Κάθε εβδομάδα με τον Κώστα Μποτόπουλο
Καθώς σιγά-σιγά φεύγει η χρονιά που σφραγίστηκε από τον πόλεμο στην Ουκρανία, σφραγίζοντας και την εποχή της, γίνεται φανερό αυτό που θα έπρεπε να είναι εξαρχής και για όλους αυτονόητο: από ένα τέτοιο γεγονός μόνο ηττημένοι μπορούν να υπάρξουν. Ισχύει πρωτίστως βέβαια στο γεωπολιτικό πεδίο, αλλά επεκτείνεται και στο οικονομικό.
Αναταραχή με μόνιμα χαρακτηριστικά
Η παγκόσμια οικονομία δέχτηκε ένα βαρύ πλήγμα, που ήρθε μάλιστα σε κοντινή συνέχεια δυο άλλων, προσδίδοντας έτσι μόνιμα χαρακτηριστικά στην αναταραχή. Η χρηματοπιστωτική κρίση είχε στη ρίζα της τη βουλιμία των αγορών και λάθη των πολιτικών και των ρυθμιστικών αρχών, που περισσότερο «μπαλώθηκαν» παρά αποτέλεσαν αφορμή για μετάβαση σε ένα υγιέστερο σύστημα.
Η κρίση λόγω πανδημίας αποκάλυψε και παρέσυρε τα «μπαλώματα», εξέθεσε τις ανισότητες και απρονοησίες, ταρακούνησε τα ίδια τα θεμέλια μιας διασυνδεδεμένης, παγκοσμιοποιημένης και τεχνολογικά προηγμένης οικονομικής οργάνωσης που στηρίζεται σε πήλινα πόδια. Η κρίση λόγω πολέμου έβγαλε στην επιφάνεια τον πηλό κι έδειξε ότι είναι πιο σαθρός από όσο νομίζαμε:
- Η εφοδιαστική αλυσίδα πάσχει, η διεθνής συνεννόηση είναι ανεπαρκής, οι αγορές «αυτορρυθμίζονται» μόνον όταν κερδίζουν, τα εργαλεία ανάταξης είναι ξεπερασμένα, η αλληλεγγύη δυσκολεύεται να βρει τα κανάλια της.
Οι επάλληλοι φαύλοι κύκλοι
Κι έτσι, μοιραία αλλά όχι απρόβλεπτα, τέθηκαν σε εφαρμογή επάλληλοι φαύλοι κύκλοι:
- οι γενικές αδυναμίες πίεσαν περισσότερο τους πιο αδύναμους΄
- η έλλειψη ομαλής κυκλοφορίας οδήγησε σε έλλειψη αγαθών, αύξηση τιμών, πληθωρισμό΄
- στο πληθωριστικό φαινόμενο προσέδωσαν δομικά χαρακτηριστικά η έλλειψη εργαλείων, πολιτικής βούλησης, η αποσπασματικότητα΄
έτσι ώστε εκτός από την αγοραστική δύναμη να παρασύρει και τα δημοσιονομικά «μπαλώματα» της προηγούμενης περιόδου, να υποσκάπτει τις βάσεις για την -υποτίθεται «πράσινη»- ανάπτυξη της επόμενης και να δημιουργεί συνθήκες δομικής ύφεσης. Όλες οι περιοχές, οι χώρες και οι οικονομίες του κόσμου βρίσκονται μέσα σε αυτή τη δίνη.
Ρωσία: τα χειρότερα είναι μπροστά
Αλλά και η ίδια η χώρα που είναι αποκλειστικά υπεύθυνη για την έναρξη του πολέμου, η Ρωσία, πέρα από τα απώλειες χιλιάδων ανδρών, της έκπτωσης διεθνούς της θέσης και εικόνας και μιας ντροπής που θα την ακολουθεί για πάντα, πληρώνει και ένα υπερβολικά βαρύ οικονομικό τίμημα, που είναι βέβαιο ότι θα γίνει ακόμη βαρύτερο.
Μπορεί η επιρροή των διεθνών κυρώσεων στο νόμισμα, τα δημόσια οικονομικά, το επίπεδο ζωής των κατοίκων να φαίνεται, προς το παρόν, μικρότερη από όσο ίσως θα ήθελαν οι εμπνευστές των κυρώσεων -δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι βασικός στόχος ήταν η αποφυγή μιας ανοιχτής παγκόσμιας σύρραξης- όμως τα χειρότερα είναι μπροστά: όσο αφομοιώνεται από το παγκόσμιο σύστημα η απεξάρτηση από το ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο, όσο οργανώνεται το διεθνές εμπάργκο σε άλλα αγαθά και ανοίγουν δρόμοι για μεταφορές μέσω άλλων περιοχών, όσο κλείνει η στρόφιγγα που δέχεται ρούβλια, όσο μεγαλώνει η κούραση, η ανυπομονησία, ο φόβος των κατοίκων της Ρωσίας, όσο διαμορφώνεται και παγιοποιείται μια κατάσταση «ενός εναντίον όλων», τόσο τα ρήγματα θα πλησιάζουν στα θεμέλια και θα φέρνουν πιο κοντά την οικονομική κατάρρευση.
Και μόνη η συνέχιση του πολέμου έχει αυτή τη δυναμική: ήδη προαναγγέλθηκε αύξηση κατά 40% των στρατιωτικών και γενικότερα αμυντικών δαπανών για το 2023 και αυτά τα επιπλέον 160 δισεκατομμύρια θα βαρύνουν μια περίκλειστη οικονομία που συρρικνώθηκε κατά 3,6% φέτος και θα συρρικνωθεί άλλο ένα 3% του χρόνου. Τέτοια αναπότρεπτη πορεία δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ούτε με εγκλήματα πολέμου, ούτε με προπαγάνδα, ούτε με ανταλλαγές μπασκετμπολιστριών, ούτε καν με εκβιασμούς για χρήση πυρηνικών.
Στην Ελλάδα ο πόλεμος φαίνεται μακρινός
Μέσα σε αυτόν τον κυκεώνα, η χώρα μας ανήκει στις λιγότερο άμεσα χτυπημένες, εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και διεθνώς. Η δημοσιονομική βελτίωση της τελευταίας τριετίας, πακτωλός δημοσίου χρήματος για στήριξη επιχειρήσεων και νοικοκυριών, αύξηση του τουρισμού και των επενδύσεων, σχετική ενεργειακή επάρκεια και αυτονόμηση, αταλάντευτη συμμετοχή στον πυρήνα του «στρατοπέδου της Δύσης» -όλοι αυτοί οι παράγοντες, μαζί βέβαια με το θεό της Ελλάδος, που δεν είναι άλλος από το κλίμα και την επίδραση του στην ψυχολογία μας και στην εικόνα της χώρας μας, συνέβαλαν στο να μάς φαίνεται, παρά τις διάφορες αυξήσεις και τα αντίστοιχα καλάθια, σχετικά μακρινός ο πόλεμος.
Η κατάσταση είναι ωστόσο πολύ εύθραυστη: μάς το υπενθυμίζουν η καθίζηση του ρυθμού ανάπτυξης για το τρίτο τρίμηνο της χρονιάς (2,8% έναντι 7,9% και 7,1% κατά τα δυο προηγούμενα τρίμηνα)΄ η πτώση του ΑΕΠ κατά μισή μονάδα παρά τις εξαιρετικές επιδόσεις του τουρισμού΄ η στρεβλή σχέση εισαγωγών-εξαγωγών παρά την επενδυτική προσπάθεια΄ η δύσκολη κατάσταση πολλών νοικοκυριών παρά την αύξηση των καταθέσεων΄ η αποτυχία της συζήτησης για πιο «κοινωνικό» ρόλο των τραπεζών και το ξεκίνημα της συζήτησης για ένα νέο ράλι κόκκινων δανείων. Μαζί με το όχι καλό κοινωνικό κλίμα και μπαίνοντας σε εκλογική περίοδο που μπορεί να διαρκέσει πολλούς μήνες και να πλήξει την όποια πολιτική σταθερότητα, τα πράγματα δεν μοιάζουν ευοίωνα. Η ρουλέτα που παίζει, στο κεφάλι του αλλά και το κεφάλι του κόσμου, ο ένοικος του Κρεμλίνου, έχει μια θαλάμη για όλους.
Κώστας Μποτόπουλος
