Τα θεσμικά της οικονομίας: Στο λυκαυγές. Η χρονιά που φεύγει – Ποιές είναι οι τάσεις της νέας εποχής

    Του Κώστα Μποτόπουλου

     Η χρονιά που φεύγει ήταν ιδιαίτερη από κάθε άποψη -κοινωνική κυρίως, αλλά και πολιτικο-οικονομική. Η πανδημία, που σκέπασε τα πάντα, υπήρξε συγχρόνως σοκ, αλλαγή παραδείγματος, προειδοποίηση και βάση για νέο ξεκίνημα. Αυτό το νέο ξεκίνημα είναι που ενδιαφέρει πλέον, όσο κι αν η μάχη με τον ιό δεν έχει ολοκληρωθεί. Για να είναι οι βάσεις γερές, θα πρέπει, πέρα από τα γεγονότα, να δώσουμε προσοχή στις τάσεις που διαμορφώνονται ενόψει της νέας εποχής.

    Η μεγάλη υποχώρηση -σαφώς μεγαλύτερη από όσο αρχικά, αλλά και μετά το πρώτο κύμα της πανδημίας, υπολογιζόταν:

    • επιβάρυνε τα δημόσια οικονομικά όλων των χωρών,
    • ανάγκασε σε «κόψιμο χρήματος», όπου ήταν δυνατό, σε ευρύτατο δανεισμό και σε «πακέτα βοήθειας», δηλαδή επιπλέον δημόσιο δανεισμό, παντού,
    • πίεσε, σε αρκετές περιπτώσεις κάτω από το όριο αντοχής τους, νοικοκυριά κι επιχειρήσεις,
    • δημιούργησε μια εντελώς νέα κατάσταση στην αγορά εργασίας,
    • προώθησε -μάλλον οριστικά- την τεχνολογία και τις εφαρμογές της στην πρώτη γραμμή των παραγόντων που επηρεάζουν την οικονομία,
    • μετακίνησε -μένει να φανεί εάν οριστικά- τη σχέση μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, με απρόβλεπτη διεύρυνση του ρόλου του δεύτερου, και μεταξύ τραπεζών και αγορών κεφαλαίου, με ενίσχυση της ρευστότητας των πρώτων και «απομάκρυνση από την πραγματικότητα» των δεύτερων,
    • δημιούργησε τις προϋποθέσεις, τις οποίες οι αποφασίζοντες δεν έχουν ακόμα αντιληφθεί ή αξιοποιήσει σε όλο τους το εύρος, για μια άλλου είδους και βάθους παγκόσμια οικονομική συνεννόηση και συνεργασία.

    Έκλεισε ο κύκλος που χαρακτηρίστηκε από τον Τραμπ και το Brexit

    Κι όλα αυτά σε μια περίοδο που, παράλληλα με την πανδημία, ολοκλήρωναν τον κύκλο τους, που είχε ανοίξει το 2016, δύο γεγονότα-σταθμοί που άλλαξαν, προς το χειρότερο, το πρόσωπο της πολιτικής, αλλά και της οικονομίας, παγκοσμίως: η προεδρία Τραμπ και το Brexit.

    • Η κληρονομιά που αφήνουν στον τρόπο με τον οποίο διεξάγεται η πολιτική αντιπαράθεση, με τόνωση του ανορθολογισμού, του φανατισμού και του εθνικισμού, καθώς και στην εξέλιξη -σε πολεμικό κλίμα- των εμπορικών και διεθνών σχέσεων, δεν μπορεί να υποτιμηθεί κι ούτε να βγει από την εξίσωση του μέλλοντος.

    Παρότι η περίοδος του λαϊκισμού τύπου Τραμπ και Brexit έκλεισε επίσημα, και ελπίζεται και ουσιαστικά, με το τέλος του 2020 -annus horribilis για την ανθρωπότητα αλλά τουλάχιστον και για κάποιους εχθρούς της δημοκρατίας-, αυτό το τέλος δεν ήρθε πριν «τονωθούν» ορισμένες βασικές παρενέργειες της πανδημίας: κατάπτωση θεσμών, αύξηση της έντασης στην πολιτική και οικονομική αντιπαράθεση, κατακερματισμός με βάση τοπικά και ιδιωτικά συμφέροντα, γενικευμένη δυσπιστία μεταξύ των χωρών, των πολιτικών ταγών αλλά και στο εσωτερικό των κοινωνιών.

    To πλαίσιο της ανάκαμψης

    Μέσα σε αυτό το σύνθετο κλίμα -αναμονή ανάσχεσης της πανδημίας λόγω εμβολίων και επανέναρξης της οικονομικής δραστηριότητας, από τη μία, ταλαιπωρημένοι και εύθραυστοι πολιτικοί θεσμοί και οικονομικές δομές, από την άλλη-, η ανάκαμψη πιθανότατα θα κινηθεί μέσα στο πλαίσιο που ορίζουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

    • δεν θα είναι ξαφνική και γρήγορη αλλά θα πάρει χρόνο, θα έχει δολιχοδρομήσεις και διαφοροποιήσεις από ήπειρο σε ήπειρο και από χώρα σε χώρα -το 2021 αναμένεται να είναι μόνο η αρχή της ανάκαμψης, που, αν όλα πάνε καλά στο μέτωπο της πανδημίας, θα χρειαστεί να εκταθεί και στην επόμενη και πιθανώς και στη μεθεπόμενη χρονιά,
    • δεν θα συνεχίσει να στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε νομισματικού τύπου εργαλεία (ρευστότητα από κεντρικές τράπεζες, «πακέτα» από δημόσια ταμεία και οργανισμούς) αλλά θα απαιτήσει, σιγά-σιγά, τη διαμόρφωση αντίστοιχων, έκτακτων αλλά με προοπτική διάρκειας, δημοσιονομικών εργαλείων -η Ευρωπαϊκή Ένωση ως σύνολο, αλλά και ως καθοδηγητής των εθνικών οικονομιών της ζώνης του ευρώ, θα αποτελέσει, από αυτή την άποψη, έναν κρίσιμο οδηγό και μαζί πείραμα,
    • θα έχει ως επίκεντρο έναν νέο μεγάλο παίκτη, την Κίνα, η οποία εκμεταλλεύθηκε την πανδημία, τον Τραμπ και τον αυταρχισμό της, χωρίς ωστόσο να είναι σε θέση, όπως έκαναν στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα οι ΗΠΑ, να στηρίξει το παγκόσμιο σύστημα -η Κίνα είναι μια υπερδύναμη που δρα, από πεποίθηση αλλά και λόγω έλλειψης εργαλείων (διεθνή ακτινοβολία και ελκτικότητα, πολιτισμική ιδιαιτερότητα, εξάρτηση και όχι πρωτοπορία στον παραγωγικό τομέα) για τον εαυτό της και όχι για την ανθρωπότητα,
    • το κατά πόσον η αριθμητική βελτίωση (ανάπτυξη, παραγωγικότητα, συναλλαγές) θα οδηγήσει και σε δομική αναβάθμιση, θα κριθεί από το κατά πόσο θα υλοποιηθούν οι μεταβάσεις προς μια άλλου είδους οικονομία -πιο «πράσινη», πιο ψηφιακή, πιο μοιρασμένη- και μια άλλου είδους διεθνή συνεργασία -πιο ουσιαστική και απελευθερωμένη.

    Το νέο τοπίο για την Ελλάδα

    Η χώρα μας θα μπει σε αυτό το νέο τοπίο με προβλήματα αλλά και πλεονεκτήματα. Ξεκινά από χαμηλά αλλά διαθέτει εργαλεία:

    • αύξηση πολιτικής σοβαρότητας και σταθερότητας,
    • (σχεδόν) άμεσα διαθέσιμους πόρους 32 δις από το ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης και Εθνικό Σχέδιο για την αξιοποίηση τους με λήψη υπόψη των δομικών αναγκών της ελληνικής οικονομίας (ιδίως στους τομείς της «πράσινης ανάπτυξης», της ψηφιοποίησης, του εκσυγχρονισμού της δημόσιας Διοίκησης),
    • συνέχιση των επενδύσεων και αύξηση της εξωστρέφειας από τις επιχειρήσεις που επιβίωσαν,
    • θετικές προοπτικές για το εμπόριο και τον τουρισμό,
    • αναβάθμιση αξιοπιστίας και θέσης εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

    Τα πραγματικά και δυνητικά εμπόδια είναι κι αυτά γνωστά:

    • οι πάγιες δομικές αδυναμίες της οικονομίας, του πολιτικού και διοικητικού συστήματος,
    • η ασθενής κοινωνία των πολιτών και ο γενικευμένος ατομοκεντρισμός
    • μια αγορά εργασίας σφιχτή και κλειστή, ιδίως για τους νέους,
    • η συνεχιζόμενη υποβάθμιση της εκπαίδευσης και του πολιτισμού,
    • η διαρκής αναβολή των αναγκαίων τομών και μεταρρυθμίσεων,
    • βαθιά ριζωμένες «αντι-εκσυγχρονιστικές» και διχαστικές τάσεις,
    • εφησυχασμός όταν τα πράγματα πηγαίνουν, έστω λίγο, καλύτερα.

    Το στοίχημα σχετικά με το ποιες τάσεις θα επικρατήσουν, διεθνώς και στη χώρα μας, είναι ανοιχτό. Θα μπορούσαμε ωστόσο να πούμε ότι σπάνια η χώρα μας είχε τόσους λόγους και τόσες δυνατότητες να προσδεθεί και να συμβάλει στη διεθνή προσπάθεια να αλλάξουν τα πράγματα και να μη μείνουν στάσιμα.

    Καλή δύναμη σε όλους μας.

    ———

    • Ο Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος, πρ. Ευρωβουλευτής και πρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, Σύμβουλος Διοίκησης στην Τράπεζα της Ελλάδας και εταίρος στη δικηγορική εταιρία «Λαμπαδάριος και Συνεργάτες». Τα σχόλιά του στο economico.gr δημοσιεύονται κάθε Σάββατο

     

     

     

     

     

     

    Ακολουθήστε το στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
    Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο

    Καμία δημοσίευση για προβολή