Η μετάβαση από την «έκτακτη ανάγκη» στη «νέα κανονικότητα» και από το κρυφτούλι με την πανδημία, στη συνύπαρξη με αυτήν, σιγά-σιγά ολοκληρώνεται. Στον ίδιο ρυθμό κλείνουν τον κύκλο τους και τα γενικά κείμενα του τελευταίου ενάμιση μήνα, που επιχείρησαν να εμβαθύνουν στις οικονομικές συνέπειες της πρωτοφανούς κρίσης. Το σίριαλ κλείνει με δυο τελευταία επεισόδια: σήμερα με την Ώρα των Πακέτων, μια αναδίφηση στα μέτρα και στα μέτωπα που έχουμε μπροστά μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και το επόμενο Σάββατο με τον Τρόπο της Ελλάδας, όπου θα εξεταστούν οι ενέργειες και οι ιδιαιτερότητες της χώρας μας.
Τα «πακέτα» που δημιουργήθηκαν για τη διάσωση οικονομιών, επιχειρήσεων και νοικοκυριών από δημόσιες Αρχές – οι «Αγορές» δεν ενδιαφέρονται για συλλογικά μέτρα, κοιτάζουν να σωθούν μόνες τους και οι μεν εναντίον των δε- χωρίζονται, για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε έξι κατηγορίες: τέσσερις γενικές πολιτικές, μια σειρά τομεακών και ορισμένα παγκόσμια διλήμματα-προκλήσεις.
Ευρωπαϊκοί μηχανισμοί
TΑ ΕΘΝΙΚΑ ΠΑΚΕΤΑ (θα μιλήσουμε για το ελληνικό την επόμενη εβδομάδα), τα οποία επιτράπηκαν και διευκολύνθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, παρότι, υπό κανονικές συνθήκες, θα έρχονταν σε σύγκρουση με τους κανόνες της οικονομικής διακυβέρνησης.
ΤΟ ΑΜΕΣΟ (με τη σχετική πάντα έννοια που έχει ο χρόνος στα ευρωπαϊκά πράγματα) πακέτο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, η οποία δεσμεύτηκε ότι θα «φουσκώσει» τις οικονομίες των κρατών-μελών της Ευρωζώνης μέσω αγοράς τίτλων αξίας 750 δισεκατομμυρίων ευρώ -ήδη έχει ξοδέψει 100 δις και, αν συνεχίσει με αυτό το ρυθμό, το ποσό θα εξαντληθεί τον Οκτώβριο: πρόκειται για το πρόγραμμα PEPP (Pandemic Emergency Purchase Programme), αδελφάκι αυτού στο οποίο μόλις έβαλε φωτιά το Γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο και που κινείται στην ίδια ακριβώς λογική της ποσοτικής χαλάρωσης (quantitative easing).
ΤΟ ΣΠΑΣΤΟ εμπροσθοβαρές και με «λεπτομέρειες» που μένουν ακόμα να προσδιορισθούν πακέτο του Eurogroup, αυτά τα 540, κατ’ ανώτατο όριο, δισεκατομμύρια, που συμφωνήθηκαν μετά κόπων βασάνων στις 23 Απριλίου (βλ. σχετικό κείμενο αυτής της στήλης) και κάπως συγκεκριμενοποιήθηκαν στις 8 Μαΐου:
Πρόκειται για δάνεια 240 δις από τον ESM, που θα κατευθυνθούν στις κυβερνήσεις για «γενική στήριξη», 100 δις –πάλι δάνεια- από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, που προορίζονται, μέσω των εθνικών κυβερνήσεων, για τις επιχειρήσεις, και 100 δις –επίσης μάλλον δάνεια- από το κοινοτικό πρόγραμμα SURE για στήριξη της απασχόλησης, δηλαδή των εργαζομένων που ενδεχομένως χάσουν, προσωρινά ή μόνιμα, τη θέση τους.
Η λήψη των δανείων είναι προαιρετική, το συνολικό ποσό δεν μπορεί να ξεπερνά το 2% του ΑΕΠ κάθε χώρας (περίπου 20 δις για την Ελλάδα), το επιτόκιο του ESM θα είναι «οριακά πάνω από το μηδέν», τα χρήματα θα μπορούν να ζητηθούν και να αξιοποιηθούν το αργότερο ως το τέλος του 2022, ενώ η περίφημη “conditionality”, για την οποία δόθηκε τέτοια μάχη και χύθηκε τόσος ολλανδικός ιδρώτας, μοιάζει με ένα είδος κρέατος που το ονομάσαμε ψάρι: ο «μόνος όρος» (αλλά λιγάκι γενικός και πολύ ανοιχτός σε ερμηνεία) είναι οι χώρες να παρουσιάσουν «δαπάνες που έμμεσα ή άμεσα σχετίζονται με τον ιό».
ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΚΑΙ ΠΙΟ ΠΡΟΣΦΑΤΟ (εξαγγέλθηκε στις 13 Μαΐου), το -ας το ονομάσουμε έτσι παρότι είναι ιεροσυλία- «πακέτο Φον ντερ Λάιεν», το πιο «πολιτικό», ενδιαφέρον αλλά και απροσδιόριστο, αφού αποτελεί ακόμα μόνον πρόταση και μάλιστα πολύ γενική. Αποτελείται από
- α) την υπόσχεση γενναίας –από λιγότερο από 1 σε πλησίον του 2% του συνολικού «ΑΕΠ» της Ένωσης- αύξησης του κοινοτικού προϋπολογισμού,
- β) τη δημιουργία Ταμείου Στρατηγικών Επενδύσεων που θα δημιουργηθεί με ποσά που θα δανεισθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση από τις αγορές με την εγγύηση των κρατών-μελών ως σύνολο (αμυδρές χαραμάδες κοινών αναπτυξιακών στόχων και «αμοιβαιοποίησης» ανοίγουν και κλείνουν μπροστά στα κουρασμένα μάτια μας) και
- γ) την ενίσχυση –σε χρήμα και προωθητική δυναμική- ήδη λειτουργούντων κοινοτικών προγραμμάτων -όπως το RescEU, ένα πρόγραμμα «πολιτικής προστασίας» σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το Horizon Europe, πρόγραμμα ανάπτυξης τεχνολογικών εφαρμογών για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής βιομηχανίας- που συμπληρώνονται με την πρόταση για δημιουργία ενός ειδικού προγράμματος Υγείας.
Τομεακές ενισχύσεις
- Ο τραπεζικός τομέας είναι ο κρισιμότερος για την μη κατάρρευση της οικονομίας και σε αυτόν η ΕΚΤ, πέραν των γενικών μέτρων στήριξης της Ευρωζώνης, αφιερώνει πλήθος ειδικότερων μέτρων: εξαιρετικές ρυθμίσεις για τα διακρατούμενα κεφάλαια και για τις εγγυήσεις (collateral), διαρκής μείωση των επιτοκίων με τα οποία η ΕΚΤ δανείζει τις τράπεζες (από τον Ιούνιο το επιτόκιο θα είναι -1%) και μια σειρά από «στοχευμένες» (targeted) αναχρηματοδοτήσεις υπό ειδικoύς όρους (PELTROs). Μέτρα στήριξης, που περιλαμβάνουν και τον ευρωπαϊκό τραπεζικό τομέα, εκπορεύονται και από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD), την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, καθώς και –ναι, ναι, δεν μας ξεχνούν ποτέ- το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα. Αντίθετα, στο χώρο των κεφαλαιαγορών, η έννοια της «στήριξης» είναι άγνωστη και γι’ αυτό βλέπουμε, διεθνώς, από περίεργα ως ακατανόητα και από υπερβολικά έως παραπλανητικά φαινόμενα. Ένα είναι πάντως βέβαιο: μέσα στην πανδημία τα χρηματιστήρια δεν αποτελούν δείκτη του τι γίνεται στον κόσμο αλλά του το πώς παίζουν το παιχνίδι οι αγορές.
- Ο τουρισμός, που ενδιαφέρει πρωταρχικά την ελληνική οικονομία, βρήκε στις 13 Μαΐου μια πρώτη συνολική αντιμετώπιση από την Επιτροπή υπό τη μορφή «κατευθυντήριων γραμμών» (Guidelines), όμως, εγγενώς, είναι ο τομέας που απαιτεί σχεδιασμό και μετακινήσεις, δηλαδή ο πιο δύσκολος να προβλεφθεί και να ρυθμιστεί υπό συνθήκες πανδημίας. Σειρά υποστηρικτικών μέτρων σχεδιάζονται και για το γεωργικό τομέα, και για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, όχι όμως –για να σταθούμε σε τομείς ιδιαίτερης σημασίας για την Ελλάδα- προς το παρόν για τη ναυτιλία.
Στοιχήματα δημοκρατίας
Ένα τελευταίο «πακέτο» που δεν είναι στην πραγματικότητα τέτοιο –αλλά ελπίζω να καταλάβετε γιατί το συμπεριλαμβάνω- σχετίζεται με τρεις μεγάλες προκλήσεις της «επόμενης μέρας». Δεν θα τις αναλύσω εδώ αλλά νομίζω ότι χρήσιμο είναι να τις έχουμε υπόψη μας, ιδίως όσοι ήδη μιλάμε για έναν κόσμο που άλλαξε.
Πρόκειται για:
- την ανάγκη χτισίματος παγκόσμιων μηχανισμών πρόληψης και άμυνας σε θέματα υγείας, την οποία υπονομεύει ανοιχτά η προσπάθεια των ΗΠΑ να «πληρώσουν» μεγάλες φαρμακευτικές εταιρίες ή ερευνητικά κέντρα για να αποκτήσουν προτεραιότητα σε θεραπευτικά μέσα
- την επανεμφάνιση, σε πολύ πιο έντονη μορφή, του διλήμματος, ή και της σύγκρουσης, πάντως σίγουρα της ισορροπίας, μεταξύ «ανάπτυξης» και «περιβάλλοντος» – η γνώμη μου είναι ότι το Green Deal καθίσταται ακόμα πιο επιτακτικό μέσα και μετά την πανδημία
- και τον νέο τρόπο που βλέπουμε, και πρέπει να αντιμετωπίσουμε, την εισβολή –ο όρος συχνά κυριολεκτεί- της τεχνολογίας στη ζωή μας, τον παραμερισμό της ιδιωτικότητας και ίσως και άλλων ατομικών δικαιωμάτων: η γραμμή ανάμεσα στη χρήση της τεχνολογίας για αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης και τη μετάπτωση σε ένα διεθνές «παράδειγμα» του τύπου «τα πάντα εξ αποστάσεως» είναι εξαιρετικά λεπτή.
——-
- Ο Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος, πρ. Ευρωβουλευτής και πρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, Σύμβουλος Διοίκησης στην Τράπεζα της Ελλάδας και εταίρος στη δικηγορική εταιρία «Λαμπαδάριος και Συνεργάτες». Τα σχόλιά του στο economico.gr δημοσιεύονται κάθε Σάββατο
