Του Κώστα Μποτόπουλου
Μια βδομάδα που αρχίζει με ένα άρθρο των Financial Times με τίτλο «Η εβδομάδα κατά την οποία ενταφιάστηκε επισήμως η λιτότητα» (16/10/2020), δεν μπορεί να θεωρηθεί συνηθισμένη εβδομάδα. Οι Financial Times δεν είναι ακριβώς η φωνή του παγκόσμιου σοσιαλισμού, ή έστω κεϋνσιανισμού, οι δε διατυπώσεις τους σχετικά με θεμελιώδεις επιλογές του καπιταλιστικού συστήματος είναι συνήθως πιο συγκρατημένες.
Η πανδημία είναι προφανές ότι άλλαξε, ίσως οριστικά όσον αφορά κάποια θέματα, την οικονομία, φαίνεται ότι αλλάζει και την οικονομική θεωρία. Μακάρι, ωστόσο, τα πράγματα, και ο δρόμος μπροστά, να μπορούσαν να συνοψισθούν στο δίπτυχο: επιστροφή των δημοσίων επενδύσεων α-λα Κέυνς, στήριξη του κοινωνικού κράτους α-λα Ευρώπη προ κρίσης. Γιατί η κρίση είναι εδώ, δριμεία, και δεν προσφέρεται ούτε για επιστροφές αλλά και ούτε για κανενός είδους ευκολία.
Από πλευράς γεγονότων, τα πράγματα ξεκαθαρίζουν: ο οικονομικός κατήφορος είναι μεγαλύτερος από ό,τι είχε αρχικά υπολογισθεί –τη βδομάδα που τελειώνει η Γαλλία έχασε την αξιολόγηση ΑΑΑ, η Βρετανία υποχώρησε δύο σκαλοπάτια χαμηλότερα, η Ελλάδα ετοιμάζεται για διψήφια υποχώρηση το 2020, η Κίνα θα είναι και επισήμως η μόνη από τις οικονομίες του G-20 με θετική ανάπτυξη, οι ΗΠΑ βαδίζουν ολοταχώς προς 10% ανεργία. Κυρίως: 60 εκατομμύρια επιπλέον άνθρωποι θα τεθούν κάτω από το όριο της φτώχειας εξαιτίας της πανδημίας.
Όποια κριτήρια και να χρησιμοποιήσει κανείς, οικονομικά -όπως οι εξαγωγές, η απασχόληση και η αύξηση των οικονομικών ανισοτήτων (βλ το εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο των Carmen και Vincent Reinhart, “The Pandemic Depression”, Foreign Affairs, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2020)- ή πολιτικοκοινωνικά -όπως η επιρροή στην ανάπτυξη, το κράτος δικαίου, τις γεωπολιτικές εξελίξεις- το συμπέρασμα είναι το ίδιο: δεν πρόκειται για “game changer” αλλά για “game over”, ή, σε καλύτερα ελληνικά, όχι για αλλαγή σελίδας αλλά για αναγκαστική αλλαγή βιβλίου στην παγκόσμια οικονομία.
Φυσικά το βιβλίο αυτό είναι ακόμα άγραφο και, ακόμα φυσικότερα, την ώρα που το καζάνι βράζει, οι αποφασίζοντες στρέφονται στις ήδη δοκιμασμένες συνταγές. Το παγκόσμιο σύστημα και οι περισσότερες χώρες χρησιμοποίησαν, σε μεγαλύτερο βαθμό, εργαλεία των προηγούμενων κρίσεων, και ειδικά της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008: «δημόσιες» ενέσεις ρευστότητας, κάμψη περιοριστικών κανόνων και μέτρων, άσκηση δημοσιονομικής υπό το μανδύα νομισματικής πολιτικής από τις κεντρικές τράπεζες, εκκλήσεις για διεθνή συνεργασία. Η έκδοση χρέους από αποφευκτέο κακό έγινε η μόνη δυνατή λύση. Η μείωση του ελλείμματος υποχώρησε ως στόχος μπροστά στην με κάθε μέσο τόνωση της παραγωγικότητας. Το δημόσιο χρήμα μυρίζει το ίδιο, αν όχι πιο ευχάριστα, από το ιδιωτικό.
Για κάποιους όλα αυτά ενέχουν έντονα στοιχεία ιδεολογικής ρεβάνς, ιδίως όταν η αποδοχή τους ως θεσφάτων έρχεται από τα χείλη των Financial Times και της Carmen Reinhart. Αρκεί όμως άραγε να αναγγείλει το τέλος της λιτότητας το χτεσινό ιερατείο της λιτότητας, για να έρθει το τέλος λιτότητας;
Δυστυχώς τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Ο πρώτος κρίσιμος παράγοντας είναι ο χρόνος –πόσο θα διαρκέσει η πανδημία αλλά και αν θα αποδειχθούν οι αλλαγές προσωρινές πριν γυρίσουμε σε business as usual- και ο δεύτερος η εφαρμογή στην πράξη.
Όλοι δείχνουν πλέον να συμφωνούν στις ανάγκες της «νέας οικονομίας» -περισσότερες δημόσιες επενδύσεις, άλλο μίγμα ανάπτυξης, περισσότερη και πιο «πολιτική» διεθνής συνεργασία- αλλά, όταν έρθει η ώρα να υλοποιηθούν οι αρχές της «νέας οικονομίας», τότε αρχίζουν πραγματικές μάχες, στις οποίες κάθε άλλο βρίσκονται σε θέση ισχύος οι ανανεωτικές δυνάμεις. Τρία εύγλωττα παραδείγματα των ημερών: το ήδη συμφωνηθέν Ευρωπαϊκό «Ταμείο» Ανάκαμψης των 750 δις, η πρόοδος της «πράσινης οικονομίας», η «απάντηση» των θιασωτών του ελεύθερου εμπορίου και της ελεύθερης οικονομίας στις πράξεις και την επιρροή της Κίνας.
- Ως προς το πρώτο, η συμφωνία σχετικά με τις «λεπτομέρειες», δηλαδή την ουσία, αποδεικνύεται τόσο δύσκολη, που η Κριστίν Λαγκάρντ, πριν ακόμα ληφθεί απόφαση για το ύψος και την κατανομή των πόρων, πρότεινε τη μονιμοποίηση του Ταμείου ως μόνιμου δημοσιονομικού εργαλείου (που ίσως απαιτεί αλλαγή Συνθηκών…)
- Σχετικά με τη μετάβαση της «πράσινης οικονομίας» από τη θεωρία στην πράξη, κρίσιμη θα είναι η έκβαση σε δυο μέτωπα που άνοιξαν, με δική τους πρωτοβουλία και περισσότερο για να δοκιμάσουν τη θερμοκρασία του νερού και τις δυνάμεις των αντιπάλων, η Λαγκάρντ και ο πρώην Διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας Μαρκ Κάρνι: σύνδεση των «επιλέξιμων» χρηματοδοτήσεων εκ μέρους της ΕΚΤ με τη συμβολή στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής η πρώτη, σύνδεση των –ακόμα απαράδεκτα αρρύθμιστων- μπόνους των τραπεζιτών με την επίτευξη κλιματικών στόχων ο δεύτερος.
- Όσο δε για το μέτωπο της Κίνας, όσο λεονταρίζει κρυπτόμενος ο Αμερικανός Πρόεδρος και κρύπτεται συζητούσα η Ευρωπαϊκή Ένωση, τόσο βαθαίνει η διείσδυση της κινεζικής οικονομικής «φιλοσοφίας» -δηλαδή της ισχύος- σε όλα τα πεδία και τις ηπείρους.
Ας μη βιαζόμαστε κι ας μην αεροβατούμε, συνεπώς. Ας εμπιστευτούμε το θεό των μικρών πραγμάτων κι ας αρχίσουμε από τρία απλά αλλά τεράστια πράγματα: καθαρή ήττα του Τραμπ στις 3 Νοεμβρίου, κάποιου είδους συμφωνία μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και Βρετανίας ως το τέλος Νοεμβρίου, τελική συμφωνία και θέση σε λειτουργία του ευρωπαϊκού μηχανισμού ανάκαμψης ως το τέλος της χρονιάς. Τα υπόλοιπα θα ακολουθήσουν. Όχι γιατί το θέλουν οι Financial Times αλλά γιατί θα φροντίσει, με τον τρόπο της, η ζωή –την οποία θα έχουμε φροντίσει να διευκολύνουμε.
- Ο Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος, πρ. Ευρωβουλευτής και πρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, Σύμβουλος Διοίκησης στην Τράπεζα της Ελλάδας και εταίρος στη δικηγορική εταιρία «Λαμπαδάριος και Συνεργάτες». Τα σχόλιά του στο economico.gr δημοσιεύονται κάθε Σάββατο
