Του Κώστα Μποτόπουλου
-
Υπόγειες αλλαγές
Ο συνδυασμός μεγάλης πίεσης στις οικονομίες και κάποιων πρώτων χλωμών ελπίδων για την υπέρβασή τους, επιτρέπει, ίσως και επιβάλει, κινήσεις πιο τολμηρές, σε ορισμένες περιπτώσεις και πρωτόγνωρες.
- Σε ευρωπαϊκό επίπεδο είχαμε δύο τέτοιες τη βδομάδα που πέρασε: τη σχεδόν «στη ζούλα» έγκριση μετατροπής του ESM σε ένα είδος «ευρωπαϊκού ΔΝΤ» και την ημι- επίσημη έγερση πιθανότητας το ευρωπαϊκό «πακέτο ανάκαμψης» να πάρει άλλη από την παραδοσιακή, και ήδη συμφωνημένη, μορφή. Και οι δύο εξελίξεις έχουν δομικό χαρακτήρα, και οι δύο σπάνε ταμπού, και στις δύο έδωσε τη σημασία που τους άξιζε αυτός εδώ ο ιστότοπος. Και μόνο το ότι έλαβαν χώρα είναι σημαντικό και αλλάζει τα δεδομένα, ασχέτως αν είναι ακόμα πολύ νωρίς για να προβλέψουμε αν και σε τι βαθμό θα υλοποιηθούν.
Τι σημαίνει η μετατροπή του ESM σε «μηχανισμό διάσωσης»
Η έγκριση από το Eurogroup μετατροπής του ESM από «μηχανισμό πληρωμής» σε «μηχανισμό διάσωσης κατόπιν αξιολόγησης» των χωρών που έχουν ανάγκη βοήθειας, αλλά και των δημοσιονομικών επιδόσεων όλων των κρατών-μελών της Ευρωζώνης, κατέστη δυνατή, άγνωστο με ποιο κρυφό τίμημα, μετά τη σιωπηρή άρση του ιταλικού βέτο, το οποίο, επίσης σιωπηρά, είχε υποδεχθεί τις αρχικές προς αυτήν την κατεύθυνση διαπραγματεύσεις, αμέσως μετά το ξέσπασμα της νέας οικονομικής κρίσης.
Πέρα από ουσιαστική μετακίνηση αρμοδιοτήτων από την Επιτροπή σε ένα ad hoc όργανο, που είχε μάλιστα συσταθεί με άλλες διαδικασίες και σε άλλη βάση, η κίνηση σηματοδοτεί και αλλαγή φιλοσοφίας προς πιο τεχνοκρατικά και ακόμα πιο απαλλαγμένα από εθνικά συμφέροντα (αλλά και πολιτική νομιμοποίηση) σχήματα. Φανερώνει, συγχρόνως, και τη σοβαρότητα της οικονομικής οπισθοχώρησης στην Ευρωζώνη.
Ένα Ταμείο χωρίς Ουγγαρία και Πολωνία;
Η ίδια σοβαρότητα, που δεν επιτρέπει καθυστερήσεις στη λήψη μέτρων, πόσο μάλλον όταν αυτά έχουν, με πολλές δυσκολίες, καταρχήν συμφωνηθεί, είναι εκείνη που κατέστησε αναγκαία, μπροστά στο μπλοκ που υψώνουν Ουγγαρία και Πολωνία, την κινητοποίηση για την υλοποίηση του «σχεδίου», και του Ταμείου, ανάκαμψης χωρίς τις δύο αυτές χώρες.
Εδώ η θεσμική και πολιτική πρόκληση είναι ακόμα μεγαλύτερη, αφού προϋποθέτει αποδοχή ενός de facto σχίσματος, μη προβλεπόμενου στις Συνθήκες, στην καρδιά της Ένωσης. Είτε υπό μορφή διεθνούς συμφωνίας μεταξύ των 25, είτε με την εφεύρεση μιας νέας νομικής μορφής για «πακέτα βοήθειας» στο όνομα της Ένωσης, είτε με την θέση σε εφαρμογή ενός είδους «προωθημένης συνεργασίας» που είναι αμφίβολο αν ταιριάζει στην περίσταση -όποια από αυτές τις οδούς και αν ακολουθηθεί, θα οδηγήσει σε μια εντελώς διαφορετική, και θεσμικά έωλη, «οικονομική διακυβέρνηση». Προτιμότερη, πάντως, από την ακινησία ή το βάλτωμα.
Οι κυοφορούμενες αλλαγές έχουν μεγάλη πρακτική σημασία για μια χώρα σαν τη δική μας, που είναι βέβαιο ότι θα αντιμετωπίσει εκ νέου οξεία κρίση χρέους, μόλις αρθούν οι δημοσιονομικές εξαιρέσεις, και άρα την «καίει» ο τρόπος που θα αξιολογηθεί, τα όργανα που θα το πράξουν, καθώς και οι συνθήκες υπό τις οποίες θα κληθεί να πάρει νέα μέτρα.
2. Ζητήματα ρευστότητας
Οι ασφαλιστικές εταιρίες και οι εξειδικευμένοι αναλυτές το λένε πλέον χωρίς περιστροφές: η παράταση της πανδημίας και των εξ αυτής περιοριστικών μέτρων, σε συνδυασμό με την καθυστέρηση δομικών λύσεων, οδηγούν σε έλλειμμα ρευστότητας τέτοιων διαστάσεων που θα απειλήσει την επιβίωση του 25% των μικρομεσαίων επιχειρήσεων της Ευρωζώνης (στοιχεία της εταιρίας Euler Hermes, που αναμετάδωσαν οι Financial Times και το Bloomberg).
Δυσκολίες τραπεζικού δανεισμού, πολιτικά και γεωπολιτικά σκαμπανεβάσματα, αύξηση της αποκοπής των αγορών κεφαλαίου από τις πραγματικές οικονομίες, δυσμενέστερες προοπτικές στην αγορά απασχόλησης, συνεχιζόμενη δυστοκία στη διεθνή συνεννόηση -όλα αυτά δημιουργούν ένα εκρηκτικό μίγμα. Το οποίο είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα επιδεινώσει, σε ευρωπαϊκό τουλάχιστον επίπεδο, το Μπρέξιτ, που έρχεται χωρίς συμφωνία ή με την ελάχιστη -άρα κενή περιεχομένου- συμφωνία.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, καθοριστικές είναι η δυσκολία επανεκκίνησης της αμερικανικής οικονομίας παρά την κυβερνητική αλλαγή (το ομοσπονδιακό πακέτο στήριξης λιμνάζει στο Κογκρέσο και οι συσχετισμοί δυνάμεων είναι σχεδόν απαγορευτικοί για την «εποχή Μπάιντεν») και η διασπορά εντάσεων σε κάθε σημείο του πλανήτη: η Νότια Αμερική είναι στα όρια της κατάρρευσης, στην Αφρική και πάλι ο εκσυγχρονισμός πήγε πίσω, την Ασία βαραίνει κι εμποδίζει η σκιά της Κίνας.
3. Αβέβαιες αβεβαιότητες
Αβέβαιες αβεβαιότητες στο καθαρά οικονομικό πεδίο, οι εστίες, και τα αντίστοιχα σημάδια, ανησυχίας πληθαίνουν.
Τα χρηματιστήρια συνεχίζουν μια δική τους πορεία, φαινομενικά ανεπηρέαστη από τη γενική κατάσταση και την κρίση που έχει δημιουργήσει η πανδημία, με ελαφρά σκαμπανεβάσματα αλλά και κάτι σαν ακλόνητη «πίστη» ότι όλα θα πάνε, τελικώς, καλά -μια πίστη που όχι μόνο δεν στηρίζεται σε γεγονότα αλλά είναι και ο καλύτερος αγωγός για μελλοντικές -και μάλιστα στο κοντινό μέλλον- φούσκες.
Η πορεία του bitcoin είναι, για όποιον μπορεί να «δει» πίσω από τα φώτα των προβολέων, συγχρόνως ένα καλό παράδειγμα κι ένα μεγάλο καμπανάκι: ενώ μοιάζει να επωφελήθηκε από την οικονομική δυσπραγία και την ακόμα μεγαλύτερη διείσδυση της τεχνολογίας στην οικονομία -αυτή τη βδομάδα ξεπέρασε, για πρώτη φορά στην ιστορία, το όριο των 20,000 δολαρίων ανά «νόμισμα»- οι επόπτες, αλλά και οι επενδυτές, συνεχίζουν, με αυξανόμενη ένταση, να το «φοβούνται» και να δυσπιστούν.
Στο σχεδόν ξεχασμένο μέτωπο του πετρελαίου, ο ΟΠΕΚ όλο ψάχνει κι όλο δε βρίσκει σημείο -νέας- στήριξης και τα μέτρα που συζητούνται, όπως η διατήρηση των σημερινών επιπέδων παραγωγής με άγνωστο αποτέλεσμα στις τιμές, μοιάζουν περισσότερο με μπαλώματα. Στο διεθνές εμπόριο, περισσότερο για δασμούς και εμπόδια γίνεται λόγος (ο Τραμπ φρόντισε γι’ αυτό, η Κίνα το εκμεταλλεύτηκε, η Ευρώπη, και λόγω Βρετανίας, πέφτει θύμα) παρά για δραστηριοποίηση, συνεργασίες και αλλαγή πορείας.
Ακόμα και στο μόνο μέτωπο στο οποίο τα νέα είναι θετικά, σε εκείνο των εμβολίων κατά του ιού, ένα είδος «οικονομικού πολέμου» -ποιος θα πάρει τι, με τι εχέγγυα, και σε ποιο χρόνο- βράζει κάτω από την επιφάνεια και μπορεί, αν χάσουν την ψυχραιμία τους κοινωνίες και ηγεσίες, να βγει και πάνω από αυτήν.
Δύσκολοι καιροί, και δύσκολες αναζητήσεις, αφού, ακόμα, το σκοτάδι είναι περισσότερο από το φως.
