Του Κώστα Μποτόπουλου
Τόσο η επίθεση της πανδημίας όσο και η επίθεση στην οικονομία βρίσκονται ήδη στο τρίτο, και όχι στο δεύτερο, κύμα:
- Το πρώτο συνέπεσε με τη συνειδητοποίηση του χτυπήματος, την προσπάθεια κατανόησης του μεγέθους του και τα πρώτα, συχνά οριακά, μέτρα αντιμετώπισής του.
- Το δεύτερο ακολούθησε το σχεδόν γενικευμένο λοκντάουν, συνδυάστηκε με μια αμυδρή βελτίωση της κατάστασης, οδήγησε σε αντίστοιχη χαλάρωση και κατέληξε σε επαναφορά, σε χειρότερη μορφή, της πανδημίας και σε ακόμα μεγαλύτερη πίεση στην οικονομία.
- Το τρίτο, αυτό που ζούμε αυτόν τον καιρό, προορίζεται να διαρκέσει περισσότερο, αφού σχετίζεται με την εξαιρετικά δύσκολη μετάβαση από την «εξαιρετικότητα» σε μια νέα –αλλά μη κανονική- «κανονικότητα». Και για τη ζωή μας και για την οικονομία.
Έχει πια γίνει αντιληπτό και γι’ αυτό, όσο κι αν μας πονάει, δεν πρέπει να μας απελπίζει: η πανδημία έχει χρόνο –χρόνια- ακόμα στη ζωή μας και η αντιμετώπιση της στο οικονομικό πεδίο απαιτεί αλλαγή παραδείγματος και όχι έκτακτα μέτρα, όσο ισχυρά και να είναι.
Ένα νούμερο, μια αναγγελία κι ένα πρόβλημα εικονογραφούν με τον πιο εύγλωττο τρόπο την κατάσταση.
- Το νούμερο: 16,7% θα συρρικνωθεί κατά το τρίτο τρίμηνο του 2020 η ισπανική οικονομία (ας μην μιλήσουμε καλύτερα για την ελληνική): μιλάμε για εντελώς άλλης ποιότητας οικονομική υποχώρηση από αυτή που θεωρούσαμε, στα δυο πρώτα κύματα, ότι θα υπάρξει.
- Η πρωτοβουλία: η Ευρωπαϊκή Επιτροπή βάζει στο τραπέζι την αλλαγή των όρων του Συμφώνου Σταθερότητας (ας ξεχάσουμε καλύτερα το «και Ανάπτυξης»): όχι ενός οποιουδήποτε νομοθετικού κειμένου, αλλά τη βίβλου της οικονομικής πολιτικής στην Ένωση και μαζί στηρίγματος του ως τώρα επικρατούντος γερμανικού δόγματος, το οποίο θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως «φιλελεύθερη λιτότητα».
- Και το πρόβλημα που εικονογραφεί τα αδιέξοδα: η συμφωνία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για το ύψους 1,8 τρισεκατομμυρίων «πακέτο ανάκαμψης από τον κορωνοϊό» (το Ταμείο “Next Generation EU”, ύψους 750 δις και η ενίσχυση του κοινοτικού προϋπολογισμού, ύψους 1,074 τρις) αργεί και σκοντάφτει –και μάλιστα δικαιολογημένα. Γιατί είναι απόλυτα λογικές -θα έλεγα: αναγκαίες- και οι δυο απαιτήσεις της μεγάλης πλειοψηφίας των εκπροσώπων των ευρωπαϊκών λαών, δηλαδή τόσο η ενίσχυση, και πάντως η μη περικοπή, κονδυλίων για το περιβάλλον, την υγεία και την έρευνα, όσο και η σύνδεση της εκταμίευσης των πόρων με τον έμπρακτο σεβασμό στο κράτος δικαίου.
Ο δρόμος των “μεγάλων κινήσεων”
Αν θεωρήσουμε, όπως νομίζω ότι πρέπει να θεωρήσουμε, ότι
α) οι πολιτικές ηγεσίες, ανά τον κόσμο, με λίγες μόνο εξαιρέσεις (η βασικότερη από τις οποίες ας ελπίσουμε ότι θα αρχίσει να παίρνει δρόμο στις 3 Νοεμβρίου), έχουν αντιληφθεί την αλλαγή ποιοτικού επιπέδου,
β) ότι η πανδημία δεν σταματά περιμένοντας τις πολιτικές εξελίξεις και
γ) ότι δεν υπάρχει καμία «συνταγή», ούτε σε υγειονομικό ούτε σε οικονομικό επίπεδο, πέρα από την ενίσχυση, με κάθε τρόπο, της ρευστότητας, τότε έχουμε μπροστά μας δύο δρόμους.
Ο ένας, αυτός που έρχεται πιο φυσικά, είναι ο δρόμος μεγάλων μεν, ιδίως σε μέγεθος, κινήσεων (ενέσεις ρευστότητας, ενεργοποίηση δημόσιων μηχανισμών, αλλαγές κανονιστικού πλαισίου, μεγαλύτερη διεθνής συνεννόηση), αλλά που διατηρούν έναν έκτακτο και αποσπασματικό χαρακτήρα –αυτό που οι αγγλοσάξονες θα ονόμαζαν incremental approach.
Σε αυτόν εντάσσονται και οι προσπάθειες της ΕΚΤ, όσο τα άλλα ευρωπαϊκά όργανα την αφήνουν να βγάζει μόνη της το φίδι από την τρύπα, και τα εθνικά πακέτα ενισχύσεων και οι απαραίτητες αμυντικές κινήσεις, στο χώρο των τραπεζών (προσωρινές ελαφρύνσεις στα κεφαλαιακά περιθώρια, αναβολή στρες τεστ, μορατόρια για τα δάνεια) και για την αποτροπή «λουκέτων» σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις (ενισχύσεις, επιδοτήσεις, διευκολύνσεις, φορολογικές καθυστερήσεις).
Ο πρόσφατος ελληνικός νόμος 4738/2020
Χαρακτηριστικό, και μάλιστα αρκετά προχωρημένο, παράδειγμα μέτρου που συνδυάζει σχεδόν όλα τα παραπάνω στοιχεία είναι ο πρόσφατος ελληνικός νόμος 4738/2020 για τις ρυθμίσεις οφειλών, αφού συνδυάζει προληπτικά μέτρα αποφυγής χρεοκοπίας, αφερεγγυότητας και απώλειας περιουσίας, μια βαθιά τομή στο πτωχευτικό δίκαιο (οι ειδικοί θα πουν αν είναι προς τη σωστή κατεύθυνση, με τη ματιά πάντως του νομικού, αν και μη ειδικού, πρέπει να πω ότι θεωρώ ότι η μεταρρύθμιση μάλλον αδικήθηκε από την αρχική δημόσια κριτική της) και «πυροσβεστικά μέτρα», όπως διευκολύνσεις για τις ευάλωτες ομάδες και συγκρότηση ειδικού μηχανισμού για την καλύτερη απορρόφηση των κοινοτικών κονδυλίων.
Η στάση αυτή είναι αρκετά δυναμική, προσπαθεί να κρατήσει την οικονομία ζωντανή, δίνει κάποια πολεμοφόδια στις τράπεζες και στα χρηματιστήρια ώστε να συνεχίσουν να παίζουν το ρόλο τους, κερδίζει χρόνο μέχρι να αναστραφεί η υγειονομική κατάσταση και να ξαναρχίσει να δουλεύει με κανονικούς ρυθμούς η οικονομία.
- Δεν απαντά ωστόσο στο μεγάλο δομικό πρόβλημα που, χωρίς να «φταίει» κανείς αλλά με τρόπο αδήριτο, δημιουργείται μπροστά στα μάτια μας: μια γενικευμένη «ιαπωνοποίηση» της παγκόσμιας οικονομίας, με την παράλληλη και διαρκή εγκατάσταση χαμηλής ανάπτυξης, αρνητικών επιτοκίων, και μηδενικού, ή και υπομηδενικού, πληθωρισμού.
Η ανάγκη μιας νέας “παγκοσμιοποίησης”
Η απάντηση σε μια τέτοια προοπτική απαιτεί άλλου είδους και άλλου επιπέδου μέτρα: συγκρότηση, ούτε λίγο ούτε πολύ –το ξέρω ότι ακούγεται μεγαλόστομο- μιας «νέας», εξαιτίας της πανδημίας, «παγκοσμιοποίησης». Δημιουργία ειδικών –διεθνών αναγκαστικά- θεσμών για το συντονισμό των μέτρων και σίγουρα κάποιο κεντρικό όργανο εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης.
- Σύλληψη ενός πιο σφαιρικού σχεδίου δημόσιων πολιτικού τύπου “New Deal” –και όχι “Green New Deal”, το οποίο παρά την κρισιμότητα είναι ειδικό υποσύνολο.
- Επανεξέταση κριτηρίων (κυρίως σχέση πληθωρισμού και ανάπτυξης-απασχόλησης) για την άσκηση της νομισματικής πολιτικής αλλά και βασικών οικονομικών αποφάσεων.
- Αλλαγή φιλοσοφίας και διαμόρφωσης εθνικών και κοινών προϋπολογισμών.
- Διαμόρφωση άλλου είδους εφοδιαστικής αλυσίδας για το παγκόσμιο εμπόριο.
- Ενίσχυση των υπαρχόντων και πιθανόν δημιουργία νέων οργανισμών διεθνούς συνεργασίας –η παρωδία του τελευταίου G-20, μεσούσης της πανδημίας, απαιτεί δραστικά μέτρα, που όλα βέβαια βασίζονται στην προϋπόθεση ότι θα αλλάξει ο ένοικος του Λευκού Οίκου.
Σίγουρα όλα τα παραπάνω δεν έχουν το ιδεολογικό πρόσημο που κάποιοι, όχι αναγκαστικά καλόπιστοι, τους κολλάνε. Δεν πρόκειται ούτε για κρατισμό, ούτε καν για γενικευμένο κεϋνσιανισμό, μονάχα για προσπάθεια άρσης της ανθρωπότητας στο ύψος των περιστάσεων. Είναι άραγε όνειρο κάτι τέτοιο; Μα, η ίδια η έννοια του ονείρου έχει αλλάξει –το απαιτεί ο εφιάλτης που ζούμε.
- Ο Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος, πρ. Ευρωβουλευτής και πρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, Σύμβουλος Διοίκησης στην Τράπεζα της Ελλάδας και εταίρος στη δικηγορική εταιρία «Λαμπαδάριος και Συνεργάτες». Τα σχόλιά του στο economico.gr δημοσιεύονται κάθε Σάββατο
