Χρειάστηκαν μόλις λίγες ώρες μετά την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ για να συγκεντρώσει ο πρωθυπουργός του Κατάρ μια ομάδα σε μια άγνωστη τοποθεσία στην πρωτεύουσα Ντόχα.
Καθώς οι εικόνες από τις πυραυλικές επιθέσεις, τους οπλοφόρους με τις μοτοσικλέτες και τους ομήρους που είχαν μεταφερθεί τη Γάζα έκαναν το γύρο του κόσμου, η ηγεσία του κράτους του Κόλπου ήξερε τι έπρεπε να κάνει. Καθώς περνούσαν οι ημέρες από τις 7 Οκτωβρίου, η επιχείρηση που διεξαγόταν όλο το εικοσιτετράωρο επικεντρωνόταν σε δύο ανοιχτές τηλεφωνικές γραμμές – μία με τη Χαμάς, μία με τους Ισραηλινούς – για να μεσολαβήσει καθώς οι βόμβες αντιποίνων έπεφταν βροχή στη Γάζα, σύμφωνα με άτομο που γνώριζε τις διαπραγματεύσεις.
“Ερχεται η ώρα, έρχεται η χώρα”
Για το Κατάρ, ήταν μια περίπτωση του “έρχεται η ώρα, έρχεται η χώρα“. Το έθνος έχει περάσει πάνω από μια δεκαετία προσπαθώντας να τοποθετηθεί ως ο απαραίτητος μεσολαβητής της Μέσης Ανατολής, έχοντας μετατραπεί εν μέρει σε παρία από τους γείτονές του για τη στέγαση ηγετών της Χαμάς, διατηρώντας παράλληλα διαύλους προς το Ισραήλ. Είχε έρθει η ώρα να αναβαθμιστεί. Είναι αυτό το καθεστώς σε μια ασταθή περιοχή που το Κατάρ θεωρεί ως κλειδί για την ασφάλεια της μικροσκοπικής χερσονήσου, που βρίσκεται ανάμεσα στους δύο μεγάλους αντιπάλους, τη Σαουδική Αραβία και το Ιράν. Η κρίση στη Γάζα – με το Ισραήλ να εξαπολύει χερσαία εισβολή – έχει γίνει πλέον η απόλυτη δοκιμασία της ικανότητας του Κατάρ να δείξει στους δυτικούς συμμάχους του ότι το χρειάζονται όσο τους χρειάζεται και το ίδιο.
“Το Κατάρ ήθελε να διαδραματίσει χρήσιμο ρόλο για σημαντικά κράτη εδώ και πολύ καιρό“, δήλωσε ο David Roberts, αναπληρωτής καθηγητής στο King’s College του Λονδίνου, ο οποίος εργάστηκε στο Κατάρ και ειδικεύεται στην ασφάλεια της Μέσης Ανατολής. “Δίνει στο Κατάρ μια ορισμένη επιρροή σε ένα από τα κεντρικά ζητήματα του αραβικού κόσμου, την οικοδόμηση σχέσεων με αυτή την πολύ σημαντική ομάδα στη Γάζα – είτε την συμπαθεί είτε την απεχθάνεται“. Σε ένα παιχνίδι ήπιας ισχύος που υποστηρίζεται από το κρατικό ταμείο πλούτου του ύψους 475 δισεκατομμυρίων δολαρίων, το πλούσιο σε φυσικό αέριο έθνος τοποθετήθηκε στη διεθνή σκηνή.
Σημαντικός σύμμαχος
Με την πάροδο των ετών, επένδυσε σε εταιρείες όπως η Barclays Plc και η Volkswagen AG, αγόρασε την ποδοσφαιρική ομάδα Paris Saint-Germain και φιλοξένησε το Παγκόσμιο Κύπελλο. Ο ραδιοτηλεοπτικός φορέας του με έδρα τη Ντόχα, το Al Jazeera, βοήθησε επίσης να γίνει γνωστό. Εν τω μεταξύ, το Κατάρ επεδίωκε διπλωματική επιρροή με όλους. Έχει περιστασιακές εμπορικές σχέσεις με το Ισραήλ από το 1996, παρόλο που δεν έχει επίσημες διπλωματικές σχέσεις με το εβραϊκό κράτος. Συνδέθηκε με τους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν – φιλοξενώντας τους πολιτικούς εκπροσώπους τους – και βοήθησε στη διαμεσολάβηση για την απελευθέρωση Αμερικανών κρατουμένων από το Ιράν.
Το 2022, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν πρόσθεσε το Κατάρ στον κατάλογο των σημαντικότερων μη ΝΑΤΟϊκών συμμάχων. Το Κατάρ βοήθησε επίσης στη διαπραγμάτευση για την απελευθέρωση των παιδιών της Ουκρανίας που είχαν συλληφθεί από τη Ρωσία μετά την εισβολή της αργότερα το ίδιο έτος. Ωστόσο, η εμπλοκή της χώρας με τη Χαμάς, η οποία έχει χαρακτηριστεί τρομοκρατική οργάνωση από τις ΗΠΑ, τη Βρετανία και την ΕΕ, και η υποστήριξη της απαγορευμένης πλέον Μουσουλμανικής Αδελφότητας στην Αίγυπτο προκάλεσε οργή στη Μέση Ανατολή.
Ισορροπία σε τεντωμένο σχοινί
“Δεν μπορούν να τα έχουν και τα δύο – δεν μπορούν να λένε ‘είμαστε αυτή η γέφυρα’ και στη συνέχεια να μην δείχνουν κανένα σημάδι ότι μπορούν πραγματικά να επηρεάσουν τη Χαμάς“, δήλωσε ο Dennis Ross, ο οποίος υπηρέτησε ως απεσταλμένος του Λευκού Οίκου για τη Μέση Ανατολή υπό τον Πρόεδρο Μπιλ Κλίντον και τώρα είναι ανώτερος σύμβουλος στην WestExec Advisors. “Το βάρος πέφτει πάνω τους για να βγάλουν περισσότερους ομήρους έξω. Το Κατάρ πρέπει να προσφέρει κάτι εδώ“. Για την κυβέρνηση στη Ντόχα, το ζητούμενο είναι να είναι ένας χρήσιμος και αξιόπιστος εταίρος, σύμφωνα με έναν από τους ανθρώπους που βρίσκονται κοντά της, και να αποκτήσει μια θέση στο τραπέζι με τους διεθνείς μεσίτες ισχύος.
Ένας αξιωματούχος του Κατάρ δήλωσε ότι η Χαμάς άνοιξε ένα πολιτικό γραφείο στο Κατάρ πριν από περισσότερο από μια δεκαετία σε συντονισμό με τις ΗΠΑ, αφού ζητήθηκε ένας δίαυλος επικοινωνίας με την ομάδα. Το γραφείο “χρησιμοποιήθηκε συχνά σε σημαντικές προσπάθειες διαμεσολάβησης που συντονίστηκαν από πολλές διοικήσεις των ΗΠΑ για τη σταθεροποίηση της κατάστασης στη Γάζα και το Ισραήλ“, δήλωσε ο αξιωματούχος. Η ομάδα εμπειρογνωμόνων που συγκρότησε ο πρωθυπουργός Μοχάμεντ μπιν Αμπντουλραχμάν Αλ Θάνι, μέλος της ηγετικής οικογένειας που διοικεί το Κατάρ, είναι οι ίδιοι άνθρωποι που μεσολαβούν στον πόλεμο φθοράς μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς για περισσότερα από πέντε χρόνια. Οι πολιτικές συζητήσεις συνεχίζονται, σύμφωνα με το πρόσωπο που γνωρίζει τις διαπραγματεύσεις.
Απελευθέρωση ομήρων
Όταν η Χαμάς χτύπησε, οι Καταριανοί δεν γνώριζαν ότι η επίθεση επρόκειτο να γίνει, ούτε γνώριζαν τον αριθμό των ομήρων, σύμφωνα με την πηγή που είχε ενημέρωση για το θέμα. Αυτό έγινε πιο ξεκάθαρο καθώς μιλούσαν στα τηλέφωνα και με τις δύο πλευρές. Ο αριθμός ήταν σχεδόν 200, από τότε που ενημερώθηκε σε 229 από τον ισραηλινό στρατό. Η ασφαλής απελευθέρωση των πρώτων τεσσάρων ομήρων από τη Γάζα συνοδεύτηκε από τις βόμβες που σκότωναν αμάχους και τις αντίπαλες πλευρές που έκαναν προκλητικές δηλώσεις και απειλούσαν να εκτροχιάσουν την πρόοδο, σύμφωνα με το πρόσωπο με γνώση των γεγονότων.
Δύο όμηροι, και οι δύο ηλικιωμένες γυναίκες που ζούσαν σε ένα κιμπούτς που είχε καταληφθεί από τη Χαμάς κατά την επιδρομή, απελευθερώθηκαν από τη Γάζα στις 23 Οκτωβρίου και παραδόθηκαν στη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού. Αυτό έγινε τρεις ημέρες μετά την απελευθέρωση μιας Αμερικανίδας μητέρας και της κόρης της με τη μεσολάβηση του Κατάρ. Οι προσπάθειες κέρδισαν επαίνους από τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. “Πραγματικά δεν μπορώ να υπεισέλθω σε λεπτομέρειες σχετικά με το τι κάνουμε, πώς το κάνουμε”, είχε δηλώσει ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Άντονι Μπλίνκεν σε συνέντευξη Τύπου λίγες ημέρες νωρίτερα. “Το μόνο που μπορώ να πω όσον αφορά το Κατάρ είναι ότι, σε αυτή την περίπτωση, εκτιμούμε πολύ τη βοήθειά τους“.
Η κρίση με τους γείτονες
Ο σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του Ισραήλ, Τζάχι Χανέγκμπι, δήλωσε αργότερα ότι οι “διπλωματικές προσπάθειες του Κατάρ είναι ζωτικής σημασίας αυτή τη στιγμή“. Η πορεία του Κατάρ προς τη μετατροπή του σε κρίσιμο εταίρο, ωστόσο, δεν έγινε… αναίμακτα ή χωρίς αντιπαραθέσεις. Το ξενοδοχείο Four Seasons στη Ντόχα αναγκάστηκε πρόσφατα να διαψεύσει τους ισχυρισμούς ότι φιλοξενούσε έναν ηγέτη της Χαμάς. Η ομάδα, ωστόσο, δεν έχει τεχνικό γραφείο στη Ντόχα και οι ηγέτες στεγάζονται σε βίλες. Επίσης, το Κατάρ, μια πολύ μικρή σε έκταση χώρα, πέρασε από ένα σχεδόν τριετές μποϊκοτάζ από τους γείτονές του στον Κόλπο, με επικεφαλής τη Σαουδική Αραβία.
Διέκοψαν τους δεσμούς και τις εμπορικές και μεταφορικές σχέσεις, κατηγορώντας τη Ντόχα ότι υποστηρίζει εξτρεμιστικές ομάδες και ότι είναι “αγκαλιά” με το Ιράν. Το Κατάρ, το οποίο χαρακτήρισε την ενέργεια ως παράνομη πολιορκία, αρνήθηκε τις κατηγορίες. Το ρήγμα διαμόρφωσε και ενθάρρυνε τη χώρα, η οποία φιλοξενεί αμερικανικές και τουρκικές στρατιωτικές βάσεις, να εξετάσει ένα μέλλον πέρα από το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου, την εξαμελή ομάδα που κυριαρχείται από τους Σαουδάραβες και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Και στο επίκεντρο της σκέψης της ήταν πάντα η δική της ασφάλεια.
“Προϊόν διαμεσολάβησης”
Σε περίπτωση που η τελευταία σύγκρουση προσελκύσει το Ιράν και τις ΗΠΑ, θα μπορούσε να υπάρξει κλείσιμο του Στενού του Ορμούζ, μέσω του οποίου διέρχεται το ένα πέμπτο των καθημερινών παγκόσμιων προμηθειών πετρελαίου. Αυτό θα μπορούσε να εμποδίσει το Κατάρ να πουλήσει το φυσικό του αέριο και να παρεμποδίσει άλλους εξαγωγείς του Κόλπου. Υπάρχει επίσης το ενδεχόμενο ευρύτερης διαταραχής που θα πλήξει την Ερυθρά Θάλασσα και τη διώρυγα του Σουέζ, η οποία αντιπροσωπεύει περίπου το 12% του παγκόσμιου εμπορίου. Η Ντόχα σφυρηλάτησε νέους δεσμούς και ενίσχυσε τους δεσμούς με τους συμμάχους της κατά τη διάρκεια της απομόνωσής της.
Το αμοιβαίο αίσθημα δυσπιστίας με τους γείτονές του και οι περιφερειακές ανασφάλειες ώθησαν πολλές από τις δεσμεύσεις του Κατάρ. Τώρα όλοι μιλούν με τους Καταριανούς. “Ο κεντρικός ρόλος της εξωτερικής πολιτικής στη σκέψη του Κατάρ δεν μπορεί να αγνοηθεί“, δήλωσε ο Bader Al-Saif, επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Κουβέιτ και μη μόνιμος συνεργάτης στο Ινστιτούτο Αραβικών Κρατών του Κόλπου στην Ουάσινγκτον. “Έχει οδηγήσει σε ένα ενισχυμένο καταριανό ‘προϊόν διαμεσολάβησης’ που αποδείχθηκε ανεκτίμητο σε μεγάλο μέρος των κρίσεων των τελευταίων ετών. Αναμένονται περισσότερα από αυτό σε σχέση με τη Γάζα“.
Απίστευτος πλούτος
Αυτή η εξωτερική πολιτική στηρίζεται στον τεράστιο πλούτο της, που προέρχεται από το κοίτασμα φυσικού αερίου που μοιράζεται με το Ιράν. Είναι μεταξύ των μεγαλύτερων εξαγωγέων LNG στον κόσμο, το οποίο η χώρα στέλνει στην Ασία και την Ευρώπη. Η θέση αυτή ενισχύθηκε μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, καθώς τα ευρωπαϊκά έθνη αναζήτησαν γρήγορα νέες πηγές ενέργειας. Οι εξαγωγές του Κατάρ σημείωσαν ρεκόρ. Λίγα έθνη είναι τόσο πλούσια ή επιδεικνύουν τόσο πολύ την οικονομική τους δύναμη στο εξωτερικό. Το κατά κεφαλήν ακαθάριστο εγχώριο προϊόν στο Κατάρ ανέρχεται σε περίπου 82.000 δολάρια, υπερδιπλάσιο από αυτό της Σαουδικής Αραβίας και συγκρίσιμο με την Ελβετία, τη Σιγκαπούρη και τη Νορβηγία.
Οι Καταριανοί κατέχουν 824 δισεκατομμύρια δολάρια σε περιουσιακά στοιχεία στο εξωτερικό, που ισοδυναμούν με περίπου 2 εκατομμύρια δολάρια κατά μέσο όρο για κάθε πολίτη του Κατάρ. Για το Κατάρ, η χρησιμότητά του σε μια στιγμή μέγιστου γεωπολιτικού κινδύνου αντανακλά επίσης την ηγεσία του. Ο 43χρονος εμίρης, σεΐχης Ταμίμ μπιν Χαμάντ Αλ Θάνι, ανέλαβε τον έλεγχο της χώρας το 2013 μετά την παραίτηση του πατέρα του. Υπό τον πρεσβύτερο Αλ Θάνι, η χώρα άρχισε να χρησιμοποιεί τον πλούτο της για να αγοράζει επιρροή, επενδύοντας πολιτικά αλλά και οικονομικά.
Πολιτικής εθνικής ασφάλειας
Ένα χρόνο πριν αποχωρήσει, ο πατέρας Αλ Θάνι έγινε ο πρώτος αρχηγός κράτους που επισκέφθηκε τη Γάζα από τότε που η Χαμάς κατέλαβε την εξουσία στον παράκτιο θύλακα το 2007 μετά από μάχη με την παλαιστινιακή οργάνωση Φατάχ. Τα πλακάτ έφεραν το πρόσωπό του μετά την επένδυση 400 εκατομμυρίων δολαρίων στη λωρίδα. Ο σημερινός εμίρης έκανε πιο λεπτούς χειρισμούς, σύμφωνα με άτομο που γνωρίζει τη στρατηγική του. Ο τρόπος λειτουργίας του σεΐχη Ταμίμ βασίζεται σε στενές, προσωπικές σχέσεις και η ομάδα γύρω του διατηρεί δεσμούς με διάφορους πράκτορες, σύμφωνα με το πρόσωπο.
“Το Κατάρ βλέπει αυτόν τον ρόλο ως μέρος της εθνικής του ασφάλειας“, δήλωσε ο Al-Saif στο Πανεπιστήμιο του Κουβέιτ. “Μια ασφαλής περιοχή είναι προς το συμφέρον όλων, ειδικά των μικρών κρατών με την ικανότητα να διαδραματίζουν με επιτυχία έναν υπερμεγέθη ρόλο, όπως το Κατάρ“. Με αυτό έχει έρθει μια εξωτερική πολιτική που έχει ακόμα δείξει ότι μπορεί να ενοχλήσει συμμάχους και γείτονες. Το Κατάρ βρέθηκε στην αντίθετη πλευρά από τα ΗΑΕ σε έναν πόλεμο δι’ αντιπροσώπων στη Λιβύη και υποστήριξε ισλαμιστικά κινήματα στην Αίγυπτο και την Τυνησία, στα οποία αντιτάχθηκαν άλλα αραβικά κράτη του Κόλπου.
Κρίσιμος ρόλος, αλλά…
Επίσης, το Al Jazeera, ένα από τα κύρια διεθνή δίκτυα που καλύπτουν τα γεγονότα που εξελίσσονται στη Γάζα, αποτελεί πηγή έντασης. Αναδείχθηκε μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στις ΗΠΑ και βρήκε οπαδούς και εχθρούς επειδή ασχολήθηκε με θέματα που άλλα δίκτυα δεν άγγιζαν, συμπεριλαμβανομένης της κάλυψης που είναι επικριτική για άλλα αραβικά κράτη. Ο Μπλίνκεν ζήτησε από το Κατάρ να μετριάσει τη ρητορική του Al Jazeera σχετικά με τον πόλεμο, σύμφωνα με αμερικανικά ΜΜΕ, λόγω ανησυχιών ότι η διαμόρφωση της σύγκρουσης από το κανάλι θα μπορούσε να κλιμακώσει τις εντάσεις στην περιοχή όπου το κανάλι φτάνει σε δεκάδες εκατομμύρια τηλεθεατές.
Ωστόσο, παρά τις επικρίσεις κατά του Κατάρ, και όχι μόνο για τις διασυνδέσεις του με τη Χαμάς, δεν υπάρχει ακόμη εναλλακτική λύση προς το παρόν. Αυτό θα μπορούσε να αλλάξει, σύμφωνα με την Kristin Diwan, ανώτερη μόνιμη ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Αραβικών Κρατών του Κόλπου στην Ουάσινγκτον. “Κανείς άλλος δεν μπορεί να παίξει τον ρόλο που έχουν στις διαπραγματεύσεις και τον συντονισμό με τη Χαμάς σε αυτή την κρίσιμη στιγμή“, είπε “Παρόλα αυτά, είναι προκλητικό να βλέπεις αξιωματούχους της Χαμάς να καλούν για επέκταση του πολέμου με ασφάλεια από την πρωτεύουσα του Κατάρ. Πολλοί από τους γείτονες του Κατάρ θα ήταν ικανοποιημένοι με την εξάλειψη της Χαμάς από την πολιτική σκηνή – και το συγκεκριμένο χαρτί να αφαιρεθεί από το χέρι του Κατάρ“.
