Για τεράστια καταστροφή στο περιβάλλον και την πρόκληση 250 θανάτων ανθρώπων, ευθύνονται οι ανεξέλεγκτες πυρκαγιές που καταγράφηκαν στον πλανήτη κατά τη διάρκεια του 2023, οι οποίες κατέστρεψαν σχεδόν 4 δισεκατομμύρια στρέμματα δασών, αποστερώντας μας πολύτιμο οξυγόνο και εκλύοντας στην ατμόσφαιρα 6,5 δισεκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα.

Πυρκαγιές άνευ προηγουμένου στον Καναδά

Η Αμερικανική ήπειρος γνώρισε εφέτος μια σεζόν δασικών πυρκαγιών που έσπασε όλα τα ιστορικά ρεκόρ, με σχεδόν 800 εκατομμύρια στρέμματα καμμένα μέχρι τις 23 Δεκεμβρίου, μια έκταση μιάμιση φορά την επιφάνεια της Ισπανίας, 100 εκατομμύρια στρέμματα περισσότερα από τον ετήσιο μέσο όρο της περιόδου 2012-2022 την ίδια ημερομηνία, σύμφωνα με το Global Wildfire Information System (GWIS).

Η μεγαλύτερη καταστροφή σημειώθηκε στον Καναδά, όπου μια απίστευτα μεγάλη έκταση 180 εκατομμυρίων στρεμμάτων δασών κάηκαν εφέτος. Οι πυρκαγιές αυτές τροφοδοτούνταν από την ξηρασία και τη ζέστη που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή και ήταν ανεξέλεγκτες”, καθώς “οι τακτικές κατάσβεσης αποδείχθηκαν αναποτελεσματικές”, όπως εξηγεί στο Γαλλικό Πρακτορείο η Πολίν Βιλέν-Καρλοτί, διδάκτορας στη γεωγραφία και ειδική στις πυρκαγιές.

“Δεν είμαστε πλέον ικανοί να τις αντιμετωπίσουμε, στις σημερινές συνθήκες, με τα ανθρώπινα μέσα μας, εξ ου και η σημασία που έχει να ενεργούμε μάλλον εκ των προτέρων, στην πρόληψη, αντί εκ των υστέρων, στη μάχη και την κατάσβεση”, συνεχίζει.

Φωτιές-φονιάδες

Ενενήντα επτά νεκροί και 31 αγνοούμενοι καταγράφηκαν στις πυρκαγιές που σημειώθηκαν τον Αύγουστο στη Χαβάη, 34 νεκροί στην Αλγερία, 28 στην Ελλάδα… Η χρονιά ήταν η πιο φονική του 21ου αιώνα με αιτία τις δασικές πυρκαγιές, σύμφωνα με την Emergency Events Database (EM-DAT) του Καθολικού Πανεπιστημίου της Λουβέν, αφήνοντας πίσω της περισσότερους από 250 νεκρούς.

“Πρόκειται για μια υπερβολική θνησιμότητα που υπάρχει κίνδυνος να αυξηθεί τα ερχόμενα χρόνια”, με πυρκαγιές “οι οποίες πλησιάζουν επικίνδυνα τις πόλεις”, επισημαίνει η Πολίν Βιλέν-Καρλοτί. Τον Αύγουστο, η τουριστική πόλη Λαχάινα στο Μάουι της Χαβάης σχεδόν εξαφανίσθηκε από τη φωτιά.

Και φέτος, επιπλέον των ζωνών που είναι εν γένει εκτεθειμένες και ευάλωτες, όπως η Μεσογειακή θαλάσσια λεκάνη (Ελλάδα, Ιταλία, Τυνησία, Αλγερία κ.α.), η Βόρεια Αμερική ή η Αυστραλία, υπέστησαν καταστροφές άλλες περιφέρειες που είχαν μέχρι τώρα γλιτώσει, όπως η Χαβάη ή η Τενερίφη, αυξάνοντας τον αριθμό των απειλούμενων ανθρώπων και πλήττοντας τους πιο ευάλωτους πληθυσμούς.

Επιπλέον 6,5 δισεκατομμύρια τόνοι CO2 λόγω δασικών πυρκαγιών

Όσο περισσότερο πολλαπλασιάζονται οι πυρκαγιές, τόσο η βλάστηση έχει λιγότερο χρόνο να μεγαλώσει και πάλι και τόσο περισσότερο τα δάση μπορεί να χάσουν την ικανότητά τους να απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα. “Σύμφωνα με τις πρόσφατες μελέτες, οι πυρκαγιές μειώνουν την αποθήκευση του άνθρακα κατά περίπου 10%”, εξηγεί η Σολέν Τιρκετί, ερευνήτρια στο LATMOS (Laboratoire Atmosphères, Milieux, Observations Spatiales).

Επιπλέον, όταν καίγονται, τα δένδρα απελευθερώνουν απ’ ευθείας στην ατμόσφαιρα όλο το διοξείδιο του άνθρακα – ως γνωστόν, αέριο που συμβάλλει στο φαινόμενο του θερμοκηπίου – το οποίο είχαν αποθηκεύσει.

Ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος είναι πάντως σχετικός και εξαρτάται από την οπτική γωνία – και τα οικονομικά συμφέροντα – του παρατηρητή: Από την αρχή του 2023, οι δασικές πυρκαγιές απελευθέρωσαν περίπου 6,5 δισεκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα, σύμφωνα με το Global Wildfire Information System (GWIS), έναντι 36,8 δισεκατομμυρίων τόνων που προήλθαν από τη χρήση ορυκτών καυσίμων (πετρελαίου, αερίου, άνθρακα κ.α.) και του τσιμέντου.

Εν γένει, περίπου 80% του διοξειδίου του άνθρακα που προστίθεται στην ατμόσφαιρα από τις δασικές πυρκαγιές, επαναπορροφάται στη συνέχεια από τη βλάστηση που ξαναφυτρώνει την επόμενη σεζόν. Το υπόλοιπο 20% συμβάλλει αντιθέτως στην ενίσχυση της συσσώρευσης διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, τροφοδοτώντας την άνοδο της θερμοκρασίας εν είδει φαύλου κύκλου.

Άμεσος υγειονομικός αντίκτυπος

Εκτός από το διοξείδιο του άνθρακα, οι δασικές πυρκαγίες και οι πυρκαγιές σε εκτάσεις με χαμηλή βλάστηση εκλύουν μια ολόκληρη σειρά παθογόνων σωματιδίων, από μονοξείδιο του άνθρακα, μέχρι μια ολόκληρη σειρά άλλων αερίων ή αερολυμάτων (στάχτες, αιθάλη κ.α.).

“Οι εκπομπές αυτές αλλάζουν πάρα πολύ την ποιότητα του αέρα, σε αποστάσεις εκατοντάδων χιλιομέτρων στις πιο σφοδρές πυρκαγιές”, λέει η Σολέν Τιρκετί, επισημαίνοντας “έναν άμεσο υγειονομικό αντίκτυπο”, ο οποίος προστίθεται “στην καταστροφή οικοσυστημάτων, αγαθών και υποδομών”.

Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε το Σεπτέμβριο στην επιθεώρηση Nature, οι πληθυσμοί των πιο φτωχών χωρών, κατά πρώτο λόγο στην κεντρική Αφρική, είναι πολύ περισσότερο εκτεθειμένοι στην ατμοσφαιρική ρύπανση που προκαλείται από αυτές τις πυρκαγιές, απ’ ότι οι κάτοικοι των ανεπτυγμένων χωρών.

Η ιδιαίτερη περίπτωση της Αφρικής

Η Αφρική είναι η ήπειρος στην οποία κάηκαν από την αρχή του χρόνου οι μεγαλύτερες εκτάσεις (σχεδόν 2,120 δισεκατομμύρια στρέμματα), όμως για την Πολίν Βιλέν-Καρλοτί δεν πρέπει “να δίνουμε υπερβολική βαρύτητα σ’ αυτές τις Αφρικανικές πυρκαγιές”, επειδή αυτός ο αριθμός δεν αντανακλά “μεγάλες δασικές πυρκαγιές”.

Πρόκειται μάλλον για μικρές “αγροτικές φωτιές”, “μια παραδοσιακή πρακτική η οποία δεν βλάπτει ιδιαίτερα τα δάση επειδή οι φωτιές είναι ελεγχόμενες” και εφαρμόζεται με κυκλικό τρόπο, λέει η ειδικός.

Έχουν αντίκτυπο στην τοπική χλωρίδα και την τοπική πανίδα, όμως μεσοπρόθεσμα “τα δένδρα θα ξαναφυτρώσουν επιτρέποντας εν γένει μια ανανέωση” της βλάστησης, μια αύξηση της φυτικής διαφορετικότητας, προσθέτει.

Η δυνατότητα αναγέννησης των καμμένων επιφανειών εξαρτάται πράγματι από τη συχνότητα των πυρκαγιών στο ίδιο κομμάτι γης και από την ένταση των πυρκαγιών.