- Η περιπετειώδης ζωή του Δημήτρη Σακαρέλου ή “Γιάννη” που πολέμησε στον Εμφύλιο της Ισπανίας με τις “Διεθνείς Ταξιαρχίες”
Ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος, που διαρκεί από τις 17 Ιουλίου του 1936 μέχρι και την 1 Απριλίου του 1939, ήταν ο πόλεμος μεταξύ των Ισπανών Εθνικιστών υπό την καθοδήγηση του στρατηγού Φρανθίσκο Φράνκο και των Δημοκρατικών. Το πολιτικό εύρος των Δημοκρατικών Δυνάμεων ήταν μεγάλο.
Στις τάξεις του συνυπήρχαν φιλελεύθεροι αστοί, σοσιαλιστές, αναρχικοί, τροτσκιστές και το μικρό, αλλά ιδιαίτερα δραστήριο Κομμουνιστικό Κόμμα, που εκείνη την εποχή δεν θα μπορούσε παρά να είναι φιλοσοβιετικό. Η ετερόκλητη αυτή συμμαχία διατηρούσε τη μεγαλύτερη δύναμή της στις πόλεις. Στο πλευρό της στάθηκε η συντηρητική Χώρα των Βάσκων, που διεκδικούσε, όπως και η Καταλονία, μεγαλύτερη αυτονομία από την κυβέρνηση της Μαδρίτης.
Κανένας ευρωπαϊκός εμφύλιος δεν ήταν σαν τον Ισπανικό
Ντολόρες Ιμπάρρουρι, η γνωστή ως Πασιονάρια
Κανένας ευρωπαϊκός εμφύλιος δεν ήταν σαν τον ισπανικό, όσον αφορά στη διαίρεση που επέφερε στην ήπειρο. Έχουν γραφτεί αμέτρητα βιβλία, υπάρχουν καταγραφές, ανταποκρίσεις, ταινίες, τραγούδια αλλά και πρόσωπα – σύμβολα του αγώνα, όπως η Ντολόρες Ιμπάρρουρι, η γνωστή ως Πασιονάρια καταγόμενη από τη Χώρα των Βάσκων. Ο πόλεμος στα τρία χρόνια που διήρκεσε ήταν άγριος και ανελέητος.
Ο συνολικός αριθμός των θυμάτων δεν είναι μέχρι σήμερα εξακριβωμένος. Οι νεκροί υπολογίζονται από 300.000 ως 1.000.000. Νικήτριες αναδείχθηκαν οι εθνικιστικές δυνάμεις του Φράνκο που υποστηρίχτηκαν ανοιχτά από τη Χιτλερική Γερμανία και τη φασιστική Ιταλία.
Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου η Γερμανική αεροπορία (Luftwaffe) και η αντίστοιχη Ιταλική βομβάρδισαν πολλές πόλεις και χωριά. Ανάμεσα τους και τη βασκική πόλη Γκερνίκα (Guernica/Gernika), μακριά απ το Μπιλμπάο, πόλη ανοχύρωτη και χωρίς πολεμικό ενδιαφέρον. Τον Απρίλιο του 1937, το μεσημέρι και την ώρα της αγοράς, τα σμήνη της γερμανικής Κόνδωρ την εξαφανίζουν από το πρόσωπο της γης σκοτώνοντας 1.685 και τραυματίζοντας 900 απ τους 7.000 κατοίκους.
Η δημιουργία των “Διεθνών Ταξιαρχιών”
Αρχικά μόνο δύο χώρες υποστήριξαν ανοιχτά τους Δημοκράτες: το Μεξικό και η ΕΣΣΔ. Αυτή η “ουδετερότητα” έφερε σοβαρές αντιδράσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο και, σε μικρότερο βαθμό και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και οδήγησε στη δημιουργία των “Διεθνών Ταξιαρχιών” (Brigadas Internacionales) δηλαδή των ξένων όλων των εθνικοτήτων που πήγαν οικειοθελώς στην Ισπανία για να πολεμήσουν στο πλευρό των Δημοκρατικών.
Ο Χέμινγούέϊ (στο κέντρο) με τον Σοβιετικό λογοτέχνη Ιλία Έρενμπουργκ (αριστερά) και τον Γκούσταβ Ρέγκλερ, Γερμανό κομμουνιστή δημοσιογράφο
Βιομηχανικοί εργάτες, δάσκαλοι, αγρότες, ναυτεργάτες, ανθρακωρύχοι, γιατροί, μηχανικοί, δημοσιογράφοι, φοιτητές, άντρες και γυναίκες, απλοί άνθρωποι στρατολογήθηκαν εθελοντικά στο πλάι των ισπανών αγωνιστών. Συνολικά 40.000 άνθρωποι από 53 εθνικότητες πήραν τα όπλα και πολέμησαν στην Ισπανία, με μεγαλύτερη σε αναλογία τη συμμετοχή των Γάλλων (8.000). 145 άνδρες από την Ιρλανδία σχημάτισαν τη Φάλαγγα Connolly, η οποία απαθανατίστηκε από τον Ιρλανδό λαϊκό μουσικό Κρίστυ Μούρ στο τραγούδι “Viva la Quinta Brigada”.
300 Έλληνες πολέμησαν στην Ισπανία κόντρα στον Φράνκο
Οι Έλληνες που πολέμησαν στην Ισπανία ήταν γύρω στους 300. Απ’ αυτούς τουλάχιστον οι 70 σκοτώθηκαν προτού προλάβουν να δουν την επικράτηση του εχθρού. Στην Ελλάδα, κάτω από τις συνθήκες που δημιούργησε η δικτατορία του Μεταξά, οι δυσκολίες και τα εμπόδια ήταν πολλά και μεγάλα. Στο μικρό διάστημα που μεσολάβησε από το πραξικόπημα του Φράνκο έως τη δικτατορία Μεταξά (17 Ιουλίου–4η Αυγούστου), τα πράγματα φάνηκαν κάπως εύκολα για την αποστολή εθελοντών. Γι’ αυτό και αυτοί που προσφέρθηκαν αρχικά ξεπέρασαν τις 2.000. Μετά την 4η Αυγούστου, όμως, όλα αυτά ματαιώθηκαν.
Οι περισσότεροι από τους 300 που έφυγαν από την Ελλάδα κατέληξαν στην Ιβηρική Χερσόνησο κατόπιν μεθοδεύσεων της Ναυτεργατικής Ένωσης Ελλάδος (ΝΕΕ), η οποία μετά την 4η Αυγούστου 1936 είχε μεταφερθεί στη Μασσαλία.
Η ιστορία του Δημήτρη Σακαρέλου ή “Γιάννη”
Η πρώτη οργανωμένη ομάδα αγωνιστών από την Ελλάδα φθάνει στο Αλμπαθέτε, μια πόλη 250 χλμ. νοτίως της Μαδρίτης, όπου βρισκόταν το κέντρο υποδοχής και εκπαίδευσης των Διεθνών Ταξιαρχιών και εντάσσεται στον «Βαλκανικό Λόχο» του τάγματος «Γκεόργκι Ντιμιτρόφ» της 11ης Διεθνούς Ταξιαρχίας. Σε αυτό το τάγμα που αποτελούνταν από Έλληνες, Γιουγκοσλάβους, Βουλγάρους, Τσεχοσλοβάκους , Ούγγρους και Ρουμάνους, πολέμα και ο Δημήτρης Σακαρέλος ή Ζωγράφος.
Δημήτρης Σακαρέλος ή “Γιάννης”
Ο Δημήτρης Σακαρέλος γεννήθηκε το 1900 στη Δωρίδα, όπου και ολοκληρώνει το σχολείο. Έγινε δάσκαλος αφού αποφοίτησε από το διδασκαλείο της Λαμίας και ασπάζεται την κομμουνιστική ιδεολογία εμπνεόμενος από την Οκτωβριανή επανάσταση. Στις αρχές της δεκαετίας του ‘20 φεύγει στη Θεσσαλονίκη και από εκεί, μέσω Κωνσταντινούπολης, φτάνει στη Σοβιετική Ένωση, όπου εργάστηκε ως δάσκαλος στους ελληνικούς πληθυσμούς των ναυτών της Μαύρης Θάλασσας. Παράλληλα γίνεται διευθυντής της ελληνικής εφημερίδας “Σπάρτακος” που εκδιδόταν στο Νοβόροσισκ την περίοδο 1921-1922.
Όταν ο “Γιάννης” παντρεύεται την Όλγα
Εκεί παντρεύεται και την Ρωσίδα Όλγα. Επέστρεψε στην Ελλάδα γύρω στο 1924 μαζί με τη γυναίκα του, η οποία για ένα διάστημα δούλεψε στη σοβιετική πρεσβεία αλλά γρήγορα την απέλασαν. Στην Ελλάδα αρχικά εργάστηκε ως μεταφραστής στον εκδοτικό οίκο Γκοβόστης. Αργότερα ξεκίνησε να εργάζεται στον λιμένα Πειραιώς και εξελέγη γραμματέας του σωματείου των φορτοεκφορτωτών του λιμένος Πειραιώς. Με τη δράση του αναδείχθηκε γραμματέας της Κομμουνιστικής Οργάνωσης Πειραιά, ενώ μετείχε σαν συνδικαλιστής και στην ηγεσία της ΓΣΕΕ.
Ο Σακαρέλος και η γυναίκα του Όλγα σε παραλία της Κριμαίας
Τον Δεκέμβριο του 1927 συλλαμβάνεται μαζί με άλλα δύο μέλη του ΚΚΕ για τον θάνατο του αρχειομαρξιστή Ηλία Γεωργοπαπαδάκου, έξω από τα γραφεία του Ριζοσπάστη στην Αθήνα. Δικάζεται μαζί με τους άλλους δύο τον Ιανουάριο του 1928 στο κακουργιοδικείο Λειβαδιάς σε 12 χρόνια φυλάκιση και κλείνεται στις φυλακές της Αίγινας.
Τον Μάιο του 1934, οκτώ κατάδικοι κομμουνιστές, ανάμεσά τους και ο Σακαρέλος ανοίγουν υπόνομο μήκους 25 μέτρων και δραπετεύουν από τις Φυλακές Αίγινας Στη συνέχεια καταφεύγουν με πλοίο στη Σοβιετική Ένωση. Στη Σοβιετική Ένωση, το 1935, στο 7ο συνέδριο της Κ.Δ στη Μόσχα ήταν μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας που πήρε μέρος.
Ο Ελληνικός λόχος των Διεθνών Ταξιαρχιών
Από τη Σοβιετική Ένωση πήγε στα τέλη του 1936 επικεφαλής ομάδας Ελλήνων στην Ισπανία ως πολιτικός επίτροπος στον “ελληνικό λόχο” του τάγματος “Δημητρώφ” των Διεθνών Ταξιαρχιών. Διακρίθηκε στα πεδία των μαχών και του απονεμήθηκαν μετάλλια. Το ψευδώνυμό του κατά την παραμονή του στην Ισπανία ήταν “Γιάννης”.
Προς τα τέλη του 1938, με τη νίκη του Φράνκο και την κατάρρευση της δημοκρατικής Ισπανίας, ο Σακαρέλος μαζί με τους Έλληνες εθελοντές που έχουν απομείνει, πέρασε στο γαλλικό έδαφος. Στη Γαλλία οι Έλληνες μαχητές των Διεθνών Ταξιαρχιών κλείστηκαν σε στρατόπεδα. Ο Σακαρέλος μαζί με τον επίσης εθελοντή Παναγιώτη Αϊβατζή, προσπάθησαν να οργανώσουν και να περιθάλψουν όσο μπορούσαν καλύτερα τους Έλληνες που παρέμεναν ακόμα σε στρατόπεδα, και σταδιακά να στείλουν καθένα στον προορισμό του.
Παράλληλα ορίζεται έμμισθος εκπρόσωπος της Διεθνούς στη Γαλλία για τη δουλειά στους εκεί Έλληνες μετανάστες. Ο Σακαρέλος ήταν υπεύθυνος στο λεγόμενο “στέκι” του Παρισιού, του μοναδικού διαύλου επικοινωνίας μεταξύ της ΚΔ και της λεγόμενης Παλιάς Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, που δρούσε σε συνθήκες βαθιάς παρανομίας την περίοδο της Δικτατορίας Μεταξά. Η οργάνωση του “στεκιού” και η αντιδικτατορική του δράση στο Παρίσι ήταν επιτυχημένη και κέρδισε την απόλυτη εμπιστοσύνη της ηγεσίας της ΚΔ. Κατά τη διάρκεια παραμονής του στο Παρίσι ήταν υπεύθυνος έκδοσης της εφημερίδας «Ελευθερία» ως όργανο ευρύτερης αντιδικτατορικής συσπείρωσης των εκεί Ελλήνων.
Το τέλος του “Γιάννη”
Στα τέλη καλοκαιριού του 1940, λίγο μετά την είσοδο των Γερμανών στο Παρίσι, επιστρέφει στη Μόσχα. Τον Ιανουάριο του 1944, ο Σακαρέλος, μαζί με άλλα στελέχη, θα σταλούν στην Γιουγκοσλαβία για να βοηθήσουν το αντάρτικο του Τίτο στις επικοινωνίες του με τη Μόσχα, αλλά το αεροπλάνο τους θα καταρριφθεί και όλοι οι επιβαίνοντες θα χάσουν τη ζωή τους. Μαζί τους και ο Σακαρέλος, 44 έτων.
Ο Ισπανός
Διαβάστε και τις άλλες ιστορίες του Ισπανού
——————–
- Βιβλία: Τζορτζ Οργουελ: “Φόρος τιμής στην Καταλωνία”, Ερνεστ Χέμινγουέϊ: “Για ποιόν χτυπά η καμπάνα”, Πάμπλο Νερούδα “Η Ισπανία στην καρδιά μου”
- Ταινία: “Γη και ελευθερία” του 1995. Βραβείο FIPRESCI, βραβείο Οικουμενικής Επιτροπής 48ου φεστιβάλ των Καννών, βραβείο Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου καλύτερης ταινίας, βραβείο Σεζάρ καλύτερης ξένης ταινίας. Επίσης υποψήφια και για Χρυσό Φοίνικα. Official Trailer https://www.youtube.com/watch?v=akd-xT0SjnA
- Ταινία: “Για ποιόν χτυπά η καμπάνα”. 1943, με πρωταγωνιστές τους Γκάρι Κούπερ και Ίνγκριντ Μπέργκμαν. Προτάθηκε για 9 Όσκαρ, για να κερδίσει τελικά μόνο ένα, εκείνο της Κατίνας Παξινού για τον Β’ γυναικείο ρόλο. https://www.youtube.com/watch?v=ZKB-Suz_2DQ
- Ντολόρες Ιμπάρρουρι ή Πασιονάρια. Έμεινε γνωστή στην ιστορία για τη σθεναρή αντίστασή της κατά του φασισμού καθώς και για τα σύνθηματά της “Είναι καλύτερα να πεθαίνεις όρθιος, παρά να ζεις γονατιστός” και “Είναι καλύτερα να είσαι χήρα ενός ήρωα, παρά σύζυγος ενός δειλού”, “No pasaran” (“Δεν θα περάσουν”), στη Μάχη της Μαδρίτης. Ο γιος της Ρουμπέν, υπηρετώντας με το βαθμό του υπολοχαγού στο σοβιετικό στρατό το Σεπτέμβριο του 1942, σκοτώθηκε κατά τη μάχη του Στάλινγκραντ σε ηλικία 22 ετών.
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
