Ένας από τους βασικούς στόχους των δυτικών κυρώσεων στη Ρωσία μετά την εισβολή στην Ουκρανία, ήταν να κάνει εξαιρετικά δύσκολη την πρόσβαση της ρωσικής αμυντικής βιομηχανίας σε προϊόντα υψηλής τεχνολογίας (κυρίως μικροτσίπ) τα οποία χρησιμοποιούνται για τα προηγμένα συστήματα κατεύθυνσης πυραύλών και άλλα οπλικά συστήματα. Ωστόσο, φαίνεται ότι η προσπάθεια αυτή δεν έχει στεφθεί με επιτυχία.
Αντιθέτως, σύμφωνα με το CNBC, τα δυτικά μικροτσίπ που χρησιμοποιούνται σε smartphones και laptops συνεχίζουν να εισέρχονται στη Ρωσία και να τροφοδοτούν το στρατιωτικό της οπλοστάσιο, σύμφωνα με νέα ανάλυση. Τα εμπορικά δεδομένα και τα έγγραφα που ανέλυσε το CNBC δείχνουν ότι η Μόσχα προμηθεύεται αυξημένο αριθμό ημιαγωγών και άλλων προηγμένων δυτικών τεχνολογιών μέσω ενδιάμεσων χωρών όπως η Κίνα. Το 2022, η Ρωσία εισήγαγε τεχνολογίες ημιαγωγών αξίας 2,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων, από 1,8 δισεκατομμύρια δολάρια το 2021.
Εμπορικοί δαίδαλοι
Οι ημιαγωγοί και τα μικροτσίπ διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στον σύγχρονο πόλεμο, τροφοδοτώντας μια σειρά από εξοπλισμό, όπως μη επανδρωμένα αεροσκάφη, ασυρμάτους, πυραύλους και τεθωρακισμένα οχήματα. Πράγματι, το Ινστιτούτο KSE – ένα κέντρο αναλύσεων στη Σχολή Οικονομικών Επιστημών του Κιέβου – ανέλυσε πρόσφατα 58 κομμάτια κρίσιμου ρωσικού στρατιωτικού εξοπλισμού που ανακτήθηκαν από το πεδίο μάχης της Ουκρανίας και βρήκε περισσότερα από 1.000 ξένα εξαρτήματα, κυρίως δυτικές τεχνολογίες ημιαγωγών.
Πολλά από αυτά τα εξαρτήματα υπόκεινται σε ελέγχους εξαγωγών. Αλλά, σύμφωνα με αναλυτές, οι δαιδαλώδεις εμπορικές διαδρομές μέσω Κίνας, Τουρκίας, Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και αλλού σημαίνουν ότι εξακολουθούν να εισέρχονται στη Ρωσία, προσθέτοντας στα προπολεμικά αποθέματα της χώρας. Μια συλλογή από 58 κομμάτια ρωσικού οπλισμού που μαζεύτηκαν από το πεδίο της μάχης στην Ουκρανία, όπως μη επανδρωμένα αεροσκάφη και πύραυλοι, περιείχε περισσότερα από 1.000 δυτικά εξαρτήματα, σύμφωνα με μελέτη του Ινστιτούτου KSE.
“Η Ρωσία εξακολουθεί να είναι σε θέση να εισάγει όλα τα απαραίτητα κρίσιμα εξαρτήματα δυτικής παραγωγής για τον στρατό της“, δήλωσε η Elina Ribakova, ανώτερη συνεργάτης στο Peterson Institute for International Economics και μία από τους συντάκτες της έκθεσης του KSE Institute. “Η παράκαμψη και η αποφυγή των κυρώσεων είναι εκπληκτικά θρασύτατη αυτή τη στιγμή“, πρόσθεσε η ίδια. Βέβαια, δεν υπόκεινται όλες οι προηγμένες τεχνολογίες στις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Πολλές από αυτές ονομάζονται είδη διπλής χρήσης, που σημαίνει ότι έχουν τόσο πολιτικές όσο και στρατιωτικές εφαρμογές, και ως εκ τούτου δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής των στοχευμένων ελέγχων των εξαγωγών.
Δυτικά προϊόντα σε ρωσικά όπλα
Για παράδειγμα, ένα μικροτσίπ μπορεί να έχει εφαρμογές τόσο σε ένα πλυντήριο ρούχων όσο και σε ένα μη επανδρωμένο αεροσκάφος. Παρόλα αυτά, πολλά από αυτά τα προϊόντα προέρχονται από δυτικές χώρες με σαρωτικές εμπορικές απαγορεύσεις κατά της Μόσχας και, συγκεκριμένα, του στρατού της. Όλα τα προϊόντα αμερικανικής προέλευσης, εκτός από τα τρόφιμα και τα φάρμακα, απαγορεύεται να φτάσουν στον ρωσικό στρατό.
Στη μελέτη της KSE, περισσότερα από τα δύο τρίτα των ξένων εξαρτημάτων που εντοπίστηκαν στον ρωσικό στρατιωτικό εξοπλισμό προέρχονταν τελικά από εταιρείες με έδρα τις ΗΠΑ, ενώ άλλα προέρχονταν από συμμάχους της Ουκρανίας, συμπεριλαμβανομένης της Ιαπωνίας και της Γερμανίας. Το CNBC δεν ήταν σε θέση να εξακριβώσει αν οι εμπλεκόμενες εταιρείες γνώριζαν τον τελικό προορισμό των εμπορευμάτων τους. Οι ελβετικές αρχές δήλωσαν ότι συνεργάζονται με τις εταιρείες για να τις “εκπαιδεύσουν σχετικά με τις κόκκινες σημαίες“, ενώ οι κυβερνητικοί εκπρόσωποι των άλλων χωρών που αναφέρθηκαν δεν ανταποκρίθηκαν σε αίτημα για σχολιασμό.
Ξεχωριστά, μια μελέτη από το Royal United Services Institute διαπίστωσε ότι ο ρωσικός στρατός χρησιμοποιεί πάνω από 450 διαφορετικούς τύπους εξαρτημάτων ξένης κατασκευής στα 27 πιο σύγχρονα στρατιωτικά του συστήματα, συμπεριλαμβανομένων πυραύλων κρουζ, συστημάτων επικοινωνιών και συστημάτων ηλεκτρονικού πολέμου. Πολλά από αυτά τα εξαρτήματα κατασκευάζονται από γνωστές αμερικανικές εταιρείες που κατασκευάζουν μικροηλεκτρονικά για τον αμερικανικό στρατό. “Με την πάροδο των δεκαετιών, τα μη ρωσικά συστήματα και τεχνολογίες υψηλής τεχνολογίας έγιναν πιο προηγμένα και πραγματικά έχουν γίνει βιομηχανικά και παγκόσμια πρότυπα. Έτσι, ο ρωσικός στρατός, καθώς και η πολιτική οικονομία του, έχουν γίνει εξαρτημένοι“, δήλωσε ο Sam Bendett, σύμβουλος στο Center for Naval Analyses.
Ο ρόλος της Κίνας
Η ευρεία παρουσία και οι πολλές εφαρμογές αυτών των τεχνολογιών έχουν οδηγήσει στο να διαπλέκονται σε παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού και, ως εκ τούτου, να είναι πιο δύσκολο να αστυνομευθούν. Εν τω μεταξύ, οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας περιορίζονται σε μεγάλο βαθμό στους δυτικούς συμμάχους της Ουκρανίας, πράγμα που σημαίνει ότι πολλές χώρες συνεχίζουν να συναλλάσσονται με τη Ρωσία. “Είναι δύσκολο να σταματήσει η αυστηρά αστική μικροηλεκτρονική από το να περάσει τα σύνορα και να λάβει χώρα στο παγκόσμιο εμπόριο. Και αυτό είναι που εκμεταλλεύεται η ρωσική βιομηχανία καθώς και ο ρωσικός στρατός και οι μυστικές υπηρεσίες του“, δήλωσε ο Bendett.
Αυτές οι εμπορικές ροές μπορεί να είναι βρώμικες. Συνήθως, ένα φορτίο μπορεί να πωληθεί και να μεταπωληθεί αρκετές φορές, συχνά μέσω νόμιμων επιχειρήσεων, πριν φτάσει τελικά σε μια ουδέτερη ενδιάμεση χώρα, όπου μπορεί στη συνέχεια να πωληθεί στη Ρωσία. Τα στοιχεία δείχνουν ότι η Κίνα είναι μακράν ο μεγαλύτερος εξαγωγέας προς τη Ρωσία μικροτσίπ και άλλης τεχνολογίας που βρίσκεται σε κρίσιμα αντικείμενα μάχης. Οι πωλητές από την Κίνα, συμπεριλαμβανομένου του Χονγκ Κονγκ, αντιπροσώπευαν περισσότερο από το 87% των συνολικών ρωσικών εισαγωγών ημιαγωγών το τέταρτο τρίμηνο του 2022, σε σύγκριση με το 33% το τέταρτο τρίμηνο του 2021.
Περισσότερα από τα μισά (55%) των εν λόγω αγαθών δεν κατασκευάστηκαν στην Κίνα, αλλά αντίθετα παρήχθησαν αλλού και στάλθηκαν στη Ρωσία μέσω μεσαζόντων με έδρα την Κίνα και το Χονγκ Κονγκ. “Αυτό δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη, διότι η Κίνα προσπαθεί πραγματικά να συσσωρεύσει και να αποκομίσει κέρδη και οφέλη από το γεγονός ότι η Ρωσία είναι οικονομικά απομονωμένη“, δήλωσε η Olena Yurchenko, σύμβουλος στο Συμβούλιο Οικονομικής Ασφάλειας της Ουκρανίας. Το εμπορικό τμήμα της Κίνας δεν απάντησε σε αίτημα για σχολιασμό των ευρημάτων, ούτε η ρωσική κυβέρνηση.
Εμπόριο με τους… γείτονες
Εν τω μεταξύ, η Μόσχα έχει επίσης αυξήσει τις εισαγωγές της από τις λεγόμενες ενδιάμεσες χώρες στον Καύκασο, την Κεντρική Ασία και τη Μέση Ανατολή, σύμφωνα με τα εθνικά εμπορικά στοιχεία. Οι εξαγωγές προς τη Ρωσία από τις χώρες της Κεντρικής Ασίας και του Καυκάσου έχουν αυξηθεί σημαντικά μετά την ολοκληρωτική εισβολή της Μόσχας στην Ουκρανία, σύμφωνα με τα εμπορικά στοιχεία. Οι εξαγωγές προς τη Ρωσία από τη Γεωργία, την Αρμενία και το Κιργιστάν, για παράδειγμα, αυξήθηκαν κατακόρυφα το 2022, με τα οχήματα, τα αεροσκάφη και τα σκάφη να αντιπροσωπεύουν σημαντικό μερίδιο της αύξησης. Την ίδια στιγμή, οι εξαγωγές της ΕΕ και της Βρετανίας προς τις χώρες αυτές αυξήθηκαν, ενώ το άμεσο εμπόριό τους με τη Ρωσία σημείωσε πτώση.
“Πολλές από αυτές τις χώρες δεν μπορούν πραγματικά να διακόψουν ορισμένους τύπους εμπορίου με τη Ρωσία, ιδίως τα έθνη που είτε συνορεύουν με τη Ρωσία, όπως η Γεωργία, για παράδειγμα … καθώς και τα έθνη στην Κεντρική Ασία, τα οποία διατηρούν ένα πολύ σημαντικό εμπορικό ισοζύγιο με τη Ρωσική Ομοσπονδία“, δήλωσε ο Bendett. Οι διογκούμενες εμπορικές ροές έχουν προκαλέσει εκκλήσεις από τους δυτικούς συμμάχους είτε να προσχωρήσουν περισσότερες χώρες στις κυρώσεις, είτε να επιβάλουν δευτερεύουσες κυρώσεις σε ορισμένες οντότητες που δραστηριοποιούνται σε αυτές τις χώρες, σε μια προσπάθεια να καταπνίξουν τη στρατιωτική ισχύ της Ρωσίας.
Τον Ιούνιο του 2023, η ΕΕ ενέκρινε μια νέα δέσμη κυρώσεων που περιλαμβάνει ένα εργαλείο κατά της καταστρατήγησης για τον περιορισμό της “πώλησης, προμήθειας, μεταφοράς ή εξαγωγής” συγκεκριμένων κυρωμένων αγαθών και τεχνολογίας σε ορισμένες τρίτες χώρες που ενεργούν ως μεσάζοντες για τη Ρωσία. Το πακέτο πρόσθεσε επίσης 87 νέες εταιρείες σε χώρες που εκτείνονται από την Κίνα, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και την Αρμενία στον κατάλογο εκείνων που υποστηρίζουν άμεσα τον ρωσικό στρατό και περιόρισε την εξαγωγή 15 τεχνολογικών ειδών που βρέθηκαν σε ρωσικό στρατιωτικό εξοπλισμό στην Ουκρανία.
Επιφυλάξεις
“Δεν επιβάλλουμε κυρώσεις στις ίδιες αυτές τις χώρες. Αυτό που κάνουμε είναι να εμποδίζουμε ένα ήδη υπό κυρώσεις προϊόν, το οποίο δεν θα έπρεπε να φτάσει στη Ρωσία, να φτάσει στη Ρωσία μέσω μιας τρίτης χώρας“, δήλωσε ο εκπρόσωπος της ΕΕ Ντάνιελ Φέρι. Ωστόσο, ορισμένοι είναι επιφυλακτικοί ως προς το ότι τα μέτρα πάνε αρκετά μακριά – ιδίως όταν πρόκειται για σημαντικούς παγκόσμιους εμπορικούς εταίρους.
″[Οι κυρώσεις] μπορεί να λειτουργήσουν εναντίον, ας πούμε, της Αρμενίας ή της Γεωργίας, οι οποίες δεν είναι μεγάλοι εμπορικοί εταίροι της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή των Ηνωμένων Πολιτειών. Αλλά όταν πρόκειται, για παράδειγμα, για την Κίνα ή την Τουρκία, αυτό είναι ένα πολύ απίθανο σενάριο“, δήλωσε ο Γιουρτσένκο, του Συμβουλίου Οικονομικής Ασφάλειας της Ουκρανίας. Άλλοι λένε ότι η ευθύνη ανήκει τελικά στις εταιρείες, οι οποίες πρέπει να κάνουν περισσότερα για να παρακολουθούν τις αλυσίδες εφοδιασμού τους και να αποφεύγουν να πέφτουν τα προϊόντα τους σε λάθος χέρια.
“Οι ίδιες οι εταιρείες θα πρέπει να έχουν την υποδομή για να μπορούν να το παρακολουθούν και να συμμορφώνονται με τους ελέγχους των εξαγωγών“, δήλωσε η Ribakova. “Εάν έχουμε ορισμένες ηθικές αξίες ή στόχους εθνικής ασφάλειας, δεν μπορούμε να δίνουμε [στην Ουκρανία] με το ένα χέρι και στη συνέχεια να δίνουμε στη Ρωσία με το άλλο“.
