Του Κώστα Μποτόπουλου
Δεν είναι πολύ ανακουφιστικό να παλεύεις μέσα στην πανδημία και να ξέρεις ότι, από οικονομική τουλάχιστον άποψη, τα πιο δύσκολα -ορθότερα: άλλου είδους σοβαρά προβλήματα- θα έρθουν με την επιστροφή στην «κανονικότητα». Αυτό πάντως συμβαίνει -και με το να το λέμε τα πράγματα με το όνομά τους αφενός προετοιμαζόμαστε και αφετέρου αποκτούμε συναίσθηση αυτών που έχουμε ήδη καταφέρει.
Εν αρχή ην τα βασικά γεγονότα, που αρχίζουν σιγά-σιγά να αποκρυσταλλώνονται.
Γεγονός πρώτο (άμπωτις): λόγω δυνατών θεμελίων, κρατικών στηρίξεων, αυτόματων σταθεροποιητών, μη πλήρους κλεισίματος, η οικονομία στην Ευρώπη και στην Ελλάδα άντεξε καλύτερα από όσο κάποια στιγμή είχε προβλεφθεί. Κάτω από το 7% φαίνεται ότι είναι συνολικά μέχρι στιγμής η μείωση στην Ευρωπαϊκή Ένωση, λίγο πάνω από το 8% στην Ελλάδα. Και κυρίως: παρά τη συρρίκνωση και το ταρακούνημα, διατηρήθηκε η δυναμική της ανάκαμψης, και μάλιστα σε ανανεωμένες βάσεις.
Γεγονός δεύτερο (παλίρροια): παρόλο που αποφεύχθηκε η ασφυξία της οικονομίας, οι ίδιες οι προσπάθειες διάσωσης έθεσαν τις προϋποθέσεις για εμφάνιση εξαιρετικά δύσκολων συνθηκών μόλις σταματήσουν τα έκτακτα μέτρα. Ήδη στην Ελλάδα, ένας στους τέσσερις δεν πληρώνει ή δυσκολεύεται εξαιρετικά να πληρώσει φόρο εισοδήματος -τον οποίο κάποια στιγμή θα πρέπει να πληρώσει, και μάλιστα αναδρομικά΄ δημιουργείται μια νέα γενιά «κόκκινων δανείων» -που κάποια στιγμή θα πρέπει να αντιμετωπιστεί και δεν φτάνουν τα υπάρχοντα εργαλεία΄ ξεφεύγει το έλλειμμα – και κάποια στιγμή θα ξεφύγει και το χρέος, όταν η χώρα, και οι επιχειρήσεις, και ίσως και τα νοικοκυριά, θα αρχίσουν, όπως πρέπει να αρχίσουν, να ξαναδανείζονται.
Γεγονός τρίτο (ομίχλη): οι κοινωνικές αντοχές σχεδόν εξαντλήθηκαν, τα εσωτερικά πολιτικά προβλήματα γιγαντώνονται, η Ένωση ως σύνολο πήγε να κάνει το μεγάλο άλμα με το Ταμείο Ανάκαμψης και τον κοινό εμβολιασμό αλλά μέχρι στιγμής το πρώτο δεν έχει λειτουργήσει και ο δεύτερος παρουσιάζει πολλές -υπερβολικά- πολλές- αρρυθμίες. Δεν είναι διόλου βέβαια ότι μέχρι να υποχωρήσει η υγειονομική έκτακτη ανάγκη, θα έχει διατηρηθεί η κοινωνική συνοχή και υπό τις δύο βασικές εκφάνσεις της: ψυχολογική και δημοκρατική.
Εξαιρετικά επικίνδυνα φαινόμενα, προεόρτια αποδόμησης, έχουν ήδη εμφανιστεί σε αρκετές χώρες, υπό τη μορφή αμφισβήτησης της παρούσας ομάδας εξουσίας (Γαλλία, Γερμανία), κάθε είδους εξουσίας (Ολλανδία), αλληλοσπαραγμού (Ελλάδα) ή ενίσχυσης αυταρχικών τάσεων (Πολωνία, Ουγγαρία, Σλοβενία. Αυστρία από τις κυβερνήσεις, Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία από την πίεση της ακροδεξιάς).
- Ειδικά στη χώρα μας, η οποία, εκτός από όλα τα άλλα, έχει στην καμπούρα της και μια άλλη πρόσφατη κρίση, η δημιουργία ξανά, σήμερα, από κάποιους συνειδητά, συνθηκών κοινωνικής σύγκρουσης προσλαμβάνει χαρακτήρα συλλογικής αυτοκτονίας.
Γεγονός τέταρτο (ξηρασία): στην παγκόσμια σκηνή, η δημοκρατία υποχωρεί -από τις αρχές του 21ου αιώνα, αλλά ακόμα πιο έντονα μέσα στην πανδημία. Οι ΗΠΑ άφησαν πίσω τους έναν πολιτικό εφιάλτη αλλά έχουν να ανεβούν ένα βουνό που δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι έχουν τις δυνάμεις να το ανεβούν. Η Κίνα όχι μόνο διασώθηκε αλλά ενισχύθηκε και απειλεί αν όχι με ανοιχτή σύγκρουση πάντως με δημιουργία καταστάσεων που κάθε άλλο παρά υπέρ της δημοκρατίας και της δίκαιης οικονομίας έχουν σκοπό να λειτουργήσουν. Από την άλλη, η συνειδητοποίηση, εκ μέρους του δημοκρατικού κόσμου, της ανάγκης βαθύτερης και ευρύτερης συνεργασίας και της συγκρότησης νέων δομών, δεν μπορεί εκ των πραγμάτων να έχει άμεσο αποτέλεσμα. Ο αυταρχισμός έχει πάντα σύμμαχό του το βραχύ χρόνο -συνήθως βέβαια ηττάται στο τέλος.
Κι όμως: δεν έχουν όλα χαθεί…
Η αντικειμενικά γκρίζα αυτή εικόνα δεν σημαίνει ότι όλα έχουν χαθεί. Οι φωτεινές ενδείξεις και μέσα στην πανδημία και για μετά είναι υπαρκτές. Δεν είναι μικρά πράγματα,
- ούτε ο θρίαμβος της επιστήμης -τα εμβόλια βγήκαν σε χρόνο ρεκόρ, αποδείχτηκαν αποτελεσματικότερα από όσο ελπιζόταν ακόμα και από τους δημιουργούς τους, βελτιώνονται ή προσαρμόζονται διαρκώς, ενώ αθόρυβα αλλά ταχύτατα «τρέχουν» οι προετοιμασίες και για φάρμακα΄
- ούτε η επιστροφή της εμπιστοσύνης στην κρατική δράση και ιδίως στα δημόσια συστήματα υγείας -η σύγκριση, ως προς αυτό, της Ευρώπης και των ασιατικών «πραγματικών δημοκρατιών» (Ιαπωνία, Κορέα αλλά και Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία) σε σχέση με τις ΗΠΑ και τη Λατινική Αμερική, είναι συντριπτική΄
- ούτε η ανάδειξη, μέσα στο καμίνι της πανδημίας, κυμάτων εθνικής ή υπερεθνικής αλληλεγγύης -και πάλι η Ευρωπαϊκή Ένωση δίνει, τη στιγμή που μιλάμε, το παράδειγμα, προμηθεύοντας, παρά τα προβλήματα εφοδιασμού που αντιμετωπίζουν πολλές από τις χώρες της, και άλλες χώρες που έχουν μείνει πίσω, όπως το Μεξικό και ο Καναδάς (υπάρχει βέβαια και η άλλη τάση, την οποία ενσάρκωσε ο νέος Ιταλός Πρωθυπουργός -ναι, ο Ντράγκι του «whatever it takes»- μπλοκάροντας εξαγωγές εμβολίων στην Αυστραλία)΄
- ούτε η συγκρότηση, επίσης μέσα στο καμίνι, ισχυρότατων πολιτικών και οικονομικών εργαλείων (Ταμείο Ανάκαμψης και νέα δημοσιονομική λογική στην Ευρωπαϊκή Ένωση, άλλη φιλοσοφία δημόσιων δαπανών και αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής στις ΗΠΑ, εμπορικές και πολιτικές συμφωνίες μεταξύ κρατών στην Αφρική και την Ασία), όχι μόνο για την αποφυγή, σήμερα, του τέλματος, αλλά για άλλου είδους ανάπτυξη, από αύριο.
Το ζήτημα είναι ποιες δυνάμεις θα επικρατήσουν
Το ζήτημα επομένως -πολιτικό και γεωπολιτικό πρωτίστως, κοινωνικό και οικονομικό ως προς τις συνέπειές του- είναι ποιες δυνάμεις θα επικρατήσουν, ή μάλλον θα αντέξουν περισσότερο, και τι συνθήκες θα δημιουργήσουν:
- Συνθήκες άγριας ή υπόγειας σύγκρουσης, εμπορικής και γεωστρατηγικής, όπως αυτές που καλλιεργούν σήμερα χώρες σαν την Κίνα, τη Ρωσία, αλλά και η Βρετανία, το Ισραήλ, ή συνθήκες συνεργασίας και αλληλοϋποστήριξης, όπως αυτές που ήδη επιχειρούν η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι «νέες» Ηνωμένες Πολιτείες;
- Πολιτικές οικονομικής «εξάπλωσης» (expansionist) και ενίσχυσης υποδομών και επενδύσεων, ή πισωγύρισμα στη φοβική «φιλοσοφία» γενικευμένης λιτότητας και περίκλειστων οικονομιών;
- Πίστη στη δημοκρατία και στο Κράτος Δικαίου, που απαιτούν πρωτίστως αγώνα για τη μείωση των ανισοτήτων, ή χρήση ωμής ισχύος, που νομοτελειακά οδηγεί σε φτώχεια και σε συγκρούσεις;
Ειδικώς στη χώρα μας, το δίλημμα είναι απλό όσο και βαρύ.
– Αν αφεθούμε -και δεν είμαστε μακριά- στις δυνάμεις του αρνητισμού και της καταστροφολογίας, θα προσθέσουμε στις βέβαιες οικονομικές δυσκολίες που έρχονται και τον πάντα ζωντανό σπόρο του εθνικού διχασμού.
– Αν πατήσουμε πάνω στις αντοχές μας -οι άνθρωποι, μέσα και στις δυο κρίσεις που περάσαμε την τελευταία δεκαετία, αποδείχθηκαν ανώτεροι από τα συστήματα-, πάνω στην πρόοδο που έγινε -έστω και αν θα έπρεπε να είναι μεγαλύτερη- σε δομές της οικονομίας και του κράτους.
– Αν δουλέψουμε ο καθένας στο πεδίο του
– Άν πάμε χωρίς θανάσιμες πληγές σε ένα καλοκαίρι με πιστοποιητικό εμβολιασμού, ανοιχτή οικονομία και τουρισμό, με διαθέσιμους ευρωπαϊκούς πόρους και σχέδιο.
Τότε η remontada είναι πιθανή. Δεν μπορώ -θα ήταν υπερβολικά τολμηρό- να πω ότι αισιοδοξώ. Ανήκω, όμως, στο πλειοψηφικό ρεύμα όσων αρνούνται να το βάλουν κάτω.
Κώστας Μποτόπουλος
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
