Το κείμενο που ακολουθεί είναι τα βασικά σημεία της παρουσίασης του καθηγητή Γιώργου Ατσαλάκη στην Ημερίδα που διοργάνωσε η SOLIDUS SECURITIES ΑΕΠΕΥ στο πλαίσιο της συμμετοχής της στο ATHENS MONEY SHOW 2023.
Του Γιώργου Ατσαλάκη*
Οικονομολόγου, Αναπληρωτή Καθηγητή Πολυτεχνείου Κρήτης, Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
O πληθωρισμός είναι ένα οικονομικό φαινόμενο που αναφέρεται στη συνεχή αύξηση του γενικού επιπέδου τιμών των αγαθών και υπηρεσιών σε μια οικονομία. Όταν ο πληθωρισμός αυξάνεται, η αγοραστική δύναμη του χρήματος μειώνεται, καθώς οι καταναλωτές χρειάζονται περισσότερα χρήματα για να αγοράσουν τα ίδια αγαθά και υπηρεσίες που αγόραζαν προηγουμένως. Εξ αιτίας της «μετανάστευσης» του πλούτο προς τις ασιατικές χώρες μέσω των εμπορικών ελλειμάτων των εισαγωγών-εξαγωγών οι δυο μεγαλύτερες οικονομίες της Ε.Ε, και των ΗΠΑ τα τελευταία 11 έτη, έχουν απώλειες, μόνο με την Κίνα, €1,8 τρις και €3,35 τρις αντίστοιχα, και αθροιστικά πάνω από $5 τρις την τελευταία δεκαετία. Το εμπορικό έλλειμα το 2021 ήταν 562,77 δις (ΗΠΑ: 313,87 και Ε.Ε.: 248,9) το υψηλότερο από ποτέ. Ένα μικρό μόνο μέρος των ελλειμάτων αυτών καλύπτεται από το θετικό ισοζύγιο υπηρεσιών.
Εάν τα χρήματα που μεταναστεύουν λόγω των εμπορικών ελλειμάτων δεν αναπληρωθούν, οι πολίτες των δύο οικονομιών θα απωλέσουν αντίστοιχα εισοδήματα, καθώς τα αντίστοιχα ποσά δεν θα δαπανηθούν. Τα χρήματα που δαπανά κάποιος ανεξάρτητα εάν τα έχει δανειστεί ή προέρχονται από τις αποταμιεύσεις του, αποτελούν εισόδημα για κάποιον άλλο που του πώλησε το αγαθό ή την υπηρεσία.
Η «μετανάστευση» των χρημάτων οδηγεί σε μείωση της ζήτησης, άρα μείωση του τζίρου των επιχειρήσεων, που σημαίνει συρρίκνωση ή χρεοκοπίες των επιχειρήσεων με αποτέλεσμα τις απολύσεις προσωπικού και την αύξηση της ανεργίας. Αφού όμως η πραγματική παραγωγή δεν μπορεί να αποτρέψει αυτά τα ελλείματα, οι κυβερνήσεις με τεχνητό τρόπο αναπληρώνουν τα χρήματα που μεταναστεύουν για να μην μειωθεί η ζήτηση ώστε να μην μειωθεί το βιοτικό επίπεδο των λαών τους. Έτσι δημιουργούν πληθωρισμό ζήτησης που όταν συνυπάρχει με πληθωρισμό κόστους, οδηγούν σε παρατεταμένη ύφεση τις οικονομίες και σε κατάσταση στασιμοπληθωρισμού.
Πληθωρισμός της ζήτησης: Η αναπλήρωση της απώλειας των χρημάτων των εμπορικών ελλειμάτων γίνεται με «εκτύπωση» χρήματος γνωστή ως «ποσοτική χαλάρωση» και με αύξηση του δημοσίου χρέους ώστε οι πολίτες να συνεχίσουν να έχουν την ίδια αγοραστική δύναμη, για να μην μειωθεί η ζήτηση για προϊόντα και αγαθά. Σύμφωνα με το κεϋνσιανό μοντέλο, η δημιουργία ζήτησης με τεχνητό τρόπο μπορεί να γίνει σε περιόδους υφέσεων για μικρά χρονικά διαστήματα ώστε να «ξεκινήσει» να αναπτύσσεται η οικονομία και να παράγονται εισοδήματα για του πολίτες από την εργασία τους. Οι κυβερνήσεις όμως και των δύο μεγάλων οικονομιών, από 2008 συνεχίζουν την αναπλήρωση της χαμένης ζήτησης που προκαλούν τα τεράστια εμπορικά ελλείματα, με «εκτύπωση» χρήματος και εκτόξευση των δημοσίων ελλειμάτων λόγω δανεισμού των κυβερνήσεων. Η πτώση των επιτοκίων δανεισμού που έφθασαν σχεδόν σε μηδενικά επίπεδα, εκτόξευσε τον δανεισμό, δηλαδή την δημιουργία τεχνητής ζήτησης από δανεικά χρήματα και όχι από εισοδήματα αποταμίευσης.
Το συνολικό παγκόσμιο χρέος έφτασε τα $340 τρις μέχρι το τέλος του 2022. Το δημόσιο παγκόσμιο χρέος έφθασε στα 71 τρις το 2022 όταν το παγκόσμιο ΑΕΠ είναι κοντά στα 90 τρις. Αυτός είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος που έχει η ανθρωπότητα μακροχρόνια, μετά τον κίνδυνο των πυρηνικών όπλων! Οι χώρες υπερχρεώνονται και γίνονται ολοένα και πιο αδύναμες να αντιμετωπίζουν κρίσεις ή έκτακτες καταστάσεις που πάντα θα συμβαίνουν.
Η ύπαρξη αφθονίας χρημάτων με τεχνητό τρόπο οδηγεί σε αύξηση των τιμών, εάν οι παραγόμενες ποσότητες δεν επαρκούν να καλύψουν τις ζητούμενες ποσότητες. Για να μειωθούν οι τιμές θα πρέπει να αυξηθεί η παραγωγή. Εφόσον μέχρι τώρα η παραγωγή δεν έχει αυξηθεί, οι κυβερνήσεις θα πρέπει με αποπληθωριστικές πολιτικές να μειώσουν την τεχνητή ζήτηση που είχαν δημιουργήσει τα προηγούμενα έτη, ώστε να μειωθούν οι ζητούμενες ποσότητες ώστε να μειωθούν οι τιμές. Για να μειωθεί η τεχνητή ζήτηση οι κυβερνήσεις πρέπει να περιορίσουν την κυκλοφορία του χρήματος.
Για να μειωθεί η κυκλοφορία χρήματος πρέπει να αυξηθούν τα επιτόκια δανεισμού ώστε να αποτραπεί η λήψη δανείων από τις κυβερνήσεις, από τις επιχειρήσεις και από τα νοικοκυριά. Επί πλέον οι κυβερνήσεις πρέπει να μειώσουν την «εκτύπωση» χρήματος και την ποσοτική χαλάρωση μειώνοντας την επαναγορά ομολόγων. Η αύξηση όμως των επιτοκίων αυξάνει το κόστος των υπαρχόντων δανείων αλλά και των νέων δανείων για επενδύσεις και έτσι δεν θα γίνουν οι επενδύσεις που απαιτούνται για να αυξηθούν οι προσφερόμενες ποσότητες για να μειωθούν οι τιμές. Η μείωση των δανείων σημαίνει ότι κάποιοι θα δαπανούν λιγότερα, οπότε κάποιοι δεν θα λάβουν πλέον τα εισοδήματα που είχαν στο παρελθόν. Ή αλλιώς, οι ποσότητες αγαθών που θα αγοραζόταν με τα δάνεια δεν θα μπορούν να πωληθούν οπότε δεν θα παραχθούν άρα θα κλείσουν εργοστάσια και θα γίνουν απολύσεις. Φυσικά για εκείνους που είχαν δανειστεί χρήματα είναι πιο δύσκολο πλέον να τα επιστρέψουν λόγω των υψηλών επιτοκίων. Όταν τα έσοδα υποχωρούν και κάποιες επιχειρήσεις δεν μπορούν να πληρώσουν τα χρέη τους, μπορεί να υπάρξει πανικός, ειδικά λόγω του ασταθούς τραπεζικού συστήματος που οδηγεί συχνά σε τραπεζικές αποτυχίες. Κάτω από αυτές τις συνθήκες η ύφεση ή ο στασιμοπληθωρισμός είναι αναπόφευκτος.
Πληθωρισμός κόστους παραγωγής. Η αύξηση του κόστους παραγωγής ωθεί στα ύψη τον πληθωρισμό, πράγμα το οποίο εδώ και δύο χρόνια συμβαίνει με τις τιμές της ενέργειας. Ο ανεπαρκής και εσπευσμένος σχεδιασμός της μετάβασης στην πράσινη οικονομία, την οποία όλοι τόσο πολύ θέλουμε, εκτόξευσε την τιμή του φυσικού αερίου από το 2021, καθώς η μη σταθερή παραγωγή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (η αιολική και η ηλικιακή παράγουν περίπου 30% -40% της εγκατεστημένης ισχύς τους) έπρεπε να καλυφθεί από τις εισαγωγές φυσικού αερίου ή πετρελαίου.
Για παράδειγμα στην χώρα μας το 2010, το 54% της ηλεκτρικής ενέργειας παραγόταν από τον λιγνίτη και με την απολιγνιτοποίηση, το 2020 μειώθηκε στο 14%. Αυτή η διαφορά του 40% συν 5% διαφορά από το πετρέλαιο, δηλαδή συνολικά 45% δεν αντικαταστάθηκε ολικά από την αύξηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας των οποίων η παραγωγή αυξήθηκε κατά 19% (από 18% στο 37%). Το έλλειμα του 26% (45-19%) αύξησε την ζήτηση φυσικού αερίου. Παρόμοια αύξηση της ζήτησης δημιουργήθηκε από πολλές χώρες που μεταβαίνουν εσπευσμένα στην πράσινη ενέργεια. Από το 2021 οι τιμές της ενέργειας εκτοξεύθηκαν στα ύψη και αύξησαν το κόστος παραγωγής όλων των προϊόντων. Χωρίς φθηνή ενέργεια τα νοικοκυριά δεν μπορούν να επιβιώσουν και η οικονομία δεν μπορεί να αναπτυχθεί.
Η αναμενόμενη αύξηση των επιτοκίων για να ξεκινήσει η αποπληθωριστική πολιτική, θα τροφοδοτήσει περαιτέρω την αύξηση του κόστους παραγωγής καθώς θα αυξάνεται το κόστος εξυπηρέτησης των δανείων το οποίο θα πρέπει να ενσωματωθεί στο κόστος παραγωγής και στις τιμές των προϊόντων.
Το κεϋνσιανό μοντέλο που υποστηρίζει την τεχνητή ζήτηση, έχει ανακρουστεί τελευταία από το φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού ή της συνύπαρξης πληθωρισμού και ανεργίας. Ο στασιμοπληθωρισμός εμφανίζεται όταν το κόστος παραγωγής αυξάνεται, ώστε να διαχέεται στην αγορά, δημιουργώντας πληθωρισμό όπως ακριβώς συμβαίνει σήμερα. Ταυτόχρονα, αποτρέπει τις επιχειρήσεις να επενδύσουν περαιτέρω, άρα δεν αυξάνεται η αύξηση της προσφοράς αγαθών όπως προβλέπει ο νόμος της προσφοράς για να μειωθούν οι τιμές. Σε χειρότερη περίπτωση αντί για νέες επενδύσεις η μείωση της ζήτησης θα οδηγήσει πολλές επιχειρήσεις σε κλείσιμο, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η ανεργία και η ύφεση.
Το χαρακτηριστικό γνώρισμα των μεταπολεμικών πληθωρισμών δεν είναι ότι οι τιμές αυξάνονται ταχύτερα σε περιόδους κυκλικής επέκτασης αλλά, ότι οι τιμές μειωνόταν ελάχιστα ή ακόμη και αυξάνονταν σε υφέσεις. Όταν συμβαίνει μείωση της ζήτησης δηλαδή των ποσών που δαπανούνται, οι τιμές δεν υποχωρούν άμεσα ή σε αναλογία με τη μείωση της ζήτησης. Όσο πιο καρτελοποιημένη ή ολιγοπωλιακή είναι μια οικονομία και όσο πιο ισχυρές ομάδες συμφερόντων υπάρχουν που αποτρέπουν την μείωση των τιμών, τόσο μικρότερη θα είναι η μείωση των τιμών. Ακόμα μικρότερη θα είναι η μείωση των τιμών όταν συνυπάρχει πληθωρισμός κόστους. Το παγκόσμιο καρτέλ παραγωγής ενέργειας εξακολουθεί ακόμα και σήμερα να μην αυξάνει την παραγωγή φυσικού αερίου και να μειώνει την παραγωγή του πετρελαίου για να κρατήσει τις τιμές της ενέργειας υψηλά. Αυτή η εκρηκτική κατάσταση συμβαίνει καθώς οι οικονομίες φθάνουν στην κορυφή του τρέχοντος μεγακύκλου της οικονομίας οπότε οι χειρισμοί από την πλευρά των κυβερνήσεων θα είναι εξαιρετικά περιορισμένοι.
Στο παρακάτω σχήμα εμφανίζονται οι μακροχρόνιοι κύκλοι οικονομικής ανάπτυξης διάρκειας 56 ετών. Οι κύκλοι έχουν υπολογιστεί με βάση τις αποκλίσεις της κατανάλωσης ενέργειας από την αθροιστική καμπύλη (σιγμοειδή) κατανάλωσης ενέργειας από το έτος 1828. Κάθε οικονομικός κύκλος συνδέεται και με μια πηγή ενέργειας η οποία κυριάρχησε στην κορυφή του εκάστοτε κύκλου. Κάθε κύκλος αποτελείται από 28 έτη ανάπτυξης όπου παρουσιάζεται αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας και 28 έτη στασιμότητας και ύφεσης όπου αντίστοιχα υπάρχει μείωση της κατανάλωσης ενέργειας. Κατά την διάρκεια των 28 ετών παρουσιάζονται μικρότεροι υπό-περίοδοι περίπου επτά ετών με μικρό-αναπτύξεις και με μικρό-υφέσεις.
Κατά την διάρκεια των 28 ετών της ύφεσης και τις στασιμότητας κάνουν την εμφάνιση τους νέες τεχνολογίες που επιφέρουν δραστικές μεταβολές στην οικονομία και την κοινωνία και αποτελούν την αιτία των επόμενων 28 ετών ανάπτυξης. Κάποιες από αυτές τις νέες τεχνολογίες συμβάλουν στην εμφάνιση των νέων πηγών ενέργειας.
Για παράδειγμα, η ευρεία διάδοση της πληροφορικής, ίντερνετ, κινητής τηλεφωνίας, και των αναρίθμητων εφαρμογών τους κατά την ύφεση& στασιμότητα του 1968-1996 μαζί με την εμφάνιση του φυσικού αερίου ως πηγή φθηνής ενέργειας, και της εξάπλωσης των αερομεταφορών, έδωσαν την ώθηση του τρεχοντος κύκλου ανάπτυξης μέχρι το 2024.
Κατά την στασιμότητα ή ύφεση και τον στασιμοπληθωρισμό που θα ακολουθήσει το 2024-2052 η ανθρωπότητα θα ανακαλύψει και θα εφαρμόσει νέες τεχνολογίες (τεχνητή νοημοσύνη, τρισδιάστατη εκτύπωση, τεχνολογίες νέων υλικών, βιοτεχνολογία κλπ.) που όταν θα διαδοθούν ευρέως και υιοθετηθούν από όλες τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, θα αυξήσουν την συνολική παραγωγικότητα και θα οδηγήσουν στο νέο κύκλο οικονομικής ανάπτυξης των ετών 2052-2080.
Μερικές από αυτές τις νέες τεχνολογίες θα επιτρέψουν την ευρεία διάδοση και την ενσωμάτωση στην παγκόσμια παραγωγική υποδομή του φθηνού, «καθαρού» και ανεξάντλητου καυσίμου από την πυρηνική σύντηξη, το οποίο θα παίρνει μερίδιο από το φυσικό αέριο που ήταν η κυρίαρχη πηγή τη δεκαετία του 2020, το οποίο με τη σειρά του αντικαθιστά το πετρέλαιο που υπήρξε η κυρίαρχη πηγή την δεκαετία του 1970, το οποίο πετρέλαιο αντικαθιστούσε την κυρίαρχη πηγή που ήταν το κάρβουνο. Το κυρίαρχο μεταφορικό μέσο θα είναι τα τραίνα Maglev τα οποία φθάνουν τα 600 χιλιόμετρα την ώρα.
_______
- O Γιώργος Σ. Ατσαλάκης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στη Σχολή Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης του Πολυτεχνείου Κρήτης και έχει γράψει άρθρα για τις Νέες τεχνολογίες, τον Πληθωρισμό,την πρόσφατη ενεργειακή κρίση κα. Είναι επίσης συγγραφέας των βιβλίων: α) Τεχνικές χρηματιστηριακών προβλέψεων, Κλειδάριθμος, Αθήνα, 2008, β) Απλές Λογικές Αναδιάταξης της οικονομίας και των επιχειρήσεων, Κλειδάριθμος, Αθήνα, 2013. Επίσης μαζί με άλλους 12 καθηγητές είναι συν γραφέας του βιβλίου για το Δημόσιο χρέος «Ελληνικό Χρέος η διαιώνιση του προβλήματος»
