- Ο Άντολφ Άιχμαν, συνταγματάρχης των SS και επικεφαλής του Γραφείου Εβραϊκών Υποθέσεων της Γκεστάπο, θεωρείται ο αρχιτέκτονας του Ολοκαυτώματος, που στοίχισε τη ζωή σε περίπου έξι εκατομμύρια Εβραίους ολόκληρης της Ευρώπης. Συλλαμβάνεται από τη Μοσάντ στην Αργεντινή όπου κρυβόταν και δικάζεται στην Ιερουσαλήμ.
Ο Άιχμαν γεννήθηκε κοντά στην Κολωνία της Γερμανίας το 1906. Η μητέρα του πέθανε όταν ο Άντολφ ήταν σε μικρή ηλικία και η οικογένεια μετακόμισε στο Λιντς της Αυστρίας, όπου ο Άιχμαν πέρασε τα νεανικά του χρόνια. Τα βιογραφικά του στοιχεία κάνουν λόγο για ένα άτομο που σε νεαρή ηλικία δεν είχε να επιδείξει ούτε ιδιαίτερη μόρφωση (δεν κατάφερε να πάρει σχολικό απολυτήριο) ούτε ιδιαίτερη επαγγελματική σταδιοδρομία.
Κατόρθωσε, εντούτοις, να καλύψει την μετριότητά του και να ικανοποιήσει την ανάγκη του για κοινωνική ανέλιξη εντασσόμενος το 1934, σε ηλικία 28 ετών, στην υπηρεσία ασφαλείας του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος του Χίτλερ και να υπηρετήσει με το βαθμό του ομαδάρχη στο Στρατόπεδο συγκέντρωσης Νταχάου.
Έβρισκε την απασχόληση αυτή βαρετή και μονότονη και ζήτησε μετάθεση. Μετατέθηκε πράγματι και η αρμοδιότητα που αρχικά του δόθηκε ήταν η αρχειοθέτηση εγγράφων με πληροφορίες για τους Ελευθεροτέκτονες. Στη συνέχεια τοποθετήθηκε στο τμήμα που ασχολείτο με τη συλλογή πληροφοριών για τους διακεκριμένους Εβραϊκής καταγωγής πολίτες. Η τοποθέτηση αυτή έπαιξε σημαντικό ρόλο στη μετέπειτα πορεία του.
Ο Ο Άιχμαν υπεύθυνος των “Εβραϊκών ζητημάτων”
Το 1935 παντρεύεται την Βερόνικα Λιμπλ με την οποία απέκτησε τέσσερις γιους. (τον τέταρτο αργότερα, όταν ήδη βρισκόταν στην Αργεντινή). Τον ίδιο χρόνο ονομάζεται επισήμως υπεύθυνος των “Εβραϊκών ζητημάτων” και ειδικεύεται στην κουλτούρα των Εβραίων. Επισκέπτεται πολλές εβραϊκές συνοικίες σε γερμανικές πόλεις και κρατά ογκώδεις τόμους σημειώσεων. Μαθαίνει ένα συνονθύλευμα εβραϊκών διαλέκτων και το 1937 πραγματοποιεί, ένα σύντομο ταξίδι στην Παλαιστίνη για να εξετάσει τις δυνατότητες μετανάστευσης των Εβραίων της Γερμανίας εκεί.
Ο Άιχμαν επιστρέφοντας, μετατίθεται στην Βιέννη, όπου τοποθετείται επικεφαλής του “Γραφείου Μετανάστευσης Εβραίων”. Είναι το μόνο άτομο που μπορεί να υπογράφει άδειες εξόδου Εβραίων από την χώρα. Αρχικά, η δικαιοδοσία αυτή αφορούσε στην Αυστρία, αργότερα όμως επεκτάθηκε στην Τσεχοσλοβακία και λίγο αργότερα σε ολόκληρη την επικράτεια του Γερμανικού Ράιχ πριν τον Πόλεμο. Ο Άιχμαν έγινε ο ειδικός της “εξαναγκασμένης μετανάστευσης” ενώ το Γραφείο του έγινε ο προθάλαμος των αναγκαστικών εκτοπίσεων Εβραίων προς τα Ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης που δημιουργήθηκαν στην κατεχόμενη Πολωνία.
Τα στρατόπεδα θανάτου
Οι μεταφορές Εβραίων στα ειδικά δημιουργημένα στρατόπεδα θανάτου άρχισαν το καλοκαίρι του 1941. Ο ίδιος ο Άιχμαν ήταν υπεύθυνος για να οργανώνει το σύστημα μεταφορών των Εβραίων μέσω σιδηροδρόμων από όλα τα μέρη της κατεχόμενης Ευρώπης προς τα στρατόπεδα αυτά. Ο Άιχμαν είναι επίσης αυτός που εγκρίνει τη χρήση του Zyklon-B ως αερίου θανάτου και παρακολουθεί προσωπικά τις πρώτες εφαρμογές του, για να βεβαιωθεί για την επιτυχία της μεθόδου.
Τον Αύγουστο του 1944 αναφέρει στον αρχηγό του ότι σχεδόν τέσσερα εκατομμύρια Εβραίων είχαν εξολοθρευθεί στα στρατόπεδα θανάτου, ενώ δύο περίπου εκατομμύρια ακόμη είχαν θανατωθεί από τις “κινητές μονάδες”.
Ο Άιχμαν οργανώνει το σύστημα μεταφορών των Εβραίων μέσω σιδηροδρόμων από όλα τα μέρη της κατεχόμενης Ευρώπης προς τα στρατόπεδα του θανάτου
Ηγετική φυσιογνωμία του Ολοκαυτώματος
Μετά το τέλος του πολέμου, ο Άιχμαν καταφέρνει να διαφύγει από την Ουγγαρία στην Αυστρία, όπου και συλλαμβάνεται από τους Αμερικανούς. Με το ψευδώνυμο Ότο Έκμαν, οι Αμερικανοί δεν του δίνουν ιδιαίτερη σημασία και εγκλείεται σε στρατόπεδο αιχμαλώτων, όχι όμως υψηλής ασφαλείας. Έτσι καταφέρνει να δραπετεύσει και να κρυφτεί επί τρία ολόκληρα χρόνια στη Γερμανία.
Ο ρόλος του ως ηγετικής φυσιογνωμίας του Ολοκαυτώματος αποκαλύπτεται στη Δίκη της Νυρεμβέργης μέσω των μαρτυριών αλλά και όσων εγγράφων διασώθηκαν. Τα ίχνη του, όμως, έχουν χαθεί.
Οι Ισραηλινοί τότε δημιουργούν το ειδικό σώμα των “Εκδικητών” (εβρ. Nokmim). Αυτό έχει ως στόχο τον εντοπισμό εγκληματιών πολέμου που είτε έχουν διαφύγει τη σύλληψη, από αμέλεια των δυνάμεων κατοχής της Γερμανίας ή έλλειψη τεκμηρίων, είτε έχουν αλλάξει ταυτότητα και κρύβονται, όπως ο Άιχμαν.
Αυτός καταφέρνει, το 1950, με τη βοήθεια της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού, να προμηθευτεί ένα Ιταλικό διαβατήριο στο όνομα Ρικάρντο Κλέμεντ, γεννημένου στο Μπολτσάνο της Ιταλίας, στο οποίο εμφανίζεται ως άπολις (χωρίς υπηκοότητα). Το ίδιο έτος του χορηγείται βίζα, πάλι με τη μεσολάβηση του Ερυθρού Σταυρού, για να μεταβεί στην Αργεντινή.
Αρχικά εγκαταστάθηκε σε ένα προάστιο του Μπουένος Άιρες, όπου άνοιξε ένα καθαριστήριο ρούχων. Το κατάστημα χρεοκόπησε λίγο αργότερα και ο Άιχμαν μετακινήθηκε στην πόλη Τουκουμάν, όπου εργάστηκε για ένα εργοστάσιο επεξεργασίας νερού και αρδεύσεων. Το 1952 κάλεσε τη σύζυγο και τα παιδιά τους να μεταβούν κοντά του και η οικογένεια ενωμένη μετακομίζει ξανά στο Μπουένος Άιρες, γιατί ο Άιχμαν προσελήφθη ως υπάλληλος της τοπικής αντιπροσωπείας της Μερτσέντες – Μπεντς!
Ο εντοπισμός του Άιχμαν από τη Μοσάντ
Το 1959 η μυστική υπηρεσία Μοσάντ του Ισραήλ πληροφορείται ότι ο Άιχμαν είναι ζωντανός και βρίσκεται στην Αργεντινή με το όνομα Κλέμεντ. Θα χρειαστούν περισσότερα από δύο χρόνια έρευνας για να εντοπιστεί η κατοικία του, χωρίς ηλεκτρικό και ύδρευση, στη συνοικία του Σαν Φερνάρντο, στο Μπουένος Άιρες.
Οι πράκτορες έστησαν ένα τουριστικό γραφείο ταξιδιών κοντά στη γειτονιά του για να μην κινήσουν υποψίες. Το σχέδιο ήταν να τον μεταφέρουν ζωντανό στο Ισραήλ για να δικαστεί. Προς μεγάλη τους έκπληξη, ενώ ο ίδιος έκρυψε καλά το παρελθόν του, ο γιος του διατυμπάνισε στη φιλενάδα του το μίσος του για τους Εβραίους. Ο νεαρός αγνοούσε ότι η φίλη του ήταν Εβραία, κάτι που βοήθησε αποφασιστικά τις ισραηλινές αρχές στη σύλληψη του πατέρα του. Ακόμη και έτσι όμως δεν έχουν αρκετά στοιχεία για να πεισθούν για την πραγματική ταυτότητα του κ. Ρικάρντο Κλέμεντ.
Την απόδειξη τους παρέχει ο ίδιος ο Άιχμαν, όταν στις 11 Μαΐου 1960 πηγαίνει να εορτάσει την αργυρή επέτειο του γάμου του με τη σύζυγό του, την οποία υποτίθεται ότι είχε νυμφευθεί στην Αργεντινή μόλις πριν λίγα χρόνια. Οι Ισραηλινοί, έχοντας την επιβεβαίωση που ζητούσαν, δεν διστάζουν.
Η απαγωγή και η μεταφορά του Άιχμαν στο Ισραήλ
Από εκείνη την ημέρα οργανώνουν την απαγωγή του καταζητούμενου, σε συνεργασία με τους “Εκδικητές”. Ο πρώην συνταγματάρχης των ναζί και νυν υπάλληλος της Μερτσέντες – Μπεντς, επιστρέφει κάθε βράδυ στο σπίτι του της οδού Γκαριμπάλντι από τον ίδιο δρόμο, την ίδια ώρα. Λίγο μετά τις 10:05 ο Άιχμαν συλλαμβάνεται καθώς κατεβαίνει από το λεωφορείο. Αντιστέκεται και καλεί σε βοήθεια. Τον ρίχνουν σε ένα αυτοκίνητο και τον σκεπάζουν με μια κουβέρτα. Μέσα στο αυτοκίνητο ο Άιχμαν θα πει στα γερμανικά στους διώκτες του: «Έχω αποδεχθεί τη μοίρα μου».
Μεταφέρεται σε έπαυλη που έχει νοικιαστεί για την περίσταση και τον κρατούν αιχμάλωτο μέχρι να βρουν την κατάλληλη ευκαιρία να τον φυγαδεύσουν χωρίς να γίνουν αντιληπτοί από τις αρχές της Αργεντινής. Η οικογένειά του τον αναζητά, τηλεφωνώντας σε νοσοκομεία και κλινικές, αποφεύγει, όμως, να ειδοποιήσει την Αστυνομία. Στις 21 Μαΐου 1960 οι Ισραηλινοί φορτώνουν τον Άιχμαν, ναρκωμένο, σε ένα εμπορικό αεροσκάφος της Ελ Αλ και τον οδηγούν στην Ιερουσαλήμ. Στις 23 Μαΐου ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Νταβίντ Μπεν Γκουριόν ανακοινώνει στο Ισραηλινό Κοινοβούλιο τη σύλληψη ενός από τους πρωτεργάτες του Ολοκαυτώματος.
Η δίκη για εγκλήματα κατά της Ανθρωπότητας
Η Αργεντινή διαμαρτύρεται για την απαγωγή του Άιχμαν και, ύστερα από άκαρπες διαπραγματεύσεις με το Ισραήλ, ζητεί σύγκληση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ διότι, όπως υποστηρίζει, “παραβιάσθηκαν τα κυριαρχικά δικαιώματα του κράτους της Αργεντινής”. Το Συμβούλιο Ασφαλείας εκδίδει συμβιβαστικό ψήφισμα, με το οποίο ζητείται “επανόρθωση από το Ισραηλινό κράτος” και “δίκη για τον Άντολφ Άιχμαν, για να κριθούν δημόσια τα εγκλήματα που φέρεται ότι έχει διαπράξει”.
Από τη δίκη του Άιχμαν
Το Ισραήλ συγκροτεί, σύμφωνα με τον Ισραηλινό ποινικό νόμο, τριμελές Δικαστήριο. Η δίκη, η οποία απασχόλησε ολόκληρη τη διεθνή κοινή γνώμη, άρχισε στις 11 Απριλίου 1961. Φορώντας μαύρο κοστούμι, σκούρα γραβάτα, λευκό πουκάμισο και μεγάλα κοκάλινα γυαλιά, ο κατηγορούμενος, με γκρίζα μαλλιά, φαλακρό μέτωπο και σφιγμένα χείλη, εισήλθε στις 9π.μ. στο γυάλινο κουβούκλιο που προοριζόταν γι΄ αυτόν. Η κατηγορία αφορούσε δεκαπέντε αδικήματα, ανάμεσα στα οποία εγκλήματα κατά της Ανθρωπότητας, εγκλήματα κατά των Εβραίων και συμμετοχή σε εκτός νόμου οργάνωση (την SS).
“Ανελέητος, ευφυής και συνειδητοποιημένος εγκληματίας”
Η δίκη θα δώσει πρώτη φορά την ευκαιρία στους επιζήσαντες της γενοκτονίας να ακουστούν. Περίπου 450 ξένοι δημοσιογράφοι και εκατό παρατηρητές και διπλωμάτες παρακολουθούν τις συνεδριάσεις. Η υπεράσπιση του Άιχμαν επικέντρωσε την προσοχή της στο γεγονός ότι, ως υφιστάμενος, εκτελούσε απλώς διαταγές ανωτέρων του. Ο ίδιος ο Άιχμαν διακήρυσσε “ότι δεν έχει τίποτε εναντίον των Εβραίων” αλλά ως τέλειος γραφειοκράτης λάμβανε τις αποφάσεις για την εξόντωσή τους με απόλυτα γραφειοκρατική ψυχρότητα γιατί ήταν πιστός και ευσυνείδητος εκτελεστής άνωθεν εντολών.
Η εβραία πολιτική φιλόσοφος Χάννα Άρεντ κάλυψε την δίκη του Άιχμαν για το “The New Yorker”. Κατά την Άρεντ, στο βιβλίο που εξέδωσε αργότερα “O Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ” “ο ναζιστής δεν κατάφερε ποτέ είτε από καθαρή απερισκεψία, είτε από έλλειψη νοημοσύνης να συνειδητοποιήσει πραγματικά τι έκανε. Η Άρεντ επινοεί την έκφραση «Η κοινοτοπία του κακού», θέλοντας να εκφράσει την έκπληξή της όταν διαπίστωσε ότι ο Άιχμαν δεν ήταν ένας «δαίμονας του κακού», αλλά ένα κοινότοπο ανθρωπάκι, ένα ασήμαντο γρανάζι στα σπλάχνα ενός τερατώδους γραφειοκρατικού μηχανισμού.
Η Γερμανίδα φιλόσοφος Μπετίνα Στάνγκνετ αμφισβήτησε όμως τη συλλογιστική της Χάνα Άρεντ. Μελετώντας, μεταξύ άλλων, ανέκδοτο ηχητικό υλικό 30 ωρών από συνεντεύξεις του Άιχμαν όταν βρισκόταν στην Αργεντινή συμπέρανε ότι ο πραγματικός Άιχμαν ήταν ένας “ανελέητος, ευφυής και συνειδητοποιημένος εγκληματίας”. Ο ασήμαντος γραφειοκράτης, με τη φτωχή σκέψη και την αδυναμία έκφρασης, για τον οποίο μιλούσε η Άρεντ, ήταν απλά ένα προσωπείο, που χρησιμοποίησε στη διάρκεια της δίκης του ένας πολύπλοκος χαρακτήρας με στόχο να αποφύγει τις συνέπειες των αποτρόπαιων πράξεών του.
Ο Άιχμαν στο κελί του
Το δικαστήριο βρίσκει τον Άιχμαν ένοχο για όλες τις κατηγορίες και στις 15 Δεκεμβρίου ανακοινώνεται η ποινή. Ο Άιχμαν καταδικάζεται σε θάνατο με απαγχονισμό. Ο καταδικασμένος απευθύνει δύο αιτήσεις χάριτος, μία στο Ανώτατο Δικαστήριο και μία στον τότε Ισραηλινό ηγέτη Γιτζάκ Μπεν-Ζβι, οι οποίες απορρίφθηκαν.
Στις 31 Μαΐου 1962, ο Άιχμαν εκτελείται στις φυλακές της πόλης Ράμλα με απαγχονισμό. Η σορός του αποτεφρώνεται και οι στάχτες της διασκορπίζονται στα διεθνή ύδατα της Μεσογείου “για να αποτραπεί η κατασκευή οποιουδήποτε μνημείου θα μπορούσε να θυμίζει τον αρχιτέκτονα του Ολοκαυτώματος”.
***
Ο Ραφί Εϊτάν, ο βετεράνος πράκτορας της Μοσάντ που ηγήθηκε της επιχείρησης απαγωγής του ναζί εγκληματία Άντολφ Άιχμαντ, πέθανε το 2019 σε ηλικία 92 ετών. Ο βετεράνος πράκτορας είχε εκλεγεί βουλευτής στο Ισραήλ το 2006 για τρία χρόνια και διετέλεσε υπουργός αρμόδιος για θέματα συντάξεων.
Ο ΙΣΠΑΝΟΣ
