Κάθε βδομάδα με τον Κώστα Μποτόπουλο
Ένας καλός δείκτης για το πού οδηγεί η τέλεια καταιγίδα, για την οποία μιλούσαμε την προηγούμενη εβδομάδα (πληθωρισμός, γεωπολιτική αβεβαιότητα, κίνδυνος επισιτιστικής κρίσης, προβλήματα στο εμπόριο και την εφοδιαστική αλυσίδα), είναι η συμπεριφορά των αγορών κεφαλαίου ανά τον κόσμο.
Η μεγάλη πτώση των μετοχών και των ομολόγων, άρα και των χρηματιστηρίων, σε Ευρώπη και κυρίως σε Αμερική (όπου είχαμε τη μεγαλύτερη πτώση του δείκτη κατά την τελευταία τριετία και, ακόμα σημαντικότερο, μια τέταρτη διαδοχική βδομάδα με πτώση μεγαλύτερη από 3%), συνοδεύεται και από μια ακόμα μεγαλύτερη πτώση της αγοράς κρυπτονομισμάτων. Το φαινόμενο αποκτά δομικό χαρακτήρα.
Οι αγορές «ενσωματώνουν» μια κλασικού τύπου ύφεση
Οι αγορές φαίνονται να «ενσωματώνουν» (price in) μια κλασικού τύπου ύφεση, παρά έναν πρόσκαιρα πιο «άγριο» αλλά μεσοπρόθεσμα πιο αντιμετωπίσιμο «στασιμοπληθωρισμό». Προσπαθούν να προσαρμοστούν –με τον τρόπο τους: «χτυπώντας» πρώτα τους πιο αδύναμους- σε ένα νέο «παράδειγμα» (που δεν έχει βέβαια τίποτα το παραδειγματικό) υψηλότερων επιτοκίων, χαμηλότερης ανάπτυξης, υψηλότερου κόστους δανεισμού, μεγαλύτερης ανεργίας, λιγότερο «ελεύθερου» εμπορίου, διαρκούς γεωπολιτικής έντασης.
Τα «όπλα» έναντι του συνδυασμού όλων αυτών των φαινομένων είναι περιορισμένα και ανεπαρκή: αύξηση των επιτοκίων από τις κεντρικές τράπεζες, όπως ήδη κάνουν ή ανακοίνωσαν ότι θα κάνουν η αμερικανική και ευρωπαϊκή, πιο σφιχτή νομισματική πολιτική και συγχρόνως τεχνητή «στήριξη» των εθνικών οικονομιών, προσπάθεια διεθνούς συντονισμού. Όμως, αν η αναγκαία υπερεθνική συνεννόηση αναβαθμίστηκε εντός του υποσυνόλου «Δύση», συγχρόνως μεγάλωσε η απόσταση –έγινε χάσμα- μεταξύ της Δύσης και των άλλων δυο-τρίτων του παγκόσμιου συστήματος, δηλαδή αφενός με τον πληθυσμιακό και γεωπολιτικό γίγαντα με πήλινα πόδια Κίνα-Ινδία-Ρωσία και αφετέρου με τον ενωμένο μόνο από τη μη συμμετοχή του στις εξελίξεις πόλο δυναμισμού και καθυστέρησης που συγκροτούν μεγάλα τμήματα της Ασίας και ολόκληρη η Αφρική.
Η απώλεια της ισορροπίας, οι κίνδυνοι και οι δυνατότητες
Κάθε δομική μετακίνηση ενέχει κινδύνους αλλά δίνει και κάποιες δυνατότητες. Η σημαντικότερη, στην προκείμενη περίπτωση, είναι η επάνοδος όχι στην «κανονικότητα» -δεν υπάρχει τέτοια στην οικονομία, ούτε και στην εποχή μας- αλλά σε μια υγιή ισορροπία του συστήματος. Πολλοί, ακόμα και υποστηρικτές της μορφής που είχε πάρει ο παγκόσμιος καπιταλισμός, έχουν διαπιστώσει, ιδίως μέσα στον 21ο αιώνα, τις νέες μεγάλες «φούσκες» που γέννησε το σύστημα, με πρώτες την ανισότητα (ανάμεσα σε περιοχές, χώρες αλλά και σε κοινωνικές ομάδες, ακόμα και σε επαγγέλματα) και τη μεταφορά του βάρους των αποφάσεων σε μη εκλεγμένα πρόσωπα (κυρίως κεντρικούς τραπεζίτες, αλλά και ιδιωτικά κέντρα αποφάσεων, όπως οι οίκοι αξιολόγησης).
Ως αποδείξεις της απώλειας ισορροπίας θα μπορούσαν να θεωρηθούν η γιγάντωση της μη παραγωγικής-χρηματιστικής οικονομίας, και μάλιστα στις πιο «σκοτεινές» μορφές της (shadow banking), η αποσύνδεση των αγορών από την πραγματική οικονομία, η απόκτηση οιονεί μονοπωλιακής (καρτέλ) και σίγουρα κυριαρχικής (διαδίκτυο) θέση των γιγάντων της τεχνολογίας (BigTech), η άνοδος και, τώρα, πτώση των κρυπτονομισμάτων.
Αντιμετωπίζοντας το πρόσκαιρο
Αν η αλλαγή που αναγκαστικά επέρχεται, έφερνε περισσότερη διαφάνεια στις αγορές, χρήση της τεχνολογίας για πιο παραγωγικούς και φιλικούς στον καταναλωτή σκοπούς, καλύτερη και πιο συντονισμένη ρυθμιστική παρέμβαση, μοίρασμα της ευθύνης ανάμεσα σε πολιτικά νομιμοποιημένα πρόσωπα και ειδικούς-τεχνοκράτες, βαθύτερη, και πιο δίκαια, διεθνή συνεργασία, τότε θα μπορούσε να οδηγήσει σε κάτι μεσοπρόθεσμα θετικό.
Φοβούμαι, όμως, πως, για ακόμα φορά, σε ένα σύστημα που έχει κακοφορμίσει, τα «μέλη» που πρώτα θα κοπούν θα είναι τα σχετικώς υγιή. Για να το πω με ένα πρακτικό παράδειγμα, η αγοραστική δύναμη της μεσαίας τάξης και όχι οι μισθοί των golden boys. Κι ότι τα μέτρα, που αναγκαστικά θα ληφθούν, θα έχουν ως βασικά κίνητρα την αντιμετώπιση του πρόσκαιρου, την αποφυγή της ευθύνης και την έλλειψη μεταρρυθμιστικής τόλμης. Μακάρι να διαψευστώ.
Κώστας Μποτόπουλος
