Του Κώστα Μποτόπουλου
Τρεις σημαντικές δημόσιες παρεμβάσεις έδωσαν εναργή την εικόνα και την κατεύθυνση της ελληνικής και της παγκόσμιας οικονομίας: η μη αναμενόμενη εμφάνιση και πέραν του αναμενόμενου διατήρηση της πανδημίας δημιουργούν συνθήκες παρατεταμένης, άρα σχεδόν δομικής, αβεβαιότητας, η οποία απαιτεί αλλαγή μοντέλου, δηλαδή οικονομική προσαρμογή και πολιτικές μεταρρυθμίσεις, καθώς και στενότερη διεθνή συνεργασία.
- Εύκολο, όσο και αναγκαίο, να το λες ως παρατηρητής, εξαιρετικά δύσκολο, αλλά αδήριτο, να το πραγματοποιήσεις ως «παίκτης» ή ως «σύστημα».
Προβληματισμός, ψυχραιμία και συγκρατημένη αισιοδοξία
Σχετικά με την ελληνική κατάσταση, τόσο ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος όσο και ο Πρωθυπουργός υπήρξαν προβληματισμένοι, ψύχραιμοι και συγκρατημένα αισιόδοξοι. Η ελληνική οικονομία δέχτηκε, και συνεχίζει να δέχεται, μεγάλο πλήγμα, αλλά, αυτή τη φορά, δεν ήταν μόνη και δεν δημιουργήθηκε σύστημα στήριξης αποκλειστικά για αυτήν.
- Επίσης -αυτό δεν ειπώθηκε έτσι, αλλά διαφάνηκε μέσα από τις γραμμές και, εν πάση περιπτώσει, το προσθέτω εγώ- σε αυτή την κρίση δεν εμφανίστηκε, μέχρι στιγμής, ο αστάθμητος παράγοντας μιας διακυβέρνησης που θα ήθελε να είναι «ριζοσπαστική» ή «ανορθόδοξη» αλλά που στην πραγματικότητα κυμαινόταν μεταξύ ανευθυνότητας και παλαβομάρας.
Υπό τη διπλή στήριξη ενός ευρωπαϊκού και ενός εθνικού πλαισίου έκτακτων μέτρων, η ανεργία συγκρατήθηκε, η επιχειρηματικότητα δεν εξαφανίστηκε, η δε αναπόφευκτη αύξηση του δημοσίου χρέους (205% του ΑΕΠ στο τέλος του 2020) συνοδεύτηκε και από βελτίωση, ή πάντως μη υποχώρηση, του αξιοχρέου (αδιάλειπτη πρόσβαση στις αγορές, έκδοση 10ετούς και πιο πρόσφατα 30ετούς ομολόγου με ιστορικά χαμηλή απόδοση, διατήρηση, με θετικές προοπτικές, της ανεβασμένης από το 2019 πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας μας).
Τα προβλήματα δεν έχουν ξεπεραστεί
Τα στοιχεία αυτά κάθε άλλο παρά σημαίνουν ότι τα προβλήματα δεν είναι μεγάλα ή ότι έχουν ξεπερασθεί.
- Μια ανάπτυξη που, αν δεν υπήρχε η πανδημία, αναμενόταν να απογειωθεί το 2020 και που, στην αρχή της πανδημίας, είχε υπολογιστεί σε περίπου 2%, αποδείχθηκε τελικά μηδενική, ενώ ήδη, λόγω παράτασης της πανδημίας και της αβεβαιότητας, παρά την έναρξη των εμβολιασμών, προσαρμόζεται προς τα κάτω και για το 2021 (σε 4,2% επί του περσινού χαμηλού την υπολογίζει η Τράπεζα της Ελλάδος, αλλά ο Διοικητής της φρόντισε να προσθέσει ένα μεγάλο «αν όλα πάνε καλά»).
- Μια διατήρηση της απασχόλησης και της επιχειρηματικότητας σε ανεκτά επίπεδα, που θα δοκιμαστεί όμως σκληρά μόλις σταματήσουν τα αντισταθμιστικά δημόσια μέτρα και ξαναγίνει η ιδιωτική οικονομία υπόθεση του ιδιωτικού τομέα.
- Μια προσωρινή βελτίωση της κατάστασης των τραπεζών, λόγω οφειλόμενης στη δυσπραγία και το φόβο αύξησης των καταθέσεων, που συνοδεύεται όμως με την παράλληλη δημιουργία ενός δεύτερου κύματος μη εξυπηρετούμενων δανείων, που κι αυτά θα εμφανιστούν με τη λήξη των εξαιρετικών μέτρων.
- Και μια μεγάλη πράγματι ευκαιρία για ολική αναμόρφωση του παραγωγικού και επενδυτικού προφίλ της χώρας, που περνάει μέσα από δύσκολες σταθμίσεις και διαρκώς αναβαλλόμενες μεταρρυθμίσεις.
Αν, συνεπώς, σε πολιτικό επίπεδο, η κρίσιμη έννοια και λέξη είναι η «ανάπτυξη» -και μάλιστα, θα τολμούσα να πω, μια «νέου είδους ανάπτυξη»-, σε στενότερα οικονομικό η ελληνική ιδιαιτερότητα έχει κυρίως να κάνει με την αντιμετώπιση του νέου κύματος κόκκινων δανείων.
Ως προς την ανάπτυξη, ο Πρωθυπουργός ήταν σαφής στην εφ’ όλης της ύλης συνέντευξή του. Θα στηριχθεί στους πόρους του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης, αλλά θα διαθέτει «ελληνική» και εμπροσθοβαρή λογική (βλ. και την ανάλυση της προηγούμενης εβδομάδας στο economico). Απαιτεί, αλλά και θα συμβάλει, σε εκσυγχρονισμό των επιχειρήσεων, ιδίως των μικρομεσαίων, σε στήριξη της εργασίας, σε καλύτερη κατάρτιση, σε ενίσχυση της πρωτοβάθμιας υγείας, σε επιτάχυνση, αλλά και ποιοτική αναβάθμιση, των επενδύσεων.
Η πρόταση του Γιάννη Στουρνάρα για τα «κόκκινα δάνεια»
Σε σχέση με τα «κόκκινα δάνεια», τον πρώτο λόγο έχει ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, ο οποίος επιμένει στη δημιουργία όχι μιας bad, ούτε καν bank, αλλά μιας εταιρίας διαχείρισης στοιχείων ενεργητικού, δηλαδή ενός «επίσημου fund», που θα λειτουργεί με κριτήρια asset management αλλά υπό οπτική δημοσίου συμφέροντος, με βασικό εργαλείο την τιτλοποίηση, δηλαδή την αξιοποίηση μέσω «πακεταρίσματος» των προβληματικών δανείων που θα του μεταβιβαστούν στην καθαρή λογιστική τους αξία (ενώ τα ιδιωτικά funds που δραστηριοποιούνται σήμερα τα αγοράζουν σε υποπολλαπλάσιο της αξίας τους).
Τα πλεονεκτήματα μιας τέτοιας πρότασης, που είναι συμπληρωματική και όχι ανατρεπτική όσων έχουν γίνει ως σήμερα, είναι τόσο προφανή -συγκέντρωση, δημόσια εποπτεία, αξιοποίηση και όχι «παρκάρισμα», συμβολή στην επίλυση του προβλήματος του αναβαλλόμενου φόρου- που αναρωτιέται κανείς για την καθυστέρηση στην υιοθέτησή της.
Η ελληνική κατάσταση αντανακλάται πλήρως στη διεθνή εικόνα που διέγραψε σε αδρές, όπως πάντα, γραμμές η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στην προχτεσινή συνάντηση της Διεθνούς Νομισματικής και Οικονομικής Επιτροπής.
Η σχέση της οικονομίας με την πανδημία και της ανάκαμψης με την πρόοδο των εκστρατειών εμβολιασμού στις διάφορες χώρες, ο εκ φύσεως προσωρινός χαρακτήρας των μέτρων στήριξης και η βέβαια δοκιμασία όταν τα μέτρα αυτά παύσουν να ισχύουν, η αντοχή του παγκόσμιου συστήματος αλλά και η ανάγκη βαθιάς μεταμόρφωσης του -όλα αυτά που ισχύουν στη μακρο-εικόνα, τα είδαμε, και οι περισσότερες χώρες θα μπορούσαν να τα δουν, και στη μικρο-εικόνα. Η Πρόεδρος της ΕΚΤ προσέθεσε την ανάλυση των μέτρων -μεγάλων σε εύρος αλλά, κυρίως, σε «πρωτοτυπία» (τόση που το γερμανικό συνταγματικό δικαστήριο την ταυτίζει με «υπέρβαση ορίων»)- του ίδιας της ΕΚΤ αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης γενικότερα, καθώς και την επιτακτική ανάγκη για συντονισμένες σε διεθνές επίπεδο πρωτοβουλίες.
Τα «μέτρα-μπαζούκας» της Ένωσης
Τα πρώτα, τα «μέτρα-μπαζούκας» της Ένωσης, για να μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας, διέσωσαν το σύστημα και επιτρέπουν σήμερα να μιλούμε για «επόμενη μέρα».
Η δεύτερη, η διεθνής συνεργασία -και έχει σημασία ότι ακούστηκε επισήμως από το στόμα ενός τόσο «συστημικά έγκυρου» προσώπου- οφείλεται στη φύση των προβλημάτων και εκτείνεται σε όλα τα επίπεδα: ηπείρων, ηγετών, κρατών, διεθνών οργανισμών αλλά και δημιουργεί, αυτός είναι ο σταυρός του 21ου αιώνα, ανάγκη συνεννόησης μεταξύ δημοκρατικών και αυταρχικών δυνάμεων.
Εντός δε της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι απαραίτητο -και άρα ακόμα πιο κρίσιμο ότι το είπε η κυρία Λαγκάρντ- να λάβει τη μορφή μιας «φιλόδοξης και συντονισμένης δημοσιονομικής τάξης πραγμάτων» (fiscal stance) -κάτι που, σπεύδω να προσθέσω, όχι μόνο δεν είναι γραμμένο στο μάρμαρο των Συνθηκών αλλά αποτελεί διαρκή πόθο των υπερμάχων της ευρωπαϊκής ομοσπονδιοποίησης.
Ο «δρόμος της πανδημίας»
Μεγάλα βήματα -στην πραγματικότητα: άλματα- στην οικονομία (αλλαγή μοντέλου ανάπτυξης, αντιμετώπιση των ανισοτήτων) και στην πολιτική (διεθνοποίηση των ζητημάτων και των λύσεων, μεταμόρφωση δομών και θεσμών). Αυτός είναι ο «δρόμος της πανδημίας», ένας δρόμος που έχει χαραχθεί, αλλά που δεν έχει διανυθεί και που είναι αβέβαιο αν θα διανυθεί.
Γιατί δεν πρέπει να γελιόμαστε: την ίδια ώρα που λέγονται όλα αυτά για το διεθνές σύστημα, πολλαπλασιάζονται οι απειλές κατά της δημοκρατίας και τα μέτωπα της βίας. Την τελευταία μόνο εβδομάδα είχαμε ανάφλεξη στη Βόρεια Ιρλανδία ως απότοκο του Brexit, στρατιωτικές κινήσεις μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, απειλή πραξικοπήματος από την εξουσία και εναντίον της στη Βραζιλία.
Και, στα καθ΄ ημάς, κάθε άλλο παρά επικρατεί η κοινωνική ειρήνη και η εθνική συνεννόηση, που είναι απαραίτητες ενόψει των επερχόμενων αλλαγών. Αλλαγές που είναι μονόδρομος, αλλά μονόδρομος στον οποίο κανείς ακόμα δεν μπαίνει και που απαιτείται πρωτόγνωρη πολιτική βούληση και πολιτική πειθώς για να μπει: να η δυσκολία, αλλά και η πρόσκληση, των καιρών.
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
