Του Κώστα Μποτόπουλου
Η τρομερή χρονιά φεύγει με την ευρωπαϊκή οικονομία καραβοτσακισμένη αλλά όχι πνιγμένη. Και με δύο τεράστια αγκωνάρια -το Ταμείο Ανάκαμψης και το Brexit– να έχουν βυθιστεί, όχι χωρίς θύματα αλλά χωρίς πλέον να απειλούν, μαζί με την πανδημία, να την πνίξουν.
Τα δύσκολα είναι μπροστά: ο δρόμος της ανόρθωσης πρώτα, της σταθεροποίησης μέσα στο 2021 και της αλλαγής πορείας προς το καλύτερο -που για την ευρωπαϊκή οικονομία ταυτίζεται με τη μεταμόρφωση του παραγωγικού μοντέλου- θα είναι με βεβαιότητα σπαρμένος και με άλλες θύελλες, Λαιστρυγόνες, Κύκλωπες, ανταρσίες, καθυστερήσεις και απώλειες. Ήδη όμως -αυτός είναι ο νόμος της πολιτικής- η Ευρώπη ετοιμάζει τις μάχες της επόμενης μέρας.
Η πιό δύσκολη και η πιό ώριμη μάχη
Η πιο προφανής, πιο διάχυτη αλλά και πιο δύσκολη είναι η συνεργασία, που περνά μέσα από μια νέου τύπου «οικονομική διακυβέρνηση», για την αξιοποίηση των πόρων του «πακέτου ανάκαμψης» με τρόπο που να τονώσει και να αναβαθμίσει δομικά την οικονομία της Ένωσης και όχι (μόνο) να μπαλώσει τρύπες στις εθνικές οικονομίες.
Η πιο ώριμη είναι η ολοκλήρωση, επιτέλους, της «Τραπεζικής Ένωσης», που πατάει ακόμα σε ενάμιση πόδι -κοινή εποπτεία και μισή «διάσωση» τραπεζών- και της λείπει πλήρως το κρισιμότατο τρίτο σκέλος της κοινής εγγύησης καταθέσεων -το οποίο, μάλιστα, οι φιλόδοξες ενοποιητικές πρακτικές που θα ακολουθήσουν την πανδημία καθιστούν ακόμα πιο αναγκαίο.
Η μάχη με τους μεγάλους του διαδικτύου
Η πιο αμφίβολη, ιδίως πριν κατακαθίσουν τα απόνερα του Brexit, είναι η «Ένωση Αγορών Κεφαλαίου» (Capital Markets Union), που αλλιώς ξεκίνησε, της κόπηκαν γρήγορα τα φτερά και τώρα ψάχνει μια δεύτερη ανάσα. Σε αυτές τις πίστες, που ήταν ήδη χαραγμένες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρόσθεσε, στο κλείσιμο ακριβώς του 2020, μια καινούργια μεγάλη πρόκληση: τη μάχη για ρύθμιση, ή χαλιναγώγηση, των «μεγάλων του Διαδικτύου» (big tech).
Στο πεδίο αυτό η Ένωση δεν πρωτοπορεί, όπως έγινε για την προστασία των προσωπικών δεδομένων με τη θέσπιση του GDPR. Στη «διαδικτυακή μάχη» ακολουθεί το αμερικανικό παράδειγμα -και είναι λογικό, αφού οι γίγαντες του διαδικτύου εδρεύουν εκτός Ευρώπης.
Οι υπερβολές της Google και του Facebook, η αμερικανική προεδρική εκστρατεία που έγινε, και φέτος, κυρίως μέσω διαδικτύου και μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η ύπαρξη πλειοψηφίας των Δημοκρατικών στην αμερικανική Βουλή που έψαχνε τρόπο να τρίξει τα δόντια της στον Τραμπ -όλα αυτά έστειλαν τις δυο εταιρίες σε «κοινοβουλευτική ανάκριση», σε συνέχεια της οποίας η Ομοσπονδιακή Αρχή Εμπορίου τους άσκησε καταγγελία για παράνομες πρακτικές.
Οδήγησαν επίσης σε εξαγγελίες για βαθιά τομή στο δίκαιο του ανταγωνισμού. Βέβαια, αυτό είναι το American way, η «αυτορρύθμιση» συνεχίζει να είναι ο κανόνας: ό,τι προστατευτικά μέτρα πήραν οι δύο γίγαντες του διαδικτύου κατά τον προεκλογικό αγώνα -απορρίψεις ψευδούς ή ανάρμοστου περιεχομένου, προειδοποιήσεις περί μη εγκυρότητας ακόμα και προεδρικών tweets («θα κλέψουν τις εκλογές» και μετά «έκλεψαν τις εκλογές»)- τα πήραν πίσω μόλις έληξε αυτός ο αγώνας και μας άδειασε τη γωνιά ο άνθρωπος που αμαύρωσε το προεδρικό αξίωμα. Ενώ και η διαδικασία «σπασίματος» της Facebook με πώληση του Instagram και του WhatsApp μπορεί να μην εγκαταλείφθηκε αλλά έχει ακόμα πολύ πολιτικό και δικαστικό δρόμο μπροστά της.
Ο ευρωπαϊκός τρόπος με τα ‘πακέτα” υπηρεσιών του διαδικτύου
Ο ευρωπαϊκός τρόπος είναι διαφορετικός: η δουλειά γίνεται μέσω μεγάλων νομοθετημάτων. Δυο, στη συγκεκριμένη περίπτωση, που αναγγέλθηκαν αυτή την εβδομάδα και συγκροτούν το «πακέτο των υπηρεσιών διαδικτύου» (Digital Services package): η «πράξη για τις Υπηρεσίες Διαδικτύου»/Digital Services Act (DSA) και η «πράξη για τις Διαδικτυακές Αγορές»/Digital Markets Act (DMA).
Η πρώτη έχει ως αντικείμενο το περιεχόμενο που «ανεβάζουν» οι πάροχοι και τις υποχρεώσεις τους, εκτείνεται δε σε όλες τις εταιρίες/παρόχους, αλλά με διαβαθμίσεις: οι λεγόμενοι «συστημικοί» πάροχοι, δηλαδή διαδικτυακές πλατφόρμες που διαθέτουν πανευρωπαϊκά περισσότερους από 45 εκατομμύρια χρήστες, θα υπόκεινται σε αυστηρότερους κανόνες και υποχρεώσεις, κυρίως μέσω της υπαγωγής τους στην εποπτεία μιας Επιτροπής αποτελούμενης από εθνικούς Συντονιστές με αυξημένες αρμοδιότητες και δυνατότητα απευθείας επιβολής ποινών (ενώ, στο θαυμαστό ευρωπαϊκό κόσμο, και η Επιτροπή και οι ειδικές διευθύνσεις της θα συνεχίσουν να έχουν το δικό τους εποπτικό ρόλο).
Η DSA αποσκοπεί σε περισσότερη διαφάνεια και μεγαλύτερη προστασία των χρηστών του διαδικτύου, οι οποίοι σήμερα -αλλά και αύριο, αφού αυτά τα πράγματα δεν αλλάζουν από τη μια μέρα στην άλλη- βρίσκονται στο έλεος των (λίγων) γιγάντων που νέμονται το διαδίκτυο και τις ζωές μας.
Ακριβώς είναι επειδή είναι λίγοι και γίγαντες, εμφανίζεται η DMA, η οποία επιχειρεί να θέσει κανόνες ανταγωνισμού: τι μπορούν και τι δεν μπορούν να κάνουν οι «μεγάλοι» και τι (μέσα, πρόσβαση, πρακτικές) πρέπει να υποχρεούνται να αφήνουν στους «μικρούς».
Η DMA θα έχει εφαρμογή μόνο στους λεγόμενους «φύλακες του ναού» (gatekeepers), δηλαδή τους μεγάλους ή τεράστιους παίκτες, που θα καθορίζονται βάσει καθορισμένων οικονομικών κατωφλιών (στην αρχική πρόταση της Επιτροπής γίνεται λόγος για τριετή τζίρο τουλάχιστον 6,5 δις εντός της Ένωσης ή ετήσια κεφαλαιοποίηση τουλάχιστον 65 δις ευρώ) και, αυτό είναι το μακράν πιο κρίσιμο, βάσει όχι της «εθνικότητας» τους αλλά του πεδίου δραστηριοποίησης τους: αρκεί να έχουν χρήστες εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Είναι προφανές ότι στόχος είναι η -αμερικανοτραφής- big tech και μέσα η θέσπιση περιοριστικών κανόνων και η απειλή -υψηλών- κυρώσεων, ως το 10% του συνολικού ετήσιου τζίρου της παραβάτριας εταιρίας. Η μάχη ΕΕ-ΗΠΑ, την οποία θα κληρονομήσει ο Πρόεδρος Μπάιντεν, μόλις αρχίζει.
Η νοθεία της αρχής της ισότητας ευκαιριών
Οι προθέσεις της Επιτροπής είναι κατανοητές, καθώς το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των γιγάντων του διαδικτύου νοθεύει την αρχή της ισότητας ευκαιριών, εμποδίζει την ανάδειξη άλλων (δηλαδή, για την Ένωση, Ευρωπαίων, παικτών) και, κυρίως, άγει και φέρει τους καταναλωτές/χρήστες και γενικώς το «διαδικτυακό χώρο», που τον θεωρούμε «ιδιωτικό», ενώ είναι κατεξοχήν δημόσιος.
Από την άλλη, δικαιούται κανείς να αναρωτηθεί, μήπως πρόκειται για (άλλη μια) μάχη με ανεμόμυλους: είναι, γενικώς, δεκτικός, «ρύθμισης» ο εξ ορισμού χώρος μιας ελευθερίας στα όρια της αναρχίας, όπως είναι το διαδίκτυο; Έχουν έννοια οι νομικοί κανόνες, όταν πρόκειται για προϊόντα ή συνέπειες της τεχνολογίας, που τρέχουν με εκατό χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο και έχουν ήδη πάει αλλού το δευτερόλεπτο μετά τη θέση σε εφαρμογή των νομικών κανόνων; Αυτός είναι ο τρόπος να «μαζευτούν» οι Αμερικανοί γίγαντες ή να δημιουργηθούν «Ευρωπαίοι πρωταθλητές»;
Η απάντηση δεν μοιάζει τόσο δύσκολη, αλλά είναι νωρίς να τη δώσουμε. Ας περιμένουμε την αργή εκτύλιξη -εθνικές διαφορές και αντιδράσεις, συγκρούσεις με πανίσχυρα τεχνολογικά λόμπις, νομοθετικές αψιμαχίες στο Συμβούλιο και στο Κοινοβούλιο, «συνεννοήσεις» με τη νέα αμερικανική κυβέρνηση- άλλης μια μεγάλης, από πλευράς φιλοδοξίας, ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας. Κι ας έχουμε στο μυαλό μας ότι η άλλη λύση, και η άλλη πολιτική στάση, θα ήταν αυτό η Ευρωπαϊκή Ένωση θα προσπαθήσει πάση θυσία να αποφύγει τη χρονιά που έρχεται: η ακινησία.
- Ο Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος, πρ. Ευρωβουλευτής και πρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, Σύμβουλος Διοίκησης στην Τράπεζα της Ελλάδας και εταίρος στη δικηγορική εταιρία «Λαμπαδάριος και Συνεργάτες». Τα σχόλιά του στο economico.gr δημοσιεύονται κάθε Σάββατο
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
