης χώρας, μπορούσε να μετακινείται ελεύθερα στην πολεμοκρατούμενη Ευρώπη, με τις σχέσεις της να μην κάνουν διακρίσεις σε εθνικότητες. Κάτι που σύντομα θα την έβαζε στο στόχαστρο τόσο της βρετανικής όσο και της γαλλικής αντικατασκοπείας,
Η πρώτη σύλληψη έγινε τον Νοέμβριο του 1916, όταν οι βρετανικές αρχές τη συλλαμβάνουν σε ένα ατμόπλοιο το οποίο κατευθυνόταν από την Ισπανία στην Ολλανδία, πιστεύοντας ότι ήταν η γερμανίδα κατάσκοπος Κλάρα Μπένεντιξ. Τη μετέφεραν στη βρετανική αντικατασκοπεία για ανάκριση, όπου η ίδια κατέθεσε ότι είχε στρατολογηθεί από έναν Βέλγο αξιωματικό για λογαριασμό της βελγικής υπηρεσίας πληροφοριών. Παράλληλα, ισχυρίστηκε ότι ο γάλλος πρόξενος στο Vigo της Ισπανίας, της είχε ζητήσει να κατασκοπεύσει τις ρωσικές δυνάμεις στην Αυστρία.
“Ο εχθρός που πρέπει να εξολοθρευτεί”
Την επόμενη χρονιά, η Μάτα Χάρι, η πράκτορας με τον κωδικό Η21, θεωρείται ο εχθρός που πρέπει να εξολοθρευτεί. Μόλις γύρισε στο Παρίσι, στις 13 Φεβρουαρίου 1917, οι γαλλικές μυστικές υπηρεσίες τη συλλαμβάνουν στο ξενοδοχείο Ελυζέ με την κατηγορία του διπλού κατασκόπου κατά συρροή, προσάπτοντας της ευθύνες για το θάνατο 50.000 Γάλλων στρατιωτών και τη φυλακίζουν στις γυναικείες φυλακές του Σαιντ Λαζάρ. Στις 25 Ιουλίου περνάει από στρατοδικείο και καταδικάζεται σε θάνατο δια τουφεκισμού.
Ο αμοραλιστικός τρόπος ζωής της ήταν αυτός που στην ουσία την καταδίκασε, καθώς τα πάρε-δώσε της με τους γερμανούς αξιωματούχους θεωρήθηκαν ύποπτα: «Συνηθισμένη καθώς είναι να χρησιμοποιεί τους άντρες, είναι ακριβώς ο τύπος της γυναίκας που είναι γεννημένη κατάσκοπος», κατέληξε ο εισαγγελέας. Κι έτσι, σε μόλις 45 λεπτά της ώρας, το στρατοδικείο έβγαλε απόφαση ότι ήταν διπλή πράκτορας. Εκτελέστηκε ενώ το σώμα της δεν αναζητήθηκε από κανέναν και γι’ αυτό δόθηκε στους επιστήμονες για σκοπούς ιατρικής έρευνας.
Υπήρξε ή όχι η Μάτα Χάρι κατάσκοπος; Υπέρ ποιας χώρας; Δεν υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία τα οποία να αποδεικνύουν ότι ήταν διπλή κατάσκοπος. Το σίγουρο είναι ότι η Μάτα Χάρι υπήρξε ταλαντούχα χορεύτρια και ερωμένη. Ίσως και να παγιδεύτηκε σε μια αντιπαράθεση μεταξύ των μυστικών υπηρεσιών η οποία την οδήγησε στο εκτελεστικό απόσπασμα. Το 2017 η Γαλλία αποχαρακτήρισε τα επίσημα έγγραφα και έτσι ίσως σύντομα απαντηθούν όλα τα ερωτήματα.
***
Ζωζώ Νταλμάς, το πρόσωπο των «Sante»
Η Ζωζώ Νταλμάς, με το πραγματικό όνομα Ζωή Σταυρίδη γεννήθηκε το 1905 στην Κωνσταντινούπολη.
Ήταν κοσμοπολίτισσα Ελληνίδα ηθοποιός, χορεύτρια και καλλιτέχνης της Όπερας στο μεσοπόλεμο. Σε ηλικία 12 ετών αρραβωνιάστηκε έναν αεροπόρο, τον παντρεύτηκε δύο χρόνια αργότερα όταν ήταν 14 ετών και σε έξι μήνες τον χώρισε. Το πρόσωπό της χρησιμοποιήθηκε για να αποτυπώσει τη γυναικεία μορφή που εμφανίσθηκε στο πακέτο της μάρκας των τσιγάρων ελληνικής προέλευσης, «Sante».
Η Ζωζώ Νταλμάς στο πακέτο «Sante» και λίγο πριν “φύγει” στο Γηροκομείο
Τα συγκεκριμένα τσιγάρα κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά στην αγορά το 1933 από τα αδέλφια Κωνσταντίνου. Το όνομα Sante επιλέχθηκε για να πείσει τον κόσμο ότι επρόκειτο για ένα υγιεινό τσιγάρο, αφού βγαίνει από τη λέξη sanitas που στα λατινικά σημαίνει υγεία. «Πάντοτε με τα ελαφρά σιγαρέτα Σαντέ, που σας προφυλάσσουν από τας γνωστάς ενοχλήσεις», ήταν το σλόγκαν τους.
Για την κυκλοφορία του πρώτου πακέτου έγινε ειδική παραγγελία σε ζωγράφο καθώς οι αδελφοί Κωνσταντίνου ήθελαν στην κασετίνα να εικονίζεται μια γυναίκα που καπνίζει. Πολλοί πίστευαν ότι το πρόσωπο στο πακέτο άνηκε σε κυρία της καλής κοινωνία των Αθηνών που δεν ήθελε να αποκαλύψει το όνομά της. Τελικά έγινε γνωστό ότι το μοντέλο του ζωγράφου ήταν η καλλιτέχνιδα Ζωζώ Νταλμάς.
Η “νύχτα της Χαλιμάς” κράτησε οχτώ μήνες…
Η Νταλμάς μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη, όπου και σπούδασε στο καλλιτεχνικό Ωδείο Γρεκού, ενώ στη συνεχεία ανέπτυξε την τέχνη της με σπουδές στο Μιλάνο. Το 1922 βγήκε στο θέατρο με τον θίασο της Ένκελ στη Θεσσαλονίκη, χορεύοντας τον χορό της κοιλιάς, κάνοντας το ανδρικό κοινό να παραληρεί. Με τον ίδιο θίασο βρέθηκε για παραστάσεις στην Αθήνα και λίγο αργότερα στην Αλεξάνδρεια, όπου την ερωτεύτηκε ένας Αιγύπτιος πρίγκιπας.
Έμεινε κοντά του οκτώ μήνες. «Και τι δεν ξόδευε για μένα. Τα μπριγιάντια δεν ήξερα πού να τα βάλω. Στόλιζα μ’ αυτά και τις καλτσοδέτες μου, ακόμη και τις τόκες των παπουτσιών μου. Και λίρα με ουρά! Αλλά εγώ δεν είχα ιδέα του χρήματος. Τα τσεκ τα έχωνα μέσα στα παπούτσια μου στα ντουλάπια. Αυτή η νύχτα της Χαλιμάς κράτησε οχτώ ολόκληρους μήνες. Στο διάστημα αυτό γυρίσαμε όλο τον κόσμο. Βενετία, Μιλάνο, Παρίσι», ( από τα απομνημονεύματά της που παραχώρησε η ίδια στον αγαπημένο της φίλο και χορευτή Δημήτρη Ιβάνωφ.)
Ο ερωτικός δεσμός με τον Κεμάλ Ατατούρκ
Είχε ερωτικό δεσμό με τον Κεμάλ Ατατούρκ, από το 1925 έως και το θάνατό του το 1938, για αυτό και κατηγορήθηκε ως κατάσκοπος και μάλιστα «διπλή». Η ιστορία της με τον Κεμάλ ξεκίνησε με ένα τρόπο σχεδόν κινηματογραφικό. Γνωρίστηκαν σε ένα νυχτερινό μαγαζί που χόρευε η Ζωζώ και πέρασαν τη νύχτα μαζί. Το επόμενο πρωί, ο Κεμάλ έφυγε, αφήνοντας ένα χαρτονόμισμα χιλίων λιρών στο κομοδίνο. Εκείνη το εξέλαβε ως τρομερή προσβολή γι’ αυτό και έδωσε μία αποστομωτική απάντηση. Πάνω στο χαρτονόμισμα που ήταν τυπωμένο το πρόσωπο του Κεμάλ, εκείνη πήρε ένα ψαλίδι και έκοψε προσεχτικά το κομμάτι που ήταν η εικόνα του. Παράτησε στο κομοδίνο το άχρηστο πλέον χαρτονόμισμα, μαζί με ένα σημείωμα: «Από αυτό που μου αφήσατε πήρα μόνο αυτό που μου χρειαζόταν. Το υπόλοιπο σας το επιστρέφω γιατί μου είναι εντελώς άχρηστο».
Την άλλη μέρα ο Κεμάλ της έστειλε κοσμήματα. Του τα επέστρεψε και τελικά κατάλαβε ότι αυτή η γυναίκα δεν εξαγοραζόταν με χρήματα. Σε μία συνέντευξή της το 1962, είπε για τον Κεμάλ: «Άστα «μπαμπά», του έλεγα ειρωνικά, «το θες ή δεν το θες, είσαι Ρωμιός! Από πού ήταν η γιαγιά σου; Δεν ήταν η κυρα-Μαρία από τα Γιάννενα; Ύστερα… τούρκεψες, «μπαμπά»! Κι αυτός χαχάνιζε, χτυπιόταν, άρπαζε ένα μπουκάλι με ρακή, έπινε στην υγειά μου και στην… ελληνοτουρκική φιλία».
Βέβαια η ιστορία και ο ξεριζωμός των Ελλήνων από τη Μικρά Ασία δεν φανερώνει καθόλου αυτό που έλεγε η Νταλμάς για την ελληνοτουρική φιλία. Για τον αλκοολισμό του Κεμάλ όμως έλεγε αλήθεια. Είχε αδυναμία στη ρακή και σε αντίθεση με τους μουσουλμάνους έπινε συστηματικά. Άλλωστε πέθανε από κίρρωση του ύπατος το 1938. Μια ομιλία του Ερντογάν, πριν μερικά χρόνια, προκάλεσε αντιδράσεις, όταν αναφέρθηκε σε δύο «μεθύστακες νομοθέτες» που χαλάρωσαν τα αυστηρά ήθη των Μουσουλμάνων. Δεν έδωσε τα ονόματα των πολιτικών στους οποίους αναφερόταν, αλλά οι περισσότεροι υπέθεσαν ότι αναφερόταν στον Κεμάλ Ατατούρκ και στον φίλο του Ισμέτ Ινονού.
Η κατηγορία περί κατασκοπίας
Η κατηγορία περί κατασκοπίας για τη Νταλμάς προέκυψε ακριβώς από αυτή τη σχέση της με τον Κεμάλ. Θεωρήθηκε «διπλός πράκτορας», που χρησιμοποιούσε τα κάλλη της για να εξάγει μυστικά της τουρκικής κυβέρνησης, επειδή μόλις ερχόταν στην Ελλάδα συναντούσε και τον Βενιζέλο. Δηλαδή, κατασκόπευε τον Ατατούρκ και έδινε αναφορά στον Βενιζέλο αλλά και αντίστροφα.
Η ίδια δήλωσε, «Κατάσκοπος δεν ήμουνα, Ελληνίδα ήμουνα». Εγκατέλειψε οριστικά τα καλλιτεχνικά δρώμενα το 1957. Η ζωή της περιορίστηκε από τότε σε ένα υπόγειο της οδού Τρικάλων στους Αμπελόκηπους, ενώ πέθανε το 1988 σε ένα γηροκομείο της Αθήνας. Μακριά από το κοινό που τη λάτρεψε και τη δημοσιότητα. Η ζωή της περιγράφεται στο βιβλίο «Εγώ, η Ζωζώ Νταλμάς», που έγραψε ο ηθοποιός και φίλος της, Βασίλης Κολοβός.
***
Ζοζεφίν Μπέϊκερ, ο καλύτερος πληροφοριοδότης της Γαλλίας
Η Ζοζεφίν Μπέϊκερ γεννήθηκε το 1906, στο Σαιντ Λούις των Η.Π.Α, από μητέρα υπηρέτρια Αφροαμερικανή με ινδιάνικες ρίζες και πατέρα τον ντράμερ Έντι Κάρσον. Υπήρξε πράκτορας της Γαλλικής Αντίστασης και ακτιβίστρια αστικών δικαιωμάτων. Μπορεί το όνομά της να παραπέμπει στην καλλιτεχνική της καριέρα τη δεκαετία του ’20, με τα εντυπωσιακά σόου της να συγκεντρώνουν πλήθη σε όλο τον κόσμο, αλλά υπήρξε ακόμα κατάσκοπος για τους Συμμάχους κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου πολέμου. Η Baker κατάφερε να κλέψει πληροφορίες ή μυστικά μηνύματα σε χαρτιά μουσικής ή στα εσώρουχά της για να αποφύγει τη σύλληψη.
Παντρεύεται για πρώτη φορά σε ηλικία 13 ετών. Ο γάμος διαλύεται μέσα σε λίγους μήνες και εκείνη καταλήγει καλλιτέχνιδα του δρόμου. Στα 15 της συναντά τον δεύτερο σύζυγό της από τον οποίο έλαβε το επώνυμο Μπέικερ, τον Γουίλι Μπέικερ. Παίρνει την απόφαση μαζί με τον σύζυγό της να μετακομίσουν στο Παρίσι και εκεί γεννήθηκε ο πιο διάσημος χορός της. Αυτός με την ψεύτικη φούστα από μπανάνες.
Η ζοζεφίν Μπέϊκερ με την ψεύτικη φούστα από μπανάνες
Η εικόνα της καθιερώθηκε μέσα στο χρόνο και έγινε συνώνυμη μιας ξέφρενης εποχής του μεσοπολέμου. Το 1928, βρίσκεται σε τουρ στην Ευρώπη όπου και στη Βιέννη βλέπει αφίσες που διαφημίζουν το νέο βιβλίο του Χίτλερ, ”Ο Αγών μου”. Αμέσως δείχνει αντιπάθεια για τις φασιστικές ιδέες που κατακλύζουν την Ευρώπη τα επόμενα χρόνια. Από το 1934, το στυλ της έχει αλλάξει. Δεν ήταν πια η χορεύτρια που χόρευε μόνο αισθησιακά και τραγουδούσε με την ψιλή της φωνή. Έχοντας παντρευτεί τον συνθέτη Ζαν Λιόν το 1937, παίρνει την γαλλική υπηκοότητα, με την καθοδήγησή του διευρύνει το ρεπερτόριό της και πλέον εμφανίζεται με πιο προσεγμένα ρούχα.
Όταν ξεσπά ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, περνά άμεσα στην Αντίσταση και γίνεται ο καλύτερος πληροφοριοδότης της Γαλλίας. Στο Chateau de Milandes, φροντίζει να φυγαδεύει τους αντιστασιακούς Γάλλους και ξένους που περνούν από την Γαλλία. Ταυτόχρονα, λόγω της φήμης της, όλα τα σαλόνια και οι φιέστες είναι ανοιχτά για εκείνη. Μαθαίνει τα μυστικά των Γερμανών και τα καταγράφει σε μικρά χαρτάκια, τα οποία καρφιτσώνει μέσα στο στηθόδεσμό της.
Η ώρα της τιμής από τον Σαρλ ντε Γκωλ
Η «Μαύρη Πέρλα», μετά τον πόλεμο, τιμάται για τις υπηρεσίες της με τον Σταυρό του Πολέμου και το Μετάλλιο της Αντίστασης ενώ γίνεται μέλος της Λεγεώνας της Τιμής από τον ίδιο τον Σαρλ ντε Γκωλ. Τη δεκαετία του ’50 πέρασε στον αγώνα κατά του ρατσισμού και υποστήριξε ενεργά το Κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα των Αφροαμερικάνων στις ΗΠΑ. Ταξιδεύει σε χώρες του Νότου και δίνει ομιλίες υπέρ της ισότητας των έγχρωμων πολιτών ενώ αρνείται να μείνει εκείνη και ο άνδρας της σε ξενοδοχεία και πανσιόν που έχουν ”πολιτική φυλετικών διακρίσεων”.
Η Ζοζεφίν Μπέϊκερ με την Γκρέις Κέλι
Το 1963 βρίσκεται στο πλευρό του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ στην πορεία του Μαρτίου. Όταν εκείνος δολοφονείται το 1968, η σύζυγός του προτείνει για την θέση του αρχηγού του κινήματος την Ζοζεφίν, όμως εκείνη αρνείται με το φόβο πως τα παιδιά της θα μείνουν χωρίς μητέρα. Γνωρίζει την Γκρέις Κέλι και γίνονται στενές φίλες από ένα βράδυ στο κλαμπ ”Stork”. Ο ιδιοκτήτης αρνείται να την σερβίρει και εκείνη φεύγει από το μαγαζί προκαλώντας καυγά. Η μόνη που την υπερασπίζεται σθεναρά φεύγοντας μαζί της ήταν η Γκρέις.
H Ζοζεφίν, οικονομικά χρεοκοπημένη από το 1966, ζει σε ένα μεγάλο διαμέρισμα σε μια περιοχή κοντά στο Μονακό μαζί με τα παιδιά της. Μαζί με τον σύζυγό της είχαν υιοθετήσει παιδιά από διάφορα μέρη της γης και διαφορετικές φυλές, φιλοδοξώντας να φτιάξουν μια ”Φυλή του Ουράνιου τόξου”, όπως την ονόμαζε η ίδια.
Το διαμέρισμα, της το έχει παραχωρήσει η ίδια η Γκρέις Κέλι. Εμφανίζεται τελευταία φορά στο Bobino τον Απρίλη του 1975 για να γιορτάσει τα 50 της χρόνια στην σόου μπιζ. Μετά από τέσσερις μέρες παθαίνει εγκεφαλικό και αφήνει την τελευταία της πνοή στις 12 Απριλίου του 1975. Το Παρίσι την τίμησε δίνοντας το όνομα της σε πλατεία στο Μονπαρνάς. Στο Μιζούρι και στο Ιλινόις, υπάρχουν μνημεία της ενώ ένα κέρινο ομοίωμά της κοσμεί το ”The Griot Museum of Black History”.
***
- Δείτε: την ταινία «Μάτα Χάρι» του 1931 με την σπουδαία Γκρέτα Γκάρμπο https://www.youtube.com/watch?v=9Y6gXXWchU0&t=19s Σημαντικός μύθος της ταινίας, εκτός από την ίδια την ηθοποιό, έγινε και το τουρμπάνι που φορούσε.
- Διαβάστε: «Santé – 15 συγγραφείς και ένα μυθικό τσιγάρο», εκδόσεις Ύψιλον. Στο οπισθόφυλλο αναγράφεται: «Santé. Το τσιγάρο που τύλιξε στον καπνό του επτά δεκαετίες νεοελληνικού βίου. Δεκαπέντε συγγραφείς εμπλέκονται στο μύθο του.»
- Δείτε: Η Ζοζεφίν Μπέϊκερ στο Banana Dancehttps://www.youtube.com/watch?v=bdGf1sOnXJk .
- Ακούστε να τραγουδά το 1953 J`ai Deux Amours https://www.youtube.com/watch?v=0lLly_oHvSo&t=90s
