Εδώ και πέντε μήνες, στις αγορές σε ΗΠΑ και Ευρώπη το κεντρικό θέμα είναι ένα: πότε οι κεντρικές τράπεζες θα αρχίσουν να μειώνουν τα επιτόκια. Ωστόσο, ανάμεσα στους παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη είναι κι ένας που μάλλον δύσκολα θα τον προέβλεπε κάποιος: άνθρωποι μιας κάποιας ηλικίας με αρκετά χρήματα στα χέρια τους και διάθεση να τα ξοδέψουν.
Κυρίως ηλικιωμένοι Αμερικανοί δίνουν συνεχή ώθηση στην αμερικανική οικονομία. Επωφελούμενοι από τα τεράστια κέρδη στις αγορές μετοχών και ακινήτων τα τελευταία χρόνια, αντιπροσωπεύουν μεγαλύτερο μερίδιο των καταναλωτικών δαπανών – την κύρια κινητήρια δύναμη της οικονομικής ανάπτυξης – από ποτέ άλλοτε. Και μεγάλο μέρος των δαπανών τους κατευθύνεται σε υπηρεσίες υψηλότερων τιμών, όπως τα ταξίδια, η υγειονομική περίθαλψη και η ψυχαγωγία, ασκώντας περαιτέρω ανοδικές πιέσεις στις τιμές αυτές – και στον πληθωρισμό.
“Φαινόμενο του πλούτου”
Οι δαπάνες αυτές είναι σχετικά απρόσβλητες από την προσπάθεια της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ να επιβραδύνει την ανάπτυξη και να τιθασεύσει τον πληθωρισμό μέσω υψηλότερων επιτοκίων δανεισμού, επειδή σπάνια απαιτούν δανεισμό. Οι εύποροι ηλικιωμένοι Αμερικανοί, αν κατέχουν κρατικά ομόλογα, μπορεί ακόμη και να επωφεληθούν από τις αυξήσεις των επιτοκίων της Fed. Αυτές οι αυξήσεις έχουν οδηγήσει σε υψηλότερες αποδόσεις ομολόγων, δημιουργώντας μεγαλύτερο εισόδημα για όσους κατέχουν τέτοια ομόλογα.
Το λεγόμενο “φαινόμενο του πλούτου“, σύμφωνα με το οποίο η αύξηση της αξίας των κατοικιών και των μετοχών δίνει στους ανθρώπους αυτοπεποίθηση για να αυξήσουν τις δαπάνες τους, είναι ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο η οικονομία έχει αψηφήσει τις προσδοκίες για απότομη επιβράδυνση. Η απροσδόκητη δύναμή της, η οποία συμβάλλει σε έναν πιο κολλώδη πληθωρισμό, ανάγκασε την Fed να αλλάξει τα σχέδιά της. Μόλις τον Μάρτιο, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής της Fed είχαν προβλέψει ότι θα μείωναν το επιτόκιο αναφοράς τρεις φορές φέτος.
Καταναλωτικές δαπάνες
Έκτοτε, όμως, τα μέτρα πληθωρισμού παρέμειναν δυσάρεστα υψηλά, εν μέρει συνέπεια των υψηλών καταναλωτικών δαπανών. Ο πρόεδρος Τζερόμ Πάουελ κατέστησε πρόσφατα σαφές ότι η Fed δεν είναι αρκετά σίγουρη ότι ο πληθωρισμός χαλαρώνει διαρκώς για να μειώσει τα επιτόκια. Όταν η Fed συνεδριάσει αυτή την εβδομάδα, είναι βέβαιο ότι θα διατηρήσει αμετάβλητο το επιτόκιο αναφοράς της σε υψηλό 23 ετών, αποτέλεσμα 11 αυξήσεων επιτοκίων. Οι αυξήσεις της Fed έχουν αυξήσει το κόστος δανεισμού σε ολόκληρη την οικονομία – για τα πάντα, από τα στεγαστικά και τα δάνεια αυτοκινήτων μέχρι τις πιστωτικές κάρτες και τα επιχειρηματικά δάνεια.
Ακόμη και καθώς η Fed ανέβασε το κόστος δανεισμού, οι αξίες των μετοχών και των κατοικιών συνέχισαν να αυξάνονται, διευρύνοντας την καθαρή αξία των εύπορων νοικοκυριών. Ο πλούτος των νοικοκυριών αυξήθηκε κατά μέσο όρο 5,5% ετησίως τη δεκαετία μετά τη Μεγάλη Ύφεση του 2008-2009, αλλά από το 2018 και μετά έχει επιταχυνθεί σε σχεδόν 9%. Οι τιμές των μετοχών, όπως μετρώνται από τον δείκτη S&P 500, είναι περίπου 72% υψηλότερες από ό,τι ήταν πριν από πέντε χρόνια. Οι αξίες των κατοικιών εκτινάχθηκαν κατά 58% από το τέλος του 2018 έως το 2023, σύμφωνα με τη Fed.
Αύξηση του πλούτου
Συνολικά, ο πλούτος των Αμερικανών έχει διογκωθεί από 98 τρισεκατομμύρια δολάρια στο τέλος του 2018 σε 147 τρισεκατομμύρια δολάρια πέντε χρόνια αργότερα. Προσαρμόζοντας τον πληθωρισμό, τα κέρδη είναι λιγότερο δραματικά, αλλά εξακολουθούν να είναι σημαντικά. Ωστόσο, τα κέρδη αυτά δεν είναι για όλους: το πλουσιότερος ένα δέκατο των Αμερικανών κατέχει τα δύο τρίτα του συνολικού πλούτου των νοικοκυριών. Παρόλα αυτά, ο πλούτος για το μέσο νοικοκυριό – το μέσο μεταξύ των πλουσιότερων και των φτωχότερων – αυξήθηκε κατά 37% από το 2019 έως το 2022, η πιο απότομη αύξηση που έχει καταγραφεί από τη δεκαετία του 1980 σύμφωνα με τη Fed, στα 193.000 δολάρια.
Ο πλούτος κατέχεται επίσης δυσανάλογα από τους ηλικιωμένους Αμερικανούς. Οι άνθρωποι ηλικίας 55 ετών και άνω κατέχουν σήμερα σχεδόν τα τρία τέταρτα του συνολικού πλούτου των νοικοκυριών, από 68% το 2010, σύμφωνα με τη Fed. Σε ποσοστιαίους όρους από την εποχή της πανδημίας, η καθαρή περιουσία των νοικοκυριών έχει επίσης εκτοξευθεί για τα νεότερα νοικοκυριά. Αλλά επειδή οι νεότεροι ενήλικες ξεκίνησαν από ένα πολύ χαμηλότερο επίπεδο, τα κέρδη τους δεν ήταν ούτε κατά διάνοια αρκετά για να συμβαδίσουν με τους ηλικιωμένους Αμερικανούς.
Διχασμένη οικονομία
Τούτου λεχθέντος, πολλοί ηλικιωμένοι Αμερικανοί αντιμετωπίζουν σημαντικές οικονομικές προκλήσεις. Το ένα τέταρτο των Αμερικανών ηλικίας άνω των 50 ετών δεν έχει αποταμιεύσεις για συνταξιοδότηση, σύμφωνα με έρευνα. Όμως, ακόμα κι έτσι, καθώς η τεράστια γενιά του baby boom γέρασε και, κατά μέσο όρο, συσσώρευσε περισσότερα περιουσιακά στοιχεία, αντιπροσωπεύει ένα αυξανόμενο μερίδιο των καταναλωτικών δαπανών. Οι Αμερικανοί ηλικίας 65 ετών και άνω παρείχαν σχεδόν το 22% των καταναλωτικών δαπανών το 2022. Αυτό είναι το υψηλότερο τέτοιο ποσοστό στα αρχεία που χρονολογούνται από το 1989, από περίπου 16% το 2010.
Ένα αποτέλεσμα των υψηλότερων επιτοκίων της Fed ήταν ένα είδος διχασμένης οικονομίας, ανάλογα με την ηλικία. Οι ηλικιωμένοι, πιο πλούσιοι Αμερικανοί που έχουν ήδη σπίτια και αυτοκίνητα επηρεάστηκαν πολύ λιγότερο από τις αυξήσεις των επιτοκίων της Fed. Αντίθετα, οι νεότεροι Αμερικανοί υπομένουν έναν συνδυασμό υψηλών τιμών κατοικιών και υψηλών στεγαστικών δανείων, καθιστώντας πολύ πιο δύσκολη την αγορά πρώτης κατοικίας. Οι οικονομολόγοι υπολογίζουν ότι, ενώ η επίδραση του πλούτου έχει γενικά μια σχετικά μέτρια επίδραση στις δαπάνες, τώρα μπορεί να είναι μεγαλύτερη.
Μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι Αμερικανοί σε ηλικία συνταξιοδότησης, οι οποίοι είναι πιο πιθανό να ξοδέψουν από τον πλούτο τους, αποτελούν μεγαλύτερο ποσοστό του έθνους: Οι Αμερικανοί ηλικίας 65 ετών και άνω αποτελούν περίπου το 17% του πληθυσμού, από 13% το 2010. Και οι άνθρωποι με μετοχές μπορούν πλέον να έχουν εύκολη πρόσβαση στα υπόλοιπα των λογαριασμών τους στο διαδίκτυο, αυξάνοντας την ευαισθητοποίησή τους σχετικά με τις αυξήσεις της καθαρής τους αξίας. Έρευνες του οικονομολόγου Μάικλ Μπράουν, κι άλλων έχουν επίσης διαπιστώσει ότι ο σημαντικός χρηματιστηριακός πλούτος συνήθως ενισχύει τις δαπάνες για πολυτελή είδη όπως εστιατόρια, ταξίδια και ψυχαγωγία – τομείς της οικονομίας όπου οι δαπάνες αυξάνονται και ο πληθωρισμός παραμένει αυξημένος.
Την περασμένη εβδομάδα, ο προτιμώμενος δείκτης πληθωρισμού της Fed, εξαιρουμένων των ασταθών δαπανών για τρόφιμα και ενέργεια, αυξήθηκε κατά 2,8% σε σχέση με ένα χρόνο νωρίτερα, ένδειξη ότι ο πληθωρισμός παραμένει σταθερός. Οι σταθερές καταναλωτικές δαπάνες, ιδίως για υπηρεσίες, ήταν ένας βασικός παράγοντας. Σε ένα μέτρο του πληθωρισμού των υπηρεσιών που παρακολουθεί στενά η Fed, οι τιμές ανέβηκαν κατά 3,5% σε σχέση με ένα χρόνο νωρίτερα, πολύ υψηλότερα από ό,τι συνάδει με τον στόχο της για πληθωρισμό 2%.
