Τον Μάιο του 1951, σε συνεννόηση με την αμερικανική υπηρεσία πληροφοριών και τον αμερικανικό στρατό, το αρχηγείο του ΝΑΤΟ αποφάσισε να προσφέρει πλήρη ένταξη στην Τουρκία.
Το σκεπτικό ήταν ότι η Τουρκία, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, θα μπορούσε να διαδραματίσει πιθανό ρόλο σε έναν πόλεμο εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης. Ειδικότερα, οι ΗΠΑ έδειξαν έντονο ενδιαφέρον να εντυπωσιάσουν τους συμμάχους τους στο ΝΑΤΟ ότι η ένταξη της Τουρκίας και της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ θα ενίσχυε σημαντικά τη στρατηγική του ΝΑΤΟ στην περιοχή της Μεσογείου. Η αποδοχή στρατιωτικών βάσεων του ΝΑΤΟ στο έδαφός της ήταν το αναμενόμενο αποτέλεσμα της χορήγησης της πλήρους ένταξης της Τουρκίας. Η αεροπορική βάση του Ιντσιρλίκ απέκτησε μεγάλη σημασία. Κατασκευάστηκε από Αμερικανούς στρατιωτικούς εργολάβους και τέθηκε σε λειτουργία το 1955.
Βάσεις
Σύμφωνα με πηγή της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ, σε αυτή τη στρατιωτική βάση σταθμεύουν περίπου 50 πυρηνικά όπλα. Η αεροπορική βάση Κόνια, που ιδρύθηκε το 1983, διαθέτει αεροσκάφη επιτήρησης AWACS για το ΝΑΤΟ. Το 2012, το αρχηγείο των χερσαίων δυνάμεων του ΝΑΤΟ μεταφέρθηκε στη Μπόκα κοντά στη Σμύρνη. Περίπου 500 χλμ. μακριά από το Ιράν βρίσκεται ο εγκατεστημένος σταθμός ραντάρ Κουρετσίκ, ο οποίος εξυπηρετεί το σύστημα αντιπυραυλικής άμυνας του ΝΑΤΟ. Ωστόσο, μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974, οι ΗΠΑ επέβαλαν εμπάργκο όπλων επειδή η Τουρκία χρησιμοποιούσε στρατιωτικό εξοπλισμό που παρήχθη στις ΗΠΑ.
Ελληνοτουρκικά
Αν και η Τουρκία και η Ελλάδα ήταν μέλη του ΝΑΤΟ από το 1952, λόγω της διαμάχης της Τουρκίας με την Κύπρο, η Ελλάδα απέσυρε τα στρατεύματά της από το ΝΑΤΟ το 1964, αισθανόμενη ότι η συμμετοχή της στο ΝΑΤΟ είχε μειωθεί ή ότι το ΝΑΤΟ ελαχιστοποιούσε τη σημασία της Ελλάδας μετά την παράδοση κρίσιμων στρατιωτικών βάσεων από την Τουρκία στο ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ. “Η Τουρκία αποκτά όλο και μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση… σε συνδυασμό με ένα αυξανόμενο στοιχείο επιθετικής ρητορικής, συγκρουσιακής στάσης και αναθεωρητικής πολιτικής θέσης“, δήλωσε ο Έλληνας πρώην υπουργός Εθνικής Άμυνας Νίκος Παναγιωτόπουλος κατά τη διάρκεια ομιλίας που χρηματοδοτήθηκε από το German Marshall Fund.
Επανεκλογή
Η επανεκλογή Ερντογάν τον περασμένο Μάιο ήταν μια άνευ προηγουμένου νίκη, παρά τον σκληρό αγώνα της αντιπολίτευσης, εκτός από τις καταγγελίες για εκλογικές καταχρήσεις. Η επανεκλογή του δεν είναι τίποτα λιγότερο από ένα αγκάθι στα πλευρά της Δύσης για τα επόμενα χρόνια. Σημειώνουν την σταθερή οικονομία της Τουρκίας, τη διπλωματική τεχνογνωσία, τη στρατιωτική ισχύ και τη γεωγραφική θέση, που η Δύση θεωρεί κρίσιμη σε περιόδους κρίσης. Στην Εθνική Στρατηγική Ασφάλειας του Οκτωβρίου 2022, η κυβέρνηση Μπάιντεν δήλωσε: “Βρισκόμαστε σε έναν στρατηγικό ανταγωνισμό για τη διαμόρφωση του μέλλοντος της διεθνούς τάξης“. Έτσι, “θα συνεργαστούμε με κάθε έθνος που μοιράζεται τη βασική μας πεποίθηση ότι η βασισμένη σε κανόνες τάξη πρέπει να παραμείνει η βάση για την παγκόσμια ειρήνη και ευημερία“.
Το πρόβλημα της Συρίας
Η Τουρκία πληροί αυτά τα κριτήρια, αν και με επιφυλάξεις, και, δεδομένης της σημασίας της, η αποτελεσματική αντιμετώπισή της σε αυτόν τον στρατηγικό ανταγωνισμό είναι κρίσιμη. Αλλά αυτό θα απαιτήσει μια πολιτική “εμπλοκής, κατανόησης και υπέρβασης” για την αντιμετώπιση των εμποδίων στις θετικές σχέσεις: τον ίδιο τον Ερντογάν, τα υποκείμενα ζητήματα και τις μόνιμες τριβές νοοτροπίας. Για παράδειγμα, η Άγκυρα υιοθέτησε μια επιθετική στάση απέναντι στη Δαμασκό, καθώς οι ΗΠΑ αποσύρθηκαν από τη βορειοανατολική περιοχή της χώρας της Δυτικής Ασίας, παρέχοντας χώρο στην Τουρκία να εισβάλει στη Συρία. Τα περισσότερα μέλη του ΝΑΤΟ ήταν αντίθετα με τη στρατιωτική επιλογή. Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν προειδοποίησε ότι είναι αναγκαία η καλύτερη συνεργασία μεταξύ των συμμάχων του ΝΑΤΟ. Έφτασε στο σημείο να αποκαλέσει το ΝΑΤΟ “εγκεφαλικά νεκρό“.
Σύγκρουση με Μακρόν
Η οργή του Μακρόν προήλθε από το γεγονός ότι η τουρκική στρατιωτική επιχείρηση στρεφόταν κατά των Μονάδων Άμυνας των Λαών (YPG) που συμμετέχουν στη μάχη κατά του ISIS. Ο Μακρόν διαβεβαίωσε ότι η Τουρκία δεν θα πρέπει να περιμένει υποστήριξη από τα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ εάν δεν σταματήσει η στρατιωτική της επιχείρηση. Ακολούθησε μια διπλωματική διαμάχη. Ο Ερντογάν ρώτησε τον Μακρόν αν ήταν ο ίδιος “εγκεφαλικά νεκρός“, έγραψαν οι Financial Times στις 31 Μαΐου 2022. Ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ αναγκάστηκε να παρέμβει και η Τουρκία αναγκάστηκε να σταματήσει το πυρ για να διατηρήσει τη συμμετοχή των αμερικανικών στρατευμάτων στη μάχη κατά του Ισλαμικού Κράτους. Τον Μάιο του 2022, όταν η Τουρκία εξέτασε νέα εισβολή, οι ΗΠΑ υποχρεώθηκαν να απαντήσουν αυστηρά.
Το μπλόκο στη Βαλτική
Παράλληλα, η Τουρκία απέτρεψε ένα σχέδιο για την άμυνα των κρατών της Βαλτικής μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014. Το σχέδιο ονομαζόταν Eagle Defender. Η Τουρκία αντιτάχθηκε στην υλοποίησή του, υποστηρίζοντας ότι οι αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ θα έπρεπε να χαρακτηρίσουν τις YPG ως τρομοκρατική οργάνωση με αντάλλαγμα την έγκρισή της για το σχέδιο, έγραψε το Reuters στις 2 Ιουλίου 2020. Αυτό δείχνει ότι ο Ερντογάν, παρά το γεγονός ότι είναι μέλος του ΝΑΤΟ και έχει δεσμευτεί να ακολουθεί τις γραμμές της συμμαχίας, παρεκκλίνει σοβαρά από αυτές, προκειμένου να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά του.
Σύγκρουση με Ισραήλ
Ο Ερντογάν έχει μια σαφώς ανταγωνιστική σχέση με το Ισραήλ στον συνεχιζόμενο πόλεμο στη Μέση Ανατολή. Με αλαζονικό και τραχύ τόνο, είπε περιφρονητικά σε ομιλία του προς τα μέλη του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης: “Αυτό το μέτρο (τα αντίποινα του Ισραήλ στην επίθεση της Χαμάς) έδειξε χωρίς να αφήνει το παραμικρό περιθώριο αμφιβολίας ότι το Ισραήλ είναι το πιο σιωνιστικό, φασιστικό και ρατσιστικό κράτος στον κόσμο. […] Δεν υπάρχει καμία διαφορά μεταξύ της εμμονής του Χίτλερ με την άρια φυλή και της αντίληψης του Ισραήλ ότι αυτά τα αρχαία εδάφη προορίζονται μόνο για τους Εβραίους. Το πνεύμα του Χίτλερ, το οποίο οδήγησε τον κόσμο σε μια μεγάλη καταστροφή, έχει βρει την αναβίωση του σε ορισμένους από τους ηγέτες του Ισραήλ“, αναφέρει το Aljazeera στις 21 Νοεμβρίου 2023.
Κασμίρ και Αζερμπαϊτζάν
Και, σαν να μην έφθαναν όλα αυτά, στην προσπάθειά του να ηγηθεί των σουνιτών του κόσμου, ο Ερντογάν εκτοξεύει δηλητήριο κατά της Ινδίας για το ζήτημα του Κασμίρ. Προδίδοντας την πλήρη άγνοιά του για τις αποχρώσεις του προβλήματος του Κασμίρ, έδωσε άφεση αμαρτιών στο Πακιστάν που είναι υπεύθυνο για την τεράστια καταστροφή ζωών και περιουσιών στο ινδικό τμήμα του κράτους Τζαμού και Κασμίρ. Επίσης, η ένοπλη παρέμβαση της Τουρκίας στο πλευρό του Αζερμπαϊτζάν στον πόλεμο με την Αρμενία στον θύλακα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ την κατέστησε υπεύθυνη για τη διατάραξη της ειρήνης στον Καύκασο, προκειμένου να υποχωρήσει η πιο αδύναμη Αρμενία, αλλά και να εδραιώσει το πάνω χέρι στην εμπορική οδό Βορρά-Νότου.
Ο κίνδυνος
Όλα τα παραπάνω καθιστούν προβληματική ως και αμφίβολη την συνέχιση της παρουσίας της Τουρκίας ως μέλος του ΝΑΤΟ, εκτός εάν επικρατήσει η λογική στον Ερντογάν ότι είναι ηγέτης μιας περιοχής που έχει τεράστια σημασία σε ξηρά και θάλασσα για τον κόσμο, ιδίως για τα δυτικά έθνη. Πρέπει να καταλάβει ότι η στροφή στο ισλάμ θα έχει όλο και λιγότερους αποδέκτες. Η Τουρκία έχει ήδη αποκλειστεί από το πρόγραμμα των F-35, και η προμήθεια F-16 μοιάζει δύσκολη. Ο Ερντογάν ποντάρει τώρα πολλά στα Eurofighter Typhoon, αλλά η Γερμανία δεν δείχνει διάθεση να πει το “ναι”. Η απόκτηση των γαλλικών Rafale θα ήταν ενοχλητική για την Άγκυρα μετά τις συγκρούσης του Ερντογάν με τον Μακρόν. Είναι καιρός η Άγκυρα να επανεξετάσει την εξωτερική της πολιτική πριν το ΝΑΤΟ αρχίσει να παίρνει επίσημα αποστάσεις από τη χώρα.
