Κώστας Μποτόπουλος

Τα θεσμικά της οικονομίας: Τι μας έμαθε η κρίση της πανδημίας. Η Ευρώπη έκανε το καθήκον της

 

 

Οι πανδημία και οι οικονομικές επιπτώσεις της κάθε άλλο παρά έληξαν. Τρεις μήνες, όμως, μετά από την εξάπλωσή τους και με το σχεδόν πλήρες ξεδίπλωμα των μέτρων αντιμετώπισης τους, νομίζω ότι μπορούν να αντληθούν τα βασικά συμπεράσματα –και να ξαναγυρίσει η στήλη, από την επόμενη εβδομάδα, στην προ ιού (αλλά πιο βαριά) «κανονικότητα».

Η κρίση είναι συστημική

Το δείχνουν όχι τόσο τα νούμερα (πτώση «παγκόσμιου ΑΕΠ», «γύρισμα» μικρής ανάπτυξης σε ύφεση, κλείσιμο επιχειρήσεων, οπισθοδρόμηση ολόκληρων κλάδων της οικονομίας, απώλεια θέσεων απασχόλησης), όσο τα δομικά χαρακτηριστικά:

  • Μεγαλύτερη επίπτωση, ήδη, στην παγκόσμια οικονομία από τη χρηματοπιστωτική κρίση που άρχισε το 2008
  • Καμία χώρα δεν έμεινε ανέπαφη: η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου: Η αμερικανική, αποτελεί επίκεντρο –και όχι κυματοθραύστη, όπως το 2008- της κρίσης. Η δεύτερη μεγαλύτερη, η κινεζική, υποχωρεί σε επίπεδα πρωτοφανή για την τελευταία εικοσαετία -και παραμένει εξαιρετικά αδιαφανής. Η Ευρωζώνη χάνει τη μικρή δυναμική της τελευταία τριετίας. Οι «αναπτυσσόμενες οικονομίες» δέχονται το ισχυρότερο πλήγμα. Κράτη ολόκληρα βρίσκονται στα πρόθυρα ή σε καθεστώς τεχνικής πτώχευσης (Αργεντινή, Ισημερινός, Λίβανος)
  • Τα πρωτοφανή –εθνικά ή υπερεθνικά- «πακέτα σωτηρίας» είναι προφανές ότι δεν αρκούν παρά για μικρό χρονικό διάστημα –ας πούμε ως το φθινόπωρο
  • Η αστάθεια και η αβεβαιότητα, της κατάστασης αλλά και του συστήματος (διαμόρφωση και κατανομή κερδοφορίας, τροφοδότηση πραγματικής οικονομίας, «διάχυση κινδύνου»/spillover effect, επάρκεια εθνικών και διεθνών «δικλίδων ασφαλείας», φαύλος κύκλος στη σχέση ρευστότητας-παραγωγής-ανάπτυξης-ευημερίας, κίνδυνος «ιαπωνοποίησης» της παγκόσμιας οικονομίας, δηλαδή μετατροπής μια εκτεταμένης ύφεσης σε μόνιμο στασιμοπληθωρισμό) αποτελούν τη νέα σταθερά και τη μόνη βεβαιότητα. Η «αλλαγή κύκλου», αν έρθει, θα πάρει χρόνο/χρόνια.

Η Ευρώπη έκανε το καθήκον της

Μπορεί να άργησε, μπορεί να μην απέφυγε τις κακές συνήθεις, μπορεί να πέρασε από χίλια κύματα, αλλά εντέλει ο συνδυασμός της «στήριξης» από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, του σπονδυλωτού «πακέτου διάσωσης» κρατών, επιχειρήσεων, θέσεων εργασίας και του προχτεσινού «πακέτου Αναμόρφωσης» που πρότεινε η Επιτροπή αγγίζει το όριο των δυνατοτήτων της Ένωσης αλλά και των προσδοκιών από αυτήν. Το πιο σημαντικό στο πρόγραμμα με τίτλο «Επόμενη Γενιά» της Επιτροπής, που προετοιμάστηκε από το κοινό γαλλο-γερμανικό σχέδιο ίδιας λογικής, είναι τα δυνάμει –όλα μένουν να αποδειχθούν στην πράξη- δομικά χαρακτηριστικά του:

  • Η άντληση κοινού χρέους από τις αγορές στο όνομα ολόκληρης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μέσω της εγγύησης του προϋπολογισμού της
  • Η μεταφορά πόρων στους πιο αδύναμους ή αναγκαιούντες κρίκους: πάνω από 50% των συνολικών χρημάτων, επιδοτήσεων και δανείων, θα δοθεί στις 5 χώρες του Νότου -Ιταλία και Ισπανία, κατά πρώτο λόγο, συν Ελλάδα, Πορτογαλία, Κύπρο
  • Η ανοιχτή φιλοδοξία επανεκκίνησης και μάλιστα στη βάση πολιτικών προτεραιοτήτων: Πράσινη Ανάπτυξη, ψηφιακή οικονομία, εκσυγχρονισμένες μικρομεσαίες επιχειρήσεις
  • Το άνοιγμα της συζήτησης για νέους, και ουσιώδεις τόσο αριθμητικά όσο και πολιτικά, «ίδιους πόρους» του ενωσιακού προϋπολογισμού, δηλαδή της «κοινής οικονομίας» της Ένωσης.

Όλα αυτά αποτελούν μείζονα πολιτικά, οιονεί ριζοσπαστικά, βήματα και, αν υλοποιηθούν –αλλά ακόμα και αν δεν υλοποιηθούν πλήρως-  δημιουργούν συνθήκες για αλλαγή σελίδας στην οικονομική λειτουργία της Ένωσης.

Οι χρηματαγορές έχουν δική τους λογική

Παρά το ότι σαφώς επηρεάσθηκαν από την οικονομική κατάσταση που δημιούργησε η πανδημία –στο αρχικό στάδιο μάλιστα δημιουργήθηκαν συνθήκες «μίνι κραχ»-, οι αγορές κεφαλαίων και τα Χρηματιστήρια «διόρθωσαν» πολύ πιο γρήγορα από όλους τους υπόλοιπους τομείς της οικονομίας και μοιάζουν να ποντάρουν σε ένα μάλλον πιο αισιόδοξο από όλων των υπολοίπων σενάριο –βασισμένο και σε υγειονομικές και σε οικονομικές προβλέψεις.

Οι επεμβάσεις των κεντρικών τραπεζών και τα μεγάλα εθνικά και υπερεθνικά «πακέτα» τις «πείθουν» πολύ περισσότερο. Κάποιοι βρίσκουν ευκαιρία για ρίσκο και άλλοι «θυμούνται» ποιες είναι οι ναυαρχίδες μέσα στην τρικυμία –οι τράπεζες, για παράδειγμα, άλλαξαν εικόνα μετά την υπαγορευμένη από τη Βασιλεία βελτίωση της κεφαλαιοποίησης τους. Ακόμα και το Brexit (σα να) ξεχάστηκε –άλλα μετράει και άλλα περιμένει το Χρηματιστήριο του Λονδίνου.

Αν αφήσουμε εκτός συζήτησης την ειδική κατάσταση του πετρελαίου, όλα τα άλλα «βαριά χαρτιά» προσεγγίζουν σταδιακά τα προ πανδημίας επίπεδά τους, τόσο στην αμερικανική, όσο και στις ευρωπαϊκές και ασιατικές αγορές. Στις ΗΠΑ ο δείκτης S&P 500 πέρασε πάνω από τις 3.000 μονάδες μετά από τρεις μήνες –οι 10.000 είναι ακόμα μακριά, αλλά η στιγμή και η κατεύθυνση κάτι δείχνουν, και θα δείξουν ακόμα περισσότερα (ότ)αν επέλθει η πολιτική αλλαγή το Νοέμβριο. Στις ευρωπαϊκές αγορές άνοδοι από 3 έως 5 μονάδες, και συνολικά 25% από τα βάθη του Μαρτίου, δεν είναι διόλου ασήμαντες –κι εδώ η επήρεια του «πακέτου Αναμόρφωσης» μπορεί να είναι πολλαπλασιαστική.

Το φαινόμενο είναι ελπιδοφόρο αλλά ίσως κρύβει και παγίδες. Οι χρηματαγορές μπορούν να στηρίξουν την παγκόσμια οικονομία και η εμπιστοσύνη τους, αν σταθεροποιηθεί, μπορεί να δημιουργήσει μια θετική αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Από την άλλη, η «αισιοδοξία» τους δεν αποκλείεται να βασίζεται στην πεποίθηση ότι οι νέοι «μεγάλοι παίκτες» -οι κεντρικές τράπεζες, ιδίως, αλλά και οι κυβερνήσεις, μέσω του αναβαθμισμένου ρόλου τους- δεν θα «εγκαταλείψουν» ποτέ τις αγορές στη μοίρα τους –μόνο που τέτοιες αγορές δεν θα είναι πια πραγματικές αγορές και, άρα, και ο ρόλος τους δεν θα είναι σταθεροποιητικός.

Είναι πιο αναγκαία παρά ποτέ η «παγκοσμιοποίηση της συνεργασίας»

Όλοι το παραδέχονται, ακόμα και εκείνοι που την καταπολεμούν: χωρίς συνεργασία χωρών, μηχανισμών, αγορών, χωρίς εναρμόνιση πολιτικών πρωτοβουλιών και ρυθμιστικών παρεμβάσεων, αυτή η κρίση δεν ξεπερνιέται. Οι λόγοι πολλοί και γνωστοί:

  • Η αιτία αυτής της κρίσης είναι ένα «φυσικό φαινόμενο», που αγγίζει τους πάντες –λαούς και οικονομίες- και δεν οφείλεται σε αδυναμίες ή υστερήσεις κάποιων μόνο από τους κρίκους του συστήματος
  • Η αλληλοσύνδεση των οικονομιών βρίσκεται στο ιστορικά υψηλότερο σημείο της, έτσι ώστε και οι «λύσεις» να απαιτούν συνδεδεμένες πρωτοβουλίες
  • Η αποτελεσματικότητα των «εκ των άνω ενέσεων» (expansionary policies) είναι ευθέως ανάλογη με το βαθμό συντονισμού των επιμέρους μέτρων. Σε παγκόσμια κρίση, η Fed μόνη της δεν αρκεί, αν δεν συντονίσει τα βήματα της με την ΕΚΤ και άλλες συστημικά σημαντικές κεντρικές τράπεζες. Ούτε δημοσιονομική στήριξη σε εθνικό επίπεδο είναι πια δυνατή
  • Η εμφάνιση της ανάγκης για δημόσιες πολιτικές και δημόσιες παρεμβάσεις απαιτεί εγγενώς διεθνείς συνέργειες –η «Πράσινη Συμφωνία», που θα έχει νόημα και αποτέλεσμα μόνο όταν από ευρωπαϊκή γίνει παγκόσμια πολιτική, είναι το κυριότερο αλλά όχι το μόνο παράδειγμα
  • Μπροστά στην ανάγκη ενός «νέου αναπτυξιακού κύκλου», είναι επείγον α) να αλλάξουν δομικά στοιχεία του συστήματος, β) να βοηθηθούν οι υπό ανάπτυξη χώρες και οικονομίες –και τα δύο αυτά δεν γίνονται χωρίς υψηλό επίπεδο διεθνούς συνεργασίας
  • Με την κατάντια των ΗΠΑ του Τραμπ, αλλά και το χτύπημα που δέχτηκε η οικονομία τους από την πανδημία, και τη συνειδητή θέση της Κίνας εκτός «δημοκρατικής κοινότητας», ο κόσμος –πολιτικός και οικονομικός- δεν διαθέτει μια ηγέτιδα δύναμη που να μπορεί, με συγκεκριμένα μέτρα ή με το παράδειγμα, να οδηγήσει την κοινή προσπάθεια. Αυτή πρέπει να προέλθει από πολλούς και να απευθύνεται σε ακόμα περισσότερους –είναι προφανές ότι, και από αυτή την άποψη, η Ευρώπη έχει μια ιστορική ευκαιρία ενδυνάμωσης του ρόλου της.

 

Ο Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος, πρ. Ευρωβουλευτής και πρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, Σύμβουλος Διοίκησης στην Τράπεζα της Ελλάδας και εταίρος στη δικηγορική εταιρία «Λαμπαδάριος και Συνεργάτες». Τα σχόλιά του στο economico.gr δημοσιεύονται κάθε Σάββατο

Ακολουθήστε το στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο

Καμία δημοσίευση για προβολή