Πριν από μερικά χρόνια ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ονειρευόταν ότι η χώρα του θα γίνει η ηγέτιδα δύναμη του αραβικού κόσμου. Σήμερα, σε κατάσταση που φέρνει σε… ελεγχόμενο πανικό, προσπαθεί να επιδιορθώσει τις σχέσεις της Άγκυρας με το Ριάντ και το Κάιρο. Ωστόσο, ο δρόμος είναι ανηφορικός και το τέρμα του ασαφές.
Εδώ και μήνες, ο Ερντογάν προσπαθεί να κλείσει διάφορες διπλωματικές χαίνουσες πληγές στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής: καλεί το Ισραήλ να συζητήσουν, στέλνει πολυπρόσωπη αποστολή στην Αίγυπτο, επικοινωνεί με τον βασιλιά Σαλμάν μπιν Αμπντουλαζίζ αλ Σαούντ της Σαουδικής Αραβίας και στέλνει στο Ριάντ εσπευσμένα τον ΥΠΕΞ του, Μεβλούτ Τσαβούσογλου. Ωστόσο, τα προβλήματά του με τις αραβικές χώρες είναι πολύ πιο βαθειά και η δυσπιστία του Ριάντ και του Καΐρου για τις προθέσεις του μεγάλη. Και η ευθύνη είναι αποκλειστικά δική του.
Μια ανάλυση των προβλημάτων της Τουρκίας με την Αίγυπτο και τη Σαουδική Αραβία είναι αρκετή για να καταδείξει πόσο δύσκολο είναι να επουλωθούν οι πληγές που η μαξιμαλιστική πολιτική του Ερντογάν έχει ανοίξει στις διμερείς σχέσεις, αλλά και να κάνει κατανοητό γιατί ο Αμπντελφατάχ αλ Σίσι και ο βασιλιάς Σαλμάν δεν δείχνουν να πιστεύουν την «επιχείρηση-γοητεία» του Ερντογάν και εκφράζουν επιφυλάξεις για τους πραγματικούς λόγους της «επίθεσης φιλίας» της Άγκυρας.
Αίγυπτος: Μουσουλμανική Αδελφότητα και Λιβύη
Τα τεράστια αγκάθια στις σχέσεις Τουρκίας-Αιγύπτου είναι η Μουσουλμανική Αδελφότητα και η Λιβύη. Ο Ερντογάν, ιδεολογικά, πολιτικά και… υστερόβουλα από την αρχή στήριξε την άνοδο της Αδελφότητας σε διάφορες χώρες και πανηγύρισε την εκλογή του Μοχάμεντ Μόρσι στην προεδρία της Αιγύπτου to 2012, βλέποντας της ως την αρχή μιας συνολικής μεταστροφής στον αραβικό κόσμο και τη Μέση Ανατολή, η οποία θα του έδινε ηγετικό status στην περιοχή. Ωστόσο, ο αλ Σίσι ανέτρεψε με πραξικόπημα τον Μόρσι το 2013 και από τότε οι σχέσεις Καΐρου-Άγκυρας είναι παγωμένες.
Οκτώ χρόνια αργότερα, τα πράγματα έχουν γίνει χειρότερα για την Τουρκία: πέραν του ότι η κυβέρνηση του Καΐρου θεωρεί ότι η Άγκυρα συνεχίζει να παρεμβαίνει στα εσωτερικά της, δίνοντας φωνή -μέσω αδειών σε ΜΜΕ- σε αντιπάλους του καθεστώτος αλ Σίσι, η Αίγυπτος δεν έκρυψε την ενόχλησή της για το γεγονός ότι η Τουρκία έχει στείλει στρατό και μισθοφόρους στη Λιβύη για να στηρίξουν την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας της Τρίπολης κατά των επιθέσεων του Χαλίφα Χαφτάρ. Μάλιστα, το Κάιρο πραγματοποίησε και βομβαρδισμούς σε κάποια φάση στα σύνορα Αιγύπτου-Λιβύης.
Για την ώρα Τουρκία και Αίγυπτος δηλώνουν ότι στηρίζουν την προσωρινή κυβέρνηση Ντμπεϊμπά, ωστόσο, παρά τις διεθνείς εκκλήσεις, η Τουρκία δεν απομακρύνει τις στρατιωτικές δυνάμεις της από τη τη χώρα, ούτε διστάζει να πιέζει την Τρίπολη για σεβασμό του παράνομου τουρκολιβυκού συμφώνουν για την ΑΟΖ, παρότι επιδιώκει διακαώς να ορίσει τις θαλάσσιες ζώνες της με την Αίγυπτο, η οποία, ωστόσο, κινείται ευθυγραμμισμένη με Ελλάδα, Κύπρο και Ισραήλ. Μάλιστα, οι στενές σχέσεις Αθήνας-Καΐρου και η συνεργασία των δύο χωρών και σε αμυντικό επίπεδο ανησυχούν την Τουρκία, καθώς βλέπει ότι είναι πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να μπει σφήνα σε μια συμμαχία που λειτουργεί καλά.
Σαουδική Αραβία: Κασόγκι αλλά και βαθύτεροι λόγοι
Αν οι διαφορές της Τουρκίας με την Αίγυπτο είναι λίγο-πολύ προφανείς, το βάθος του ρήγματος με την Σαουδική Αραβία είναι πολύ μεγαλύτερο και πολύ πιο πολύπλοκο. Από τη στάση της Άγκυρας στην υπόθεση της δολοφονίας του δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι στο προξενείο της Σαουδικής Αραβίας (την οποία είδε ως ευκαιρία για να αυξήσει την επιρροή της στον αραβικό κόσμο), μέχρι την υποστήριξη της Τουρκίας στο Κατάρ (η οποία έχει στρατιωτική βάση εκεί) μετα τον αποκλεισμό του, το 2017 από την Σαουδική Αραβία, το Μπαχρέιν, τα ΗΑΕ και την Αίγυπτο, τα πράγματα δεν πάνε καθόλου καλά για τον Ερντογάν.
Οι ΗΠΑ έδειξαν με την έκθεσή τους για τη δολοφονία Κασόγκι ότι δεν θέλουν να χτυπήσουν τον πρίγκιπα διάδοχο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, Ουάσινγκτον και Κουβέιτ κατάφεραν να λύσουν -έστω και προσωρινά- το ζήτημα του Κατάρ και οι Αβρααμικές Συμφωνίες εξομαλύνουν τις σχέσεις πολλών αραβικών χωρών με το Ισραήλ. Από την άλλη, το μποϊκοτάζ του Ριάντ στα τουρκικά προϊόντα «πονάει» πολύ την ούτως ή άλλως ταλαιπωρημένη τουρκική οικονομία, ενώ η Σαουδική Αραβία δείχνει να επιδιώκει ακόμα πιο στενές σχέσεις με την Ελλάδα και την Κύπρο, ιδίως, δε, σε επίπεδο αμυντικής συνεργασίας.
Ταυτόχρονα, το Ριάντ δεν κρύβει την ανησυχία του για τη συνεχιζόμενη τουρκική στρατιωτική παρουσία σε Συρία, Ιράκ, Λιβύη, Κατάρ και Σομαλία, αλλά και την εντεινόμενη συνεργασία Τουρκίας-Πακιστάν. Όσα ευχάριστα τηλεφωνήματα κι αν κάνει ο Ερντογάν στον βασιλιά Σαλμάν, όσο κι αν ο Ιμπραήμ Καλίν δηλώνει ότι η Άγκυρα σέβεται το αποτέλεσμα της δίκης για την υπόθεση Κασόγκι, το Ριάντ συνεχίζει να είναι πολύ επιφυλακτικό έναντι του κλάδου ελαίας που τείνει η Τουρκία. Προσθέστε στα παραπάνω και την υποστήριξη της Άγκυρας στη Μουσουλμανική Αδελφότητα, η οποία αποτελεί απειλή για τη Σαουδική Αραβία και το πράγμα γίνεται ακόμα πιο δύσκολο για τον Ερντογάν, ο οποίος στέλνει τον Τσαβούσουγλου στο Ριάντ στις 11 Μαΐου για να δει τι μπορεί να γίνει.
Και στο βάθος Μπάιντεν
Σύμφωνα με πολλούς αναλυτές, όλες αυτές οι κινήσεις Ερντογάν εμφορούνται από τις κακές σχέσεις της Τουρκίας με τις ΗΠΑ, μόλις ο Τζο Μπάιντεν ανέλαβε πρόεδρος της χώρας. Οι ίδιοι αναλυτές θεωρούν ότι ο Τούρκος πρόεδρος επιχειρεί να βελτιώσει τις σχέσεις του με τον αραβικό κόσμο ως κίνηση καλής θέλησης προς τον Λευκό Οίκο, ο οποίος επιδιώκει όσο είναι εφικτό να υπάρξει ηρεμία στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. Ήδη, η κυβέρνηση Μπάιντεν έστειλε μήνυμα στην Άγκυρα με την αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων και η μάλλον αδύναμη αντίδραση της Τουρκίας έπεισε τους πάντες ότι ο Ερντογάν είναι το αδύναμο μέρος.
Στην ουσία, η Τουρκία γνωρίζει ότι οι δυνατότητες πίεσής της προς την Ουάσινγκτον είναι πολύ περιορισμένες έως ανύπαρκτες και, έτσι, ο Ερντογάν, σε μια προσπάθεια να δείξει ότι είναι πρόθυμος να συνεργαστεί με τις ΗΠΑ, θυσιάζει την -ούτως ή άλλως αποτυχημένη, εκ του αποτελέσματος- αραβική στρατηγική του για να στείλει θετικό μήνυμα προς τη Δύση. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και αναλυτής, ο Τούρκος πρόεδρος δεν έχει «άσους» στο μανίκι του και πλέον θα πρέπει με κάποιο τρόπο να πείσει ότι είναι πρόθυμος να καταλήξει σε έναν συμβιβασμό.
Πληροφορίς: ΑL Monitor
