Του Κώστα Μποτόπουλου
Ποιοι είναι οι δύο καθοριστικότεροι παράγοντες για την πορεία της οικονομίας σήμερα; Τα μέτρα αντιμετώπισης της πανδημίας στο υγειονομικό επίπεδο και τα εθνικά και υπερεθνικά «πακέτα βοήθειας» για επιβίωση όσο ακόμα διαρκεί η πανδημία. Και τα δύο μέτωπα είναι βαθιά πολιτικά. Και στα δύο έχουμε μεγάλη κινητικότητα το τελευταίο διάστημα.
Υπάρχει η πολιτική της πανδημίας και η γεωπολιτική της πανδημίας.
Στην πρώτη ανήκουν οι -πολύ δύσκολες- εθνικές επιλογές για το είδος των μέτρων που θα ληφθούν, η διάρκεια τους, το άνοιγμα και το κλείσιμο της οικονομίας, ακόμα και ο τρόπος επικοινώνησης των μέτρων -μέσα από όλα αυτά διαμορφώνεται ψυχολογία, άρα οικονομική δυναμική, και διατηρείται ή χαλαρώνει ο κοινωνικός ιστός, άρα οικονομική προοπτική. Βέβαια, όπως σε όλα τα μεγάλα σύγχρονα ζητήματα, το εθνικό υποχωρεί κι εδώ μπροστά στο υπερεθνικό, κι έτσι αποκτά πρωτεύουσα σημασία η γεωπολιτική διάσταση.
Η διαμόρφωση της ευρωπαϊκής «απάντησης», η συζήτηση περί «πιστοποιητικού εμβολιασμού», ο ανταγωνισμός με τη Βρετανία και η προσπάθεια αποφυγής του «εμβολιαστικού ντάμπινγκ», η χρήση εμβολίων, στατιστικών, βοήθειας σε τρίτες χώρες για βελτίωση διεθνούς θέσης και κύρους από ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία -όλα αυτά διαμορφώνουν όχι μόνο πολιτικές αλλά και οικονομικές ισορροπίες, για σήμερα αλλά, κυρίως, για την μετά την πανδημία εποχή.
Συνεχείς και καταιγιστικές οι εξελίξεις
Σε όλα αυτά τα μέτωπα οι εξελίξεις είναι συνεχείς και οι πρόσφατες εξελίξεις καταιγιστικές.
Στη χώρα μας διακυβεύεται -σε συνδυασμό και με άλλες, άσχετες προς την πανδημία, υποθέσεις (Λιγνάδη, Κουφοντίνα), αλλά έτσι γίνεται πάντα στην πολιτική- η συλλογική αίσθηση ότι μέχρις στιγμής τα έχουμε, δηλαδή η κυβέρνηση, καταφέρει αρκετά καλά και ότι περιμένουμε την ολοκλήρωση του εμβολιαστικού προγράμματος -που κι αυτό πάει σχετικά καλά- και την έλευση του καλοκαιριού, για να ξανασταθούμε στα πόδια μας.
Από την άλλη, το άνοιξε-κλείσε, οι διαφωνίες και οι κακοφωνίες κυβερνητικών στελεχών και ειδικών, η μη αναμενόμενη εκτίναξη των κρουσμάτων και η εξάντληση των κλινών ΜΕΘ το τελευταίο διάστημα, η διαρκής αναβολή του «τελευταίου μιλίου πριν από την ελπίδα», η κακόπιστη αντιπολίτευση, ο κατακλυσμός αληθινών και ψευδών στοιχείων από τα μέσα ενημέρωσης και το Διαδίκτυο, ο εορτασμός της Επανάστασης που χάθηκε και το Πάσχα που κατά 90% θα ξαναχαθεί, η δικαιολογημένη κούραση της κοινωνίας και η αδικαιολόγητη ανευθυνότητα ενός όχι ασήμαντου μέρους της -όλα αυτά σπρώχνουν τη συλλογική αίσθηση, αλλά και τη συλλογική προσπάθεια, προς μια άλλη κατεύθυνση.
- Έχω την αίσθηση πως αυτές ακριβώς τις μέρες θα γείρει η πλάστιγγα και θα κριθεί σε τι θεμέλια ή πάνω σε τι γκρεμίσματα θα ξεκινήσει -ας ελπίσουμε μέσα στη χρονιά- η προσπάθεια ανόρθωσης.
Σε κρίσιμο σταυροδρόμι η Ευρωπαϊκή Ένωση
Σε κρίσιμο σταυροδρόμι βρίσκεται και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η πρωτοβουλία για κοινή προμήθεια εμβολίων υπό την αιγίδα της, ερχόμενη στη συνέχεια του τεράστιου σε όγκου και σημασία «Ταμείου Ανάκαμψης», αναπτέρωσαν προσωρινά τις ελπίδες.
Οι καθυστερήσεις στην πιστοποίηση και στην προμήθεια των εμβολίων, η ανοιχτή σύγκρουση με μία εταιρία και τη χώρα προέλευσής της, τη Βρετανία, η απίστευτη γκάφα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να σκεφτεί να ενεργοποιήσει, ως «αντίποινα», τη ρήτρα ειδικών καταστάσεων που περιέχεται στη Συμφωνία για το Μπρέξιτ και ειδικά σε σχέση με την Ιρλανδία, η νομικά, κατά τη γνώμη μου, προσχηματική, αλλά πολιτικά, αναμφίβολα, αποκαλυπτική, διύλιση του κώνωπα σε σχέση με το «πιστοποιητικό εμβολιασμού» -που ούτως ή άλλως θα τεθεί σε εφαρμογή από αρκετές χώρες (το δικό μας είναι έτοιμο), άρα το πολιτικό ζήτημα της Ένωσης είναι αν θα το αφήσει «χύμα» ή θα το διαμορφώσει υπό την αιγίδα της- ήταν εξελίξεις που αμαύρωσαν και την εικόνα και το μήνυμα και τις προσδοκίες των ευρωπαϊκών κοινωνιών.
Ο ευρωπαϊκός κύκλος όντας ευρύτερος από τον εθνικό, υπάρχει εδώ λίγος περισσότερος χρόνος και κάποια έξυπνα γενικότερου χαρακτήρα μέτρα θα μπορούσαν να συμβάλλουν στη διόρθωση. Ως τέτοια μέτρα σκέπτομαι, για παράδειγμα, την αλλαγή προς το κοινωνικότερο και το αναπτυξιακότερο του «Συμφώνου Σταθερότητας», που ήδη συζητείται, και την αναδιαμόρφωση των στόχων και της λογικής της ρυθμιστικής παρέμβασης μέσα από το ξανακοίταγμα του σχεδίου «Better Regulation», που πέφτει στο τραπέζι τις αμέσως προσεχείς ημέρες.
Διεργασίες και ανακατατάξεις στο πεδίο των διεθνών συσχετισμών
Το πεδίο των διεθνών συσχετισμών είναι αυτό στο οποίο συμβαίνουν οι μεγαλύτερης σημασίας διεργασίες και ανακατατάξεις. Η οικονομική πολιτική των μεγάλων χωρών και η γεωπολιτική της οικονομίας είναι εδώ αδιάσπαστες.
Στις ΗΠΑ, φυσά μεν αναμφίβολα ένας νέος αέρας, όπως φάνηκε μέσα από τα πρώτα κιόλας μέτρα της κυβέρνησης Μπάιντεν, ιδίως την ώθηση της «πράσινης ανάπτυξης» και τη προώθηση ενός μεγάλου -ύψους 1.9 τρισεκατομμυρίων δολαρίων- «πακέτου ανακούφισης» (relief plan) στο Κογκρέσο, αλλά φάνηκαν και τα όρια που θέτει το σύστημα -η υπερβολικά μεγάλη επιρροή της Γερουσίας και των λόμπις, η αλλεργία σύσσωμου του πολιτικού συστήματος σε βαθιές τομές- στις μεταρρυθμιστικές προθέσεις του νέου Προέδρου.
Απόδειξη η μη αποδοχή του προσώπου-κλειδί που ετοίμαζε ο Μπάιντεν για την επιτήρηση του προϋπολογισμού, μιας γυναίκας που το μεγάλο της ατόπημα ήταν ότι, την εποχή που βρισκόταν εκτός δημοσίων θέσεων, είχε γράψει σκληρά τουίτς για τον Τραμπ και τη συμμορία του. Επίσης, και, κυρίως, η εγκατάλειψη της πρόβλεψης, εντός του συνολικού «πακέτου», να αυξηθεί ο κατώτατος μισθός, λόγω γκρίνιας ακόμα και Δημοκρατικών βουλευτών αλλά σε κάθε περίπτωση αδυναμίας να περάσει από την κομμένη στη μέση Γερουσία.
Γενικά το αμερικανικό σύστημα, δημοκρατικό αλλά βαριά πληγωμένο κατά την εποχή Τραμπ, με έναν ισχυρό Πρόεδρο αλλά και πολλά και με προβληματική λειτουργία «αντίβαρα», που στην πραγματικότητα είναι βαρίδια, δεν επιτρέπουν στις ΗΠΑ την ευελιξία που έχουν οι μη δημοκρατικές Κίνα και Ρωσία. Κι αυτές, με «ευκαιρία» την πανδημία, όχι μόνο αντεπιτίθενται αλλά και απειλούν -πρωτίστως την παγκόσμια δημοκρατική τάξη αλλά, μαζί της, και την παγκόσμια οικονομική κατανομή.
Η τριπλή «μάχη» -ισορροπίας μεταξύ υγείας και οικονομίας
Η τριπλή αυτή «μάχη» -ισορροπίας μεταξύ υγείας και οικονομίας, εύρεσης των κατάλληλων μέτρων σε εθνικό επίπεδο, διαμόρφωσης νέων γεωπολιτικών συσχετισμών- διεξάγεται, δεν πρέπει να το ξεχνάμε, μέσα σε ένα περιβάλλον όχι μόνο αυξημένης αβεβαιότητας αλλά και διαρκώς αυξανόμενων ανισοτήτων.
Η όποια ανάκαμψη φαίνεται ότι θα πάρει τη μορφή Κ:
- Κάποια κλαδιά-κοινωνικές ή επαγγελματικές ομάδες του κοινού υγειονομικού δέντρου θα πάνε προς τα πάνω -όσοι διατηρήσουν τις δουλειές τους, έχουν καλή μόρφωση και προσόντα για να συμμετάσχουν στην «πράσινη» και «ψηφιακή» οικονομία που έρχεται.
- Κάποιοι άλλοι, ίσως οι περισσότεροι -οι συμμετέχοντες στην οικονομία των υπηρεσιών, επαγγελμάτων που χάνονται ή θα χαθούν, όσοι λόγω μόρφωσης, ηλικίας ή απλώς λόγω τόπου γέννησης έχουν προφίλ που ταιριάζει στην προηγούμενη, ή την προ-προηγούμενη βιομηχανική επανάσταση- θα πάνε προς τα κάτω, η θέση τους θα επιδεινωθεί μετά το τέλος της πανδημίας.
Αβεβαιότητα και ανισότητες φτιάχνουν ένα εκρηκτικό κοκτέιλ, που μόνη η Πολιτική με κεφαλαίο Π, δηλαδή μια εμπνευσμένη και μέσα από διεθνή συνεργασία Πολιτική, θα μπορούσε ίσως να αντιμετωπίσει. Από τώρα, ώστε να είναι μην είναι πολύ αργά αύριο.
