Του Κώστα Μποτόπουλου
Ρωτούν καμιά φορά φίλοι που μου κάνουν την τιμή να διαβάζουν αυτές τις οικονομικο-πολιτικές σκέψεις: «Καλές οι θεωρητικές προσεγγίσεις, αλλά και η πολιτική και η οικονομία είναι πράξη που αφορά την καθημερινότητα των πολιτών. Έχεις παραδείγματα που να συνδέουν τη θεωρία με την πράξη;»
Ιδού λοιπόν παραδείγματα για τις μέσα-στην-πανδημία τάσεις που προσπάθησα να διαγράψω τις δυο προηγούμενες βδομάδες – και μάλιστα από τα «ψιλά γράμματα» των εξελίξεων, που συχνά έχουν όλο το ζουμί.
- Στην Ελλάδα (περί διαπάλης εκσυγχρονισμού και οπισθοδρόμησης). Αυτή τη βδομάδα είχαμε δυο απτές αποδείξεις τόλμης εκ μέρους της κυβέρνησης: την, έστω πρόσκαιρη, εκτόνωση της τουρκικής επιθετικότητας μέσω διπλωματικών χειρισμών και την καθαρή και μέσα από συγκεκριμένα μέτρα στήριξης που παρείχε στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας ο Πρωθυπουργός από την Έκθεση Θεσσαλονίκης.
Παράλληλα είχαμε όμως και δύο αυτογκόλ: το φιάσκο των μασκών στα σχολεία και το κλείσιμο-άνοιγμα των πολιτιστικών χώρων και εκδηλώσεων μέσω παρέμβασης προσώπου με δυνατότητα να απευθύνεται απευθείας στον Πρωθυπουργό.
Φυσικά η εμβέλεια των επιτυχιών είναι ασύγκριτα μεγαλύτερη από των κακών χειρισμών, που έχουν κυρίως επίπτωση στο συμβολικό επίπεδο. Όμως τα φάλτσα σε τομείς της καθημερινότητας συμβάλλουν σε κλονισμό της εμπιστοσύνης, ιδίως του τμήματος εκείνου της κοινωνίας στο οποίο προνομιακά απευθύνεται, και ως τώρα μάλλον πείθει, ο Πρωθυπουργός:
Γιατί άραγε το κράτος να πρέπει να μοιράσει ένα είδος πρώτης ανάγκης και μάλιστα με το δικό του «τρόπο»; Και γιατί όλα –ακόμα και ο πολιτισμός- πρέπει να κινούνται –και η εξουσία να επαίρεται ότι κινούνται- με βάση τις προσωπικές σχέσεις, όσο καλοπροαίρετες κι αν είναι, κι όχι μέσα από τη λειτουργία των θεσμών; Τα ερωτήματα, και τα ζητήματα που θέτουν, δεν μπορούν να μείνουν αναπάντητα, αν η κυβέρνηση θέλει να αφήσει εκσυγχρονιστικό και ανορθωτικό σήμα.
- Στην Ευρώπη (περί πακέτων και αλλαγών). Οι προβλέψεις βελτιώθηκαν προς το (λίγο) καλύτερο και από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και από τις κυβερνήσεις Γερμανίας και Γαλλίας, το ευρώ ενισχύεται (σχεδόν υπερβολικά, αλλά πατώντας πάνω στην εμπιστοσύνη των αγορών για την Ευρωζώνη), ενώ νέα μεγάλα «πακέτα» στήριξης της οικονομίας ανακοινώθηκαν και από την ΕΚΤ και από την Καγκελάριο Μέρκελ:
Οι εποχές της λιτότητας φαίνονται παλαιολιθικές, ενώ οι δράσεις για «λίπανση της οικονομίας» και ανάληψη κοινών δράσεων πληθαίνουν. Από την άλλη, ούτε οι ευρωπαϊκοί θεσμοί (πχ προϋπολογισμός) ούτε η ευρωπαϊκή λογική (ο εθνοκεντρισμός) δείχνουν σημάδια αναμόρφωσης, ενώ οι «εκ των άνω στηρίξεις» ενέχουν το μεγάλο κίνδυνο του εφησυχασμού (το κράτος θα τα κάνει όλα) και της ήσσονος (παραγωγικής) προσπάθειας, που, αν συμβούν, δεν προοιωνίζονται τίποτα θετικό για την εποχή μετά την πανδημία.
Ο «λόγος του Έθνους» της Προέδρου της Επιτροπής φον ντερ Λάιεν, την Πέμπτη, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα: όλα είναι καλώς, και γερμανικώς, καμωμένα, μιλάμε ήδη –ενώ στην πραγματικότητα είναι ζητούμενο- για μια «νέα Ευρώπη».
- Στον κόσμο (περί σωτηρίας και προόδου). Έχουν αρχίσει να προβάλλουν κάποιες αμυδρές ελπίδες για ανάκαμψη τύπου V (με γρήγορη άνοδο μετά τη μεγάλη πτώση): η βελτίωση, σε πολλές χώρες και οικονομίες, είναι, μετά την επανέναρξη της δραστηριότητας, σημαντικότερη από όσο αρχικά αναμενόταν, οι προβλέψεις φέρνουν κοντύτερα την ανάπτυξη αποτελεσματικών θεραπειών για τον ιό, η συνεργασία σε παγκόσμιο επίπεδο γίνεται με χαοτικό αλλά όχι απολύτως αναποτελεσματικό τρόπο (ακόμα και ο Τραμπ δεν μπόρεσε να τη διαλύσει πλήρως).
Από την άλλη, δεν πρέπει να υποτιμώνται, ούτε βραχυπρόθεσμα, ούτε, κυρίως, μακροπρόθεσμα, οι δύο δομικές αρνητικές εξελίξεις που προκάλεσε η πανδημία: η –σημαντική- άνοδος της απόλυτης φτώχειας σε πολλά μέρη του κόσμου και η γενική απώλεια εμπιστοσύνης στο σύστημα (γιατί προσπάθειες μπορεί να γίνονται, αλλά τη γενική αίσθηση διαμορφώνουν κυρίως οι υστερήσεις). Αρκετές επιχειρήσεις, πολλοί δανειολήπτες και όλοι οι «απροστάτευτοι» θα έχουν –σχεδόν αξεπέραστα- πρόβλημα την «επόμενη μέρα». Και θα είναι ακριβώς η μέρα που ο παγκόσμιος καπιταλισμός θα επιλέξει για τη σταδιακή απόσυρση της κρατικής, και εν γένει δημόσιας, παρέμβασης.
- Χωρίς σχόλιο (δύο «μικρές» πολιτικές ειδήσεις με δυνητικά μεγάλη σημασία για την οικονομία). Η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο κόσμος (πόσο μάλλον αν εκλεγεί ο Μπάιντεν) μιλούν, σοβαρά, για «πράσινη ανάπτυξη» μέσω καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής (η κυρία φαν ντερ Λάιεν αναβάθμισε μάλιστα τον ευρωπαϊκό στόχο σε 55% μείωση των εκπομπών αερίου), όμως οι ανάγκες της πανδημίας, και οι επιλογές της Κίνας, δίνουν (πόσο πρόσκαιρα;) νέα πνοή στη «βρώμικη» οικονομία.
Η επιστήμη τρέχει ξέφρενα, μπροστά στα μάτια μας, και μειώνει το χρόνο σοβαρής αντιμετώπισης της πανδημίας, όμως την ίδια στιγμή φουντώνουν, παγκοσμίως, οι φωνές του ανορθολογισμού, της άρνησης της πραγματικότητας και της άγονης «αντίστασης». Η μάχη για την επόμενη μέρα κάθε άλλο παρά εύκολη είναι και απέχει πολύ από το να έχει κερδηθεί από τις «δυνάμεις του καλού».
- Ο Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος, πρ. Ευρωβουλευτής και πρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, Σύμβουλος Διοίκησης στην Τράπεζα της Ελλάδας και εταίρος στη δικηγορική εταιρία «Λαμπαδάριος και Συνεργάτες». Τα σχόλιά του στο economico.gr δημοσιεύονται κάθε Σάββατο
