Η επιστολή των 103 ναυάρχων ήταν η κορυφή του παγόβουνου και η ευκαιρία για ένα ακόμη πολιτικό δράμα σε σκηνοθεσία Ερντογάν: Δέκα απόστρατοι συνελήφθησαν με συνοπτικές διαδικασίες, ανάμεσά τους οδηγήθηκε στην φυλακή και ο εμπνευστής του δόγματος της ‘Γαλάζιας Πατρίδας» Τζεμ Γκιουρντενίζ, κι ο Ταγίπ Ερντογάν κατήγγειλε ενώπιον του τουρκικού έθνους κίνηση που υποκρύπτει πρόθεση για «πολιτικό πραξικόπημα».
Πίσω από την επιστολή όμως βρίσκεται η μακρά, και επικίνδυνη για την Ελλάδα και την ευρύτερη περιοχή, αμφισβήτηση της Συνθήκης του Μοντρέ – της Συνθήκης που ορίζει το καθεστώς του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων και εγγυάται την ελεύθερη ναυσιπλοΐα των μη στρατιωτικών πλοίων εν καιρό ειρήνης.
Η αμφισβήτηση της Συνθήκης του Μοντρέ
Στην επιστολή τους οι ναύαρχοι, πέρα από την καταγγελία ισλαμοποίησης των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων, ζητούν ακριβώς να μην εγκαταλειφθεί η Συνθήκη του Μοντρέ. Ερχονται δεύτεροι, καθώς είχε προηγηθεί πριν από μερικές εβδομάδες και δήλωση 126 επίτιμων διπλωματών, που ζητούσαν επίσης να μην αλλάξει το καθεστώς των Στενών.
Η ανησυχία και των μεν και των δε εκπορεύεται από την σταθερή, και κλιμακούμενη, δημόσια αμφισβήτηση του καθεστώτος των Στενών και της Συνθήκης από τον Ταγίπ Ερντογάν. Διότι μπορεί ο τούρκος πρόεδρος να διαβεβαίωσε χθες ότι παραμένει δεσμευμένος στην Συνθήκη, επανειλημμένα ωστόσο έχει θέσει ως προτεραιότητά του το φαραωνικό έργο της διάνοιξης της διώρυγας της Κωνσταντινούπολη, που – εάν και εφόσον γίνει κάποτε πραγματικότητα – θα λειτουργεί στα πρότυπα της Διώρυγας του Σουεζ και θα αλλάξει πλήρως το καθεστώς των Δαρδανελίων.
Και εξίσου επανειλημμένα έχει στηλιτεύσει το γεγονός ότι η Τουρκία δεν έχει το παραμικρό κέρδος από την ναυσιπλοία στα Δαρδανέλια λόγω της Συνθήκης του Μοντρέ.
Τι επιδιώκει ο Ερντογάν στα Δαρδανέλια
Εμπειροι διπλωματικοί παράγοντες τονίζουν ότι πίσω απ’ αυτή την μεγαλοϊδεατική εμμονή του Ερντογάν κρύβονται τρεις επιδιώξεις:
- Η οικονομική, που συνίσταται στην άντληση μεγάλων εσόδων από την Τουρκία από την εμπορική εκμετάλλευση των Στενών.
- Η γεωπολιτική, καθώς στοχεύει στον έλεγχο όλων των θαλάσσιων διαδρομών, από την Μαύρη Θάλασσα προς την Μεσόγειο – ήτοι, εδώ υποκρύπτεται επιδίωξη εποπτείας της πρόσβασης όλων των χωρών στα νερά της Μεσογείου.
- Η αναθεωρητική, καθώς κατά πολλές πλευρές η αμφισβήτηση της Συνθήκης του Μοντρέ συνιστά πρόδρομο αμφισβήτησης και της Συνθήκης της Λωζάνης.
Οι ίδιες πηγές υπενθυμίζουν πως η Συνθήκη του Μοντρέ, επί της ουσίας, ήταν εκείνη που επισφράγισε την Συνθήκη της Λωζάνης, η οποία και καθόρισε τα σύνορα της σύγχρονης Τουρκίας.
Η Συνθήκη του Μοντρέ, η Λήμνος και η Σαμοθράκη
Ειδικά για την Ελλάδα, το θέμα έχει ακόμη μεγαλύτερη βαρύτητα και βάθος, καθώς η Συνθήκη του Μοντρέ είναι εκείνη που καθορίζει το στρατιωτικό καθεστώς της Λήμνου και της Σαμοθράκης. Η Συνθήκη της Λωζάνης καθορίζει το καθεστώς της Λέσβου, της Χίου, της Σάμου και της Ικαρίας και οποιαδήποτε αναμόχλευση του ισχύοντος καθεστώτος ευνοεί την πάγια επιδίωξη της Τουρκίας για ανατροπή του status quo στο ανατολικό Αιγαίο.
Εχει ενδιαφέρον και την δική του σημασία το γεγονός ότι η επιχείρηση να μπει φρένο στα αναθεωρητικά οράματα του Ερντογάν έρχεται από ναυάρχους, μεταξύ των οποίων βρίσκονται πολύ θιασώτες του δόγματος της Γαλάζιας Πατρίδας – ανάμεσά τους και ο εμπνευστής του Τζεμ Γκιουρντενίζ.
Το εν λόγω δόγμα προωθεί την αμφισβήτηση και διεκδίκηση των περιοχών ελληνικής κυριαρχίας στο Αιγαίο και την ανατολική Μεσόγειο και, σε πρώτη ανάγνωση, η εγκατάλειψη της Συνθήκης του Μοντρέ ενδεχομένως θα το ευνοούσε.
Ο κεμαλικός και ο ισλαμικός αναθεωρητισμός
Εδώ, ωστόσο, όσοι γνωρίζουν τον δαίδαλο της τουρκικής πολιτικής και στρατιωτικής σκηνής, τονίζουν ότι υπάρχουν μεγάλες διαφορές και αντιθέσεις ανάμεσα στον κεμαλικό και των ισλαμικό αναθεωρητισμό.
Και επισημαίνουν πως οι κεμαλιστές ναύαρχοι θεωρούν ότι μια εγκατάλειψη του ισχύοντος καθεστώτος στα Στενά των Δαρδανελίων στην πραγματικότητα θα υπονόμευε αντί να ενισχύσει το όραμα της Γαλάζιας Πατρίδας, διότι θα το απονομιμοποιούσε σε διεθνές επίπεδο: Θα ενέπλεκε πολύ μεγαλύτερα γεωπολιτικά και οικονομικά συμφέροντα από εκείνα που αντέχει να διαχειριστεί η Τουρκία διεκδικώντας αυξημένο μερίδιο ισχύος και κυριαρχίας στην ανατολική Μεσόγειο.
Από εκεί και πέρα, η σύγκρουση έχει να κάνει και με την διαχρονική μάχη εξουσίας στο εσωτερικό πολιτικό και στρατιωτικό πλέγμα της Αγκυρας καθώς και με την, επίσης μακρά, αναμέτρηση μεταξύ «ευρασιατών» και «δυτικόφιλων» – ήτοι, εκείνων που υποστηρίζουν μια νέα συμμαχία ισχύος με την Ρωσία και την Κίνα κι εκείνων που ζητούν επιστροφή στην σταθερότητα και στο άρμα της Δύσης.
