Σε μία αποκαλυπτική έκδοση – ντοκουμέντο, με τίτλο: «Περιφρουρώντας το ευρώ σε καιρούς κρίσης – Η ιστορία του ESM από μέσα», ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός περιγράφει, ανάμεσα στα άλλα, την τραγωδία που έζησε η χώρα το πρώτο εξάμηνο της κυβέρνησης Τσίπρα, το πως φτάσαμε λίγο πριν το Grexit και πως ο απερχόμενος πρωθυπουργός αναγκάστηκε να κάνει στροφή 180 μοιρών, οδηγώντας όμως τη χώρα σε νέο οδυνηρό μνημόνιο, λίγους μήνες αφού όλα έδειχναν ότι ο εφιάλτης αυτός θα είχε τελειώσει.
Στην έκδοση αυτή μιλούν Ευρωπαίοι τεχνοκράτες και πολιτικοί οι οποίοι σχολιάζουν τις εξελίξεις που καθόρισαν το Ελληνικό δράμα.
«Τον Ιούνιο του 2015 το Grexit ήταν πολύ, πολύ κοντά» αποκαλύπτει ο Κλάους Ρέγκλινγκ στην έκδοση αυτή. Προηγήθηκε η φθορά της κυβέρνησης Σαμαρά η οποία μετά τις Ευρωεκλογές του 2014 “τράβηξε χειρόφρενο” και δεν κατάφερε να ολοκληρώσει την αξιολόγηση εξαιτίας ενός δημοσιονομικού κενού λίγων εκατομμυρίων ευρώ.
Πως ήταν η οικονομία το 2014
Το 2013 και το πρώτο εξάμηνο του 2014 το δεύτερο πρόγραμμα στήριξης εξελισσόταν εν πολλοίς όπως είχε σχεδιαστεί, αναφέρεται στην έκδοση του ESM. Το 2013 ο EFSF εκταμίευσε οχτώ δόσεις συνολικού ύψους 25,3 δισ. ευρώ και στιας αρχές του 2014 φαινόταν ότι “οι προοπτικές της Ελλάδας βελτιώνoνται και για πρώτη φορά από το 2007 η οικονομία τηγς χώρας επέστρεφε σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης”.
“Οι αποδόσεις των δεκαετών ομολόγων είχαν σταθεροποιηθεί κοντά στο 6% το καλοκαίρι του 2014 και η κυβέρνηση προχωρούσε σε μία προσεχτική επιστροφή στην αγορά, με δύο εκδόσεις ομολόγων, έχοντας πετύχει «μία εντυπωσιακή βελτίωση του προϋπολογισμού”. Η Ελλάδα είχε πετύχει πρωτογενές πλεόνασμα 1,2 δισ. ευρώ ήδη από το 2013. Παράλληλα οι τράπεζες αντλούσαν ιδιωτικά κεφάλαια και εξέδιδαν ομόλογα.
Περί τα μέσα του 2014, η Ελλάδα σύμφωνα με τον ESM φαινόταν να έχει την ευκαιρία να ολοκληρώσει το πρόγραμμά της, όπως είχαν πετύχει τόσο η Ιρλανδία όσο και η Πορτογαλία. «Σε κάποιο σημείο έμοιαζε ότι θα μπορούσαν να βγουν, θα μπορούσαν να λάβουν μία πιστωτική γραμμή και η ανάπτυξη είχε επιστρέψει» δηλώνει χαρακτηριστικά ο επικεφαλής οικονομολόγος του μηχανισμού, Ρολφ Στράουχ. Ωστόσο τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν έτσι. «Η μεταρρυθμιστική δυναμική επιβραδύνθηκε το δεύτερο εξάμηνο του έτους, καθώς η Ελλάδα βρισκόταν υπό το βάρος πολιτικής αναταραχής και έξι ετών ύφεσης» αναφέρεται.
Όπως επισημαίνει ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας, Γιάννης Στουρνάρας, το 2014 έγινε το λάθος. «Ήταν μεγάλο λάθος το γεγονός ότι δεν έκλεισε η αξιολόγηση, εξαιτίας ενός δημοσιονομικού κενού λίγων εκατομμυρίων ευρώ» σχολιάζει.
Προς το δεύτερο εξάμηνο του 2014 η κυβέρνηση Σαμαρά είχε εξαντλήσει το πολιτικό της κεφάλαιο και ουσιαστικά αδυνατούσε να προχωρήσει σε συμφωνημένες διαρθωτικές μεταρρυθμίσεις.
“Προς τα τέλη του έτους, ο Αντώνης Σαμαράς αισθανόταν πως δεν έχει πια την αναγκαία πολιτική στήριξη για τον τελευταίο γύρο περικοπών στον προϋπολογισμό και διαρθρωτικά μέτρα, που απαιτούνταν για να εξασφαλίσει την έγκριση της τρόικας. Έχοντας να αντιμετωπίσει την μειωμένη στήριξη στο εσωτερικό, επεδίωξε μεγαλύτερη επιείκια από τους Ευρωπαίους ηγέτες, αλλά εκείνοι αρνήθηκαν να αφήσουν τις πολιτικές εξελίξεις (ΣΣ. δηλαδή την πίεση που δεχόταν η κυβέρνηση Σαμαρά) να αλλάξουν τα συμφωνημένα για την αξιολόγηση. Σε εκείνο το σημείο ο Σαμαράς δεν είχε άλλη επιλογή από το να πάει σε εκλογές”, όπως αναφέρεται.
«Τον τελευταίο μήνα που ήταν στην εξουσία, ο Σαμαράς δεν μπορούσε πια να προωθεί το είδος των ουσιαστικών μεταρρυθμίσεων που ζητούσαμε. Αυτό ήταν το αδιέξοδο» σημειώνει ο επικεφαλής οικονομολόγος του ESM, Ρολφ Στράουχ.
Έτσι στις 8 Δεκεμβρίου 2014 ο Έλληνας πρωθυπουργός ανακοίνωσε πρόωρη εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας. Η πολιτική αβεβαιότητα τρόμαξε τις αγορές, με το Χ.Α. να κάνει την επομένη βουτιά 12,78%, στη μεγαλύτερη ημερήσια πτώση από το 1987. Η χρονιά έκλεισε με πολιτικό αδιέξοδο, καθώς η ελληνική βουλή απέτυχε να επιλέξει τον νέο πρόεδρο και η κυβέρνηση Σαμαρά κατέρρευσε.
Ο Τσίπρας αντιμέτωπος με την πραγματικότητα
Ο Αλέξης Τσίπρας ανέλαβε την πρωθυπουργία στις 26 Ιανουαρίου 2015, με ένα μήνα να απομένει για το δεύτερο πρόγραμμα στήριξης και χωρίς προοπτική συμφωνίας για την τελευταία αξιολόγηση.
Αντί να σπεύσει σε διαπραγματεύσεις με τους πιστωτές και να ζητήσει μία παράταση του υφιστάμενου προγράμματος,επέμεινε στη βασική του προεκλογική δέσμευση “να διώξει την τρόικα”.
«Νομίζω πως η ελληνική κυβέρνηση τους πρώτους έξι μήνες προσπάθησε να αλλάξει την ατζέντα. Πίστευε πραγματικά ότι δεν μπορούσαμε να αγνοήσουμε τη λαϊκή ψήφο, που έλεγε ότι απαιτείται αλλαγή στην κατεύθυνση πολιτικής και προσπάθησε να το εξηγήσει στους Ευρωπαίους» δηλώνει ο υπουργός Οικονομικών, Ευκλείδης Τσακαλώτος. «Άξιζε ο κόπος να προσπαθήσουμε την αλλαγή. Όντως ήγειρε πολλά ζητήματα. Όμως πολλά από τα θέματα που θέσαμε τους πρώτους έξι μήνες, τώρα συζητιούνται πολύ σοβαρά» προσθέτει.
Ωστόσο οι Ευρωπαίοι τεχνοκράτες σημειώνουν πως “η πολιτική αλλαγή σήμαινε το τέλος της εύθραυστης συνεργασίας”, με τους διεθνείς πιστωτές, η οποία είχε βοηθήσει τη χώρα να προχωρήσει το δεύτερο πρόγραμμα έως εκεί που το είχε φτάσει η κυβέρνηση Σαμαρά- Βενιζέλου. Η Ελλάδα το πρώτο εξάμηνο του 2015 γύρισε την πλάτη της σε προηγούμενες συμφωνίες και έχασε το δρόμο της για την έξοδο από την κρίση.
Το πρόβλημα “Βαρουφάκης”
«Οι ελληνικές αρχές αποφάσισαν να μην τηρήσουν πια τη συμφωνία με τους διεθνείς πιστωτές μετά τις εκλογές του 2015. Επομένως το ελληνικό πρόγραμμα στήριξης εκτροχιάστηκε πλήρως» αναφέρει ο τότε επικεφαλής του Eurogroup, Γερούν Ντάισελμπλουμ. Όταν βρέθηκε για πρώτη φορά ενώπιον των υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης ο τότε υπουργός, Γιάνης Βαρουφάκης, τάχθηκε υπέρ της αύξησης του κατώτατου μισθού, ήταν επιφυλακτικός απέναντι στις ιδιωτικοποιήσεις και ζήτησε ένα δάνειο- γέφυρα για να καλύψει τις ανάγκες της Ελλάδας για τους επόμενους λίγους μήνες.
«Για μία σύντομη περίοδο ο Βαρουφάκης τραβούσε την προσοχή όσο και το ελληνικό χρέος, οι αποδόσεις των ομολόγων, οι περικοπές στις συντάξεις ή οι πωλήσεις ενεργητικού. Οι επικριτές τον κατηγορούσαν ότι έχασε την ευκαιρία να εξασφαλίσει υποχωρήσεις για τη νέα κυβέρνηση» αναφέρεται χαρακτηριστικά για τον κ. Βαρουφάκη. Υπενθυμίζεται δε η δήλωση του Γκίκα Χαρδούβελη (από τον οποίο ο κ. Βαρουφάκης, παρέλαβε το υπουργείο Οικονομικών) στις 3 Αυγούστου του 2015 στον New Yorker ότι ο διάδοχός του «Κατάφερε να έχει 18 εχθρούς. Μόνο αυτό πέτυχε».
Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Γερούν Ντέισελμπλουμ, «η ελληνική κυβέρνηση παρουσίασε μη ρεαλιστικές υποσχέσεις στην εκλογική της εκστρατεία, γεγονός που δημιούργησε προβλήματα κατά την άσκηση των καθηκόντων της».
«Η Ε.Ε. είχε σχεδιάσει λεπτομερώς το Grexit»
«Από το Μάρτιο έως τον Ιούλιο κλιμακώθηκε η διαδικασία για την Ελλάδα. Όπως αναφέρει ο Κλωντ Γιούνκερ, «η Ε.Ε. είχε σχεδιάσει λεπτομερώς το Grexit». Δημιουργήθηκε ένα “δωμάτιο έκτακτης ανάγκης” για την περίπτωση χρεοκοπίας, με διαδικασίες για τις νομικές πράξεις, που θα έπρεπε να υπογραφούν κτλ. Ήταν αρκετό δύσκολο, αλλά έγινε για να διαβεβαιωθούν τα μέλη ότι ήμασταν προετοιμασμένοι για παν αρνητικό ενδεχόμενο» αποκαλύπτει ο Νικολα Τζιαμαρόλι, εκπρόσωπος του ESM στα ανώτατα κλιμάκια των θεσμών.
Ο Γιάννης Στουρνάρας, ο οποίος ανέλαβε τη διοίκηση της Τράπεζας της Ελλάδας τον Ιούνιο του 2014, σημειώνει ότι ο Βαρουφάκης απάντησε στις αυξανόμενες εντάσεις στους κόλπους του Eurogroup, επικαλούμενος ένα Σχέδιο Β, αντί να στραφεί σε πιο πραγματιστικές λύσεις. Οι συζητήσεις για χρήματα από τη Ρωσία, παράλληλα νομίσματα ή ακόμη και να πάρει η κυβέρνηση τον έλεγχο της κεντρικής τράπεζας επισκίασαν τις διαπραγματεύσεις, φθείροντας την εμπιστοσύνη της κοινής γνώμης και αναστατώνοντας ακόμη περισσότερο τις αγορές.
Κάπως έτσι φτάσαμε στο δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου «με την οργή της κοινής γνώμης να είναι ξεκάθαρη» σημειώνεται στην έκδοση. Οι Έλληνες ψήφισαν όχι σε ποσοστό 61% αποκηρύσσοντας τους διεθνείς πιστωτές και διαμαρτυρόμενοι για τις δυσκολίες, που είχαν ζήσει.
Η “πολιτική διαπραγμάτευση” και η υποχώρηση Τσίπρα
Την Κυριακή 28 Ιουνίου η ελληνική κυβέρνηση ανακοινώνει capital controls. Οι Έλληνες πολίτες θα αντιμετώπιζαν μια επίπονη εβδομάδα. Χωρίς πρόσβαση στις τράπεζες και με καμία προοπτική διεθνούς βοήθειας».
Όπως θυμίζει ο Γιάννης Στουρνάρας κατά τους έξι μήνες της θητείας του Γιάνη Βαρουφάκη έκαναν φτερά καταθέσεις 45 δισ. ευρώ από τις τράπεζες. «Αυτό τα λέει όλα» σημειώνει ο κεντρικός τραπεζίτης. «Αυτό οδήγησε στην επιβολή των capital controls με την προκήρυξη του δημοψηφίσματος» προσθέτει.
Ο Αλέξης Τσίπρας επεδίωξε αμέσως μετά το δημοψήφισμα την επαναπροσέγγιση των πιστωτών. Άρχισε με την αποπομπή του Βαρουφάκη, τον οποίο και αντικατέστησε με «τον πιο διπλωματικό Τσακαλώτο».
Το αποτέλεσμα ήταν ο Τσίπρας να ανεβάσει τις διαπραγματεύσεις στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο. Έως τότε δεν ήταν συνηθισμένο οι επιεκεφαλής των κυβερνήσεων να συμμετέχουν στις διαπραγματεύσεις για τα προγράμματα διάσωσης, αφού το καθήκοντα αυτό είχαν οι υπουργοί Οικονομικών και οι συνεργάτες τους.
