Ηταν ο Ιωάννης Καποδίστριας δικτάτορας; Το ερώτημα μπήκε αιφνιδιαστικά στη δημόσια συζήτηση με αφορμή την αναιτιολόγητη αναπαραγωγή παλαιότερου άρθρου του καθηγητή Αριστείδη Χατζή από την Επιτροπή “Ελλάδα 2021”.
Ακούστηκαν πολλά, συχνά χωρίς νηφαλιότητα και ψυχραιμία. Ο ιός του φανατισμού και της μισαλλοδοξίας ξαναχτύπησε θυμίζοντας πόσο ευάλωτοι είμαστε στον διχασμό και στους μανιχαϊσμούς. Το economico, θέλοντας να συμβάλει στον γόνιμο διάλογο, στην μετριοπάθεια και στην ανεκτικότητα, χωρίς δογματισμούς αλλά και χωρίς επικοινωνιακές ευκολίες, ζήτησε την άποψη πέντε ιστορικών υψηλού κύρους και αναμφισβήτητης αξιοπιστίας.
Το tweet της Επιτροπής «Ελλάδα 2021»
(1/4) «Για τον Ιωάννη Καποδίστρια, τα πρώτα δημοκρατικά και φιλελεύθερα συντάγματα αποτελούν “ξυράφι στα χέρια μικρού παιδιού”. Ο Καποδίστριας φτάνει τον Ιανουάριο του 1828 στην Αίγινα ενώ έχει αποδεχτεί ήδη από τον Αύγουστο του 1827 τη θέση του Κυβερνήτη. pic.twitter.com/aw0sZQg72O
— Greece 2021 (@Greece_2021) May 4, 2020
Η διευκρίνηση της επιτροπής «Ελλάδα 2021»
«Για την Επανάσταση του 1821 έχουν γράψει πολλοί και έχουν αποδοθεί οι τιμές στους μεγάλους ηγήτορες εκείνης της εθνεγερτήριας περιόδου. Προφανώς, κάποιες από τις αποφάσεις όλων αυτών, ηχούν παράξενα μέσα στο ασφαλές σημερινό περιβάλλον.
Το χρέος όλων μας, και συγκεκριμένα της Επιτροπής «Ελλάδα 2021», είναι να αναδειχθούν όλες οι απόψεις, όλες οι κριτικές, για τις δράσεις και τις αποφάσεις εκείνης της εποχής, γιατί, όπως έλεγε και ο Διονύσιος Σολωμός, «Εθνικό είναι το Αληθές».
Με πρόγραμμα & συνέπεια, από τον περασμένο Φεβρουάριο & για τους επόμενους 20 μήνες, τα social media & το site της Επιτροπής «Ελλάδα 2021», υπηρετούν αυτό τον σκοπό. Με την έννοια αυτή, οι συζητήσεις που γίνονται, στο βαθμό που είναι νηφάλιες, πιστεύουμε ότι είναι γόνιμες.
Αλίμονο, αν 200 χρόνια μετά, δεν μπορούμε να συζητάμε με ψυχραιμία για την περίοδο της Επανάστασης. Αρκεί, ο στόχος να παραμένει ένας: να την τιμήσουμε, γιατί αυτή, σε μεγάλο βαθμό, προσδιόρισε αυτό που είμαστε».
Η διευκρίνιση του Καθηγητή Αριστείδη Χατζή
Με ένα post στο facebook o καθηγητής Αριστείδης Χατζής δήλώσε: «Είπα να βγω από τα κοινωνικά δίκτυα για να εργαστώ απερίσπαστος για το βιβλίο μου αλλά το χθεσινό τουίτ της επιτροπής με επανέφερε απότομα στη ρηχή ελληνική δημόσια συζήτηση με τη γνωστή της παθογένεια και τον τυφλό φανατισμό. Στο τουίτ της επιτροπής γίνεται αναφορά σε άρθρο που έγραψα πριν 3,5 χρόνια, για άλλο θέμα και σε πολύ διαφορετικό πλαίσιο».
Τέσσερις καθηγητές παρεμβαίνουν στο economico.gr
Θάνος Βερέμης – Ομότιμος Καθηγητής Πολιτικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών
“Υπήρξε ο πιο ανιδιοτελής πολιτικός στην ελληνική ιστορία”
«Ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας σήμανε την αρχή της ανάκαμψης του κατεστραμένου ελληνικού κράτους και υπήρξε ο πιο ανιδιοτελής πολιτικός στην ελληνική ιστορία. Πίστευε στην πεφωτισμένη δεσποτεία και την ενιαία συγκεντρωτική διοίκηση του κράτους και γι’ αυτό είχε πολλούς εχθρους. Όχι μόνον ανάμεσα σε όσους αντιπροσώπευαν τοπικές εξουσίες, αλλά και σε δημοκράτες όπως ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και ο Αδαμάντιος Κοραής. Αν ζούσε περισσότερο, η τύχη της Ελλάδας θα ήταν καλύτερη.»
***
Σωτήρης Ριζάς – Διευθυντής ερευνών, Κέντρο Έρευνας Ιστορίας Νεώτερου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών
“Ηταν θιασώτης της πεφωτισμένης δεσποτείας”
«Ο Καποδίστριας θεμελίωσε το ελληνικό κράτος. Ήταν ένας μεγάλος Έλληνας της
εποχής του. Η δολοφονία του ήταν σύμπτωμα ιστορικών διαιρέσεων μεταξύ
παραδοσιακών δομών και απαιτήσεων της νεωτερικότητας αλλά και σημείο
κατάπτωσης των πολιτικών ηθών. Το κράτος το οποίο κλήθηκε να κυβερνήσει
υπήρχε μόνο στα χαρτιά. Δημιούργησε διοίκηση και στρατιωτική δύναμη.
Προσπάθησε να συγκροτήσει δομές αντίστοιχες με αυτές της Ευρώπης η οποία είχε
εισέλθει στη νεωτερική εποχή. Διαπραγματεύτηκε τις ιδρυτικές συνθήκες του νέου
και μικρού βασιλείου, διεκδίκησε όσα περισσότερα μπορούσε.
Υπάρχουν όμως και άλλες όψεις. Ο Καποδίστριας ήταν θιασώτης της πεφωτισμένης δεσποτείας: Ο ηγεμόνας διοικούσε με βάση τον ορθό λόγο και δεσμευόταν από το νόμο. Αλλά ο
νόμος πήγαζε από τον ίδιο. Ο πρώτος κυβερνήτης εξελέγη από τους αντιπροσώπους
των Ελλήνων αλλά ανέστειλε το σύνταγμα. Πρέπει να είμαστε ειλικρινείς. Το
καθεστώς του ήταν αυταρχικό. Οι Έλληνες είχαν όμως δικαίωμα να
αντιπροσωπεύονται. Κληροδότησε μια Ελλάδα χωρίς σύνταγμα. Αυτό αποσπάστηκε
από το βασιλιά μετά από νέα εξέγερση μόλις το 1843. Αυτά είναι γεγονότα που δε
μπορούμε να αρνηθούμε αν θέλουμε η ιστορική μας συνείδηση να είναι ακέραιη. Ο
Αριστείδης Χατζής έθιξε θέματα όπως έχει το δικαίωμα να κάνει σε μια δημοκρατία.»
***
Δημήτρης Σταθακόπουλος – Διδάκτορας Παντείου Πανεπιστημίου / Οθωμανολόγος – Τουρκολόγος. Απόγονος αγωνιστών 1821
Ο πιο επιτυχημένος πολιτικός της εποχής του, συνεχίζει να «δολοφονείται
Στις 3 Φεβρουαρίου του 1830, ολοκληρώθηκε η διάσκεψη του Λονδίνου, ύστερα από Αγγλική πρόταση γεωπολιτικών συμφερόντων, η οποία διακήρυξε την πολιτική ανεξαρτησία της Ελλάδας με το άρθρο 1 του Πρωτοκόλλου
Το άρθρο 3 του Πρωτοκόλλου όριζε: «η Ελληνική Κυβέρνησις θέλει είναι μοναρχική και κληρονομική κατά τάξιν πρωτοτοκίας». Δηλαδή ακυρωνόταν , ο εν ζωή και εν ενεργεία, εκλεγμένος από την Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας ( 1827 ) Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας, με πρωτοβουλία των Προστάτιδων Δυνάμεων. Το ίδιο άρθρο παρείχε στις τρεις δυνάμεις το δικαίωμα της εκλογής του ξένου βασιλέα της Ελλάδας. Αναζητήστε με βάση τα παραπάνω, τους ηθικούς αυτουργούς της δολοφονίας Καποδίστρια που έγινε 1,5 χρόνο μετά , το Σεπτέμβριο του 1831, από τους εν Ελλάδι ανθρώπους τους, γνωστούς στην ιστορία ( πολιτικούς, προεστούς, δημοσιογράφο/ δικαστή ).
Ο πιο επιτυχημένος πολιτικός της εποχής του σε Ευρώπη και Ρωσία, των πρώιμων εταιρειών για τον αγώνα, του Λάϊμπαχ, ωφέλιμος για τους αγωνιστές του ’21 που συνάντησε στη Λευκάδα και εν γένει υποστηρικτής του αγώνα με πράξεις, ωφέλιμος μέχρι την Ελβετία, Πολωνία, Γαλλία, Ρωσία, που παραιτήθηκε της αποζημιώσεώς του ( βλ. επιστολές του ), ζώντας λιτά από δικά του εισοδήματα, προσπαθώντας να οργανώσει ανύπαρκτο δομικά/διοικητικά κράτος, κατηγορείται στις μέρες μας, μέσω ιστορικού αναχρονισμού , ως δικτάτορας (sic ). Ποιος ; αυτός που εκλέχθηκε , κλήθηκε και θρηνήθηκε από το λαό, – πλην των ηθικών και φυσικών δολοφόνων του, που και αυτοί αργότερα μετάνιωσαν .
Σεβόταν ο Καποδίστριας το Σύνταγμα και τους Νόμους ; Ναι. Του δημιουργούσαν προβλήματα στην οργάνωση του κράτους, με εργαλεία το Σύνταγμα και τους Νόμους ως κατ’ επίφαση νομότυποι οι αντίπαλοι και δολοφόνοι του ωθούμενοι από τους ξένους ; Ναι. Μπορούσε να τους ασκήσει δίωξη γι΄αυτό ; Όχι. Τι μπορούσε να κάνει ; Να ζητήσει την συναινετική προσωρινή αναστολή κάποιων άρθρων του Συντάγματος μέχρι να ορθοποδήσει το Κράτος και στη συνέχεια να ζητήσει την έγκριση των πράξεών του από το Βουλευτικό/ Νομοθετικό σώμα ( όπως σήμερα εγκρίνονται εκ των υστέρων οι ΠΝΠ εκτάκτων καταστάσεων ).
Προσομοιάζει αυτό σε χούντα, γκοβέρνο μιλιτάρε, ή δικτατορία ; Όχι, ούτε ετυμολογικά, ούτε πρακτικά, ούτε πολιτικά. Αν θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τη συγκεκριμένη περίοδο δόκιμα ίσως θα λέγαμε πως ο Ι. Καποδίστριας λειτούργησε ως αισυμνήτης* με σκοπό να ζητήσει εκ των υστέρων έγκριση. Δεν πρόλαβε όμως. Τον δολοφόνησαν αυτοί που προανέφερα και μαζί του το ανεξάρτητο μέλλον της χώρας που δέθηκε στο άρμα των ξένων δυνάμεων, δανείων και Μοναρχιών με όλα τα μέχρι σήμερα δεινά.»
(*) Ο αισυμνήτης ήταν, στην Ελλάδα της αρχαϊκής εποχής, άρχοντας με απόλυτες εξουσίες, τον οποίο εξέλεγε ο λαός
***
Μαρία Ρεπούση – Καθηγήτρια Ιστορίας και Ιστορικής Εκπαίδευσης ΑΠΘ
“Αλλοίμονο αν μένουμε σιωπηλοί στις αγιοποιήσεις ιστορικών προσωπικοτήτων”
«Ο Καποδίστριας, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη πολιτική προσωπικότητα της
νεότερης και σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, είχε, μετά τη δολοφονία του, την τύχη
να ξαναζωντανέψει πολλές φορές και με ποικίλους αντιπαραθετικούς μεταξύ τους
τρόπους. Ήταν λίγο μετά το θάνατό του που οι δολοφόνοι του ήταν για άλλους
τυραννοκτόνοι και για άλλους πατροκτόνοι και η διχοτομία αυτή τον συνοδεύει για
πολλά χρόνια στη μεταθανάτια ζωή του.
Παρόλο που ο Καποδίστριας έχει πλέον επίσημα συμπεριληφθεί στο πάνθεο των εθνικών ηρώων και έχει δώσει το όνομά του στο μητροπολιτικό πανεπιστήμιο της χώρας, παρόλο που έχει αγιοποιηθεί από μεγάλη μερίδα του πολιτικού κόσμου αλλά και ιστορικών δεν παύει, όπως δείχνει η πρόσφατη ανάρτηση στα social media να ταράζει τα νερά της εθνικής γαλήνης. Ευτυχώς θα έλεγα. Αλλοίμονο αν μένουμε σιωπηλοί στις αγιοποιήσεις ιστορικών
προσωπικοτήτων όσο και αν ήταν πολύ σημαντικές για τη συγκρότηση και εξέλιξη
του ελληνικού κράτους.»
Μανώλης Κουμάς – Διδάκτωρ Ιστορίας ΕΚΠΑ
“Tο έργο που ανέλαβε να φέρει εις πέρας ήταν εξαιρετικά δυσχερές”
Η άφιξη του Ιωάννη Καποδίστρια στο Ναύπλιο, τον Ιανουάριο του 1828, προκειμένου να αναλάβει καθήκοντα κυβερνήτη της Ελλάδας, έλαβε χώρα σε μια εξαιρετικά κρίσιμη καμπή της ελληνικής επανάστασης.
Αν και η έκβαση της ναυμαχίας του Ναυαρίνου είχε προκαλέσει εύλογες προσδοκίες για αίσια κατάληξη του επαναστατικού αγώνα, οι πολεμικές επιχειρήσεις και οι διπλωματικές ζυμώσεις συνεχίζονταν αμείωτες. Οι προτάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων για ίδρυση αυτόνομου ελληνικού κράτους, φόρου υποτελές στον σουλτάνο, κάθε άλλο παρά ανταποκρίνονταν στους στόχους των Ελλήνων για ίδρυση κυρίαρχου κράτους. Την ίδια στιγμή, η έλλειψη οικονομικών πόρων, η κατάρρευση των διοικητικών μηχανισμών και η ανάδυση εσωτερικών ανταγωνισμών καθιστούσαν δύσκολο τον συντονισμό του αγώνα, σε μία χώρα ερειπωμένη ύστερα από επτά συναπτά έτη αιματηρών συγκρούσεων.
Υπ’ αυτές τις συνθήκες, το έργο που ανέλαβε να φέρει εις πέρας ο κυβερνήτης ήταν εξαιρετικά δυσχερές. Ο μετασχηματισμός μιας κατακερματισμένης κοινωνίας με προνεωτερικούς θεσμούς σε σύγχρονο κράτος ήταν εγχείρημα επίπονο, ενώ η εξασφάλιση της έμπρακτης υποστήριξης των Μεγάλων Δυνάμεων απαιτούσε προσεκτικούς διπλωματικούς ελιγμούς.
Οπωσδήποτε, η απόφαση του Καποδίστρια να διαλύσει την Εθνοσυνέλευση και να συγκεντρώσει στα χέρια του την εκτελεστική και τη νομοθετική εξουσία, η πυγμή ακόμα με την οποία αντιμετώπισε ενίοτε αντιπολιτευτικές εκδηλώσεις, προκάλεσαν έκτοτε αυστηρή κριτική κατά του κυβερνήτη για συγκεντρωτισμό και αυταρχικές μεθόδους διακυβέρνησης. Σε κάθε περίπτωση, όμως, η έντιμη αποτίμηση του έργου και των πρωτοβουλιών του Καποδίστρια προϋποθέτει τη συνεκτίμηση των παραγόντων που επηρέασαν τη διαδικασία λήψης των συγκεκριμένων αποφάσεων στο δεδομένο, κάθε φορά, περιβάλλον -τόσο εσωτερικό όσο και ευρωπαϊκό.
Δίχως αμφιβολία, ο τελικός απολογισμός του κυβερνητικού έργου υπήρξε θετικός.
Η δημιουργία των προϋποθέσεων για τη συγκρότηση σύγχρονων κρατικών δομών, η αναδιοργάνωση του στρατού και του στόλου, η καταστολή της πειρατείας, η μέριμνα για την εκπαίδευση και η εκκαθάριση της Πελοποννήσου και της Στερεάς από τα οθωμανικά και τα αιγυπτιακά στρατεύματα -χάρη και στην εξασφάλιση της ευρωπαϊκής συνδρομής- ήταν επιτεύγματα πράγματι εντυπωσιακά, εάν μάλιστα ληφθεί υπόψη ότι η θητεία του Καποδίστρια υπήρξε σύντομη λόγω της δολοφονίας του το φθινόπωρο του 1831 -τρία μόλις χρόνια μετά την ανακήρυξή του σε κυβερνήτη της Ελλάδας.
Όσον αφορά στο μέτωπο της διπλωματικής του δραστηριότητας, ο Καποδίστριας έθεσε εξαρχής δύο μείζονες στόχους: τη σύσταση κυρίαρχου κράτους και τη μέγιστη δυνατή επέκταση των συνόρων του. Και οι δύο αυτοί στόχοι επετεύχθησαν, στο μέτρο του δυνατού. Πράγματι, το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, στις 3 Φεβρουαρίου 1830, προέβλεπε την ίδρυση ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, ενώ το Πρωτόκολλο της 26ης Σεπτεμβρίου 1831 καθόριζε τα σύνορα του νέου κράτους στη γραμμή Άρτας-Βόλου.
