Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ταξιδεύει την Πέμπτη στην Αθήνα με μεγάλη συνοδεία: φέρνει από την Άγκυρα οκτώ υπουργούς, δεκάδες συμβούλους και μεγάλη ομάδα εκπροσώπων του Τύπου, αναφέρει σε ανάλυσή του για τη συνάντηση το γερμανικό RND.
Από ελληνικής πλευράς, μαζί με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, έντεκα μέλη του υπουργικού συμβουλίου θα συμμετάσχουν στις διαβουλεύσεις του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας Ελλάδας-Τουρκίας. Μετά τις σοβαρές εντάσεις των τελευταίων ετών, οι οποίες παραλίγο να οδηγήσουν σε στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ των δύο εταίρων του ΝΑΤΟ το καλοκαίρι του 2020, οι δύο πλευρές επιδιώκουν τώρα τον διάλογο. Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις έχουν περάσει πολλά σκαμπανεβάσματα τις τελευταίες δεκαετίες. Περίοδοι αποκλιμάκωσης εναλλάχθηκαν με φάσεις κατά τις οποίες οι δύο γειτονικές χώρες έφτασαν στα πρόθυρα του πολέμου.
Πολύπλοκα ζητήματα
Το Συμβούλιο Συνεργασίας σχηματίστηκε το 2010 σε μια εποχή προσέγγισης μεταξύ των δύο ιστορικά εχθρικών γειτόνων. Στόχος ήταν η προώθηση των οικονομικών σχέσεων, του διμερούς εμπορίου και των πολιτιστικών επαφών, καθώς και η οικοδόμηση μιας σχέσης εμπιστοσύνης. Ωστόσο, η επιτροπή έχει συνεδριάσει μόνο τέσσερις φορές μέχρι στιγμής, την τελευταία την άνοιξη του 2016, και κανείς στην Αθήνα και την Άγκυρα δεν αναμένει ότι θα υπάρξει σημαντική πρόοδος ή ακόμη και μια τομή στις διμερείς διαφορές την Πέμπτη.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα ζητήματα σύγκρουσης είναι πολύπλοκα. Ορισμένα από αυτά φτάνουν πολύ πίσω στην ιστορία, στην εποχή μετά τον A’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η χάραξη των συνόρων μεταξύ των δύο χωρών ρυθμίστηκε με τη Συνθήκη της Λωζάνης. Η Αθήνα και η Άγκυρα διαφωνούν εδώ και δεκαετίες για τα κυριαρχικά δικαιώματα και τις οικονομικές ζώνες στην ανατολική Μεσόγειο. Πριν από τρία χρόνια, οι Έλληνες και οι Τούρκοι είχαν αναπτύξει ακόμη και τους πολεμικούς στόλους τους έτοιμους για μάχη μεταξύ τους στη σύγκρουση για τα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου που πιστεύεται ότι υπάρχουν εκεί.
Προσπάθεια καταλαγής
Η Ελλάδα έχει προτείνει να υποβληθεί η διαφορά στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για διαιτησία, αλλά η Τουρκία διστάζει. Ένα άλλο σημείο διαφωνίας είναι η ελληνική στρατιωτική παρουσία σε ορισμένα από τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, την οποία η Τουρκία θεωρεί ότι παραβιάζει τη Συνθήκη της Λωζάννης. Η διαίρεση του νησιού της Κύπρου, το βόρειο τμήμα του οποίου κατέχει η Τουρκία από το 1974, επιβαρύνει επίσης τις σχέσεις. Και οι δύο πλευρές θέλουν τώρα να θέσουν σε δεύτερη μοίρα τις συγκρούσεις που είναι δύσκολο να επιλυθούν και να αναζητήσουν αρχικά ευκαιρίες συνεργασίας σε λιγότερο ευαίσθητους πολιτικά τομείς.
Για παράδειγμα, πρόκειται για τη συνεργασία στον τομέα του τουρισμού και τη διευκόλυνση της έκδοσης βίζας για τους Τούρκους παραθεριστές. Συζητούνται θερινές κατασκηνώσεις για μαθητές της άλλης χώρας. Η Ελληνίδα υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη θέλει να συνομιλήσει με τον Τούρκο ομόλογό της Mehmet Nuri Ersoy για κοινά ανασκαφικά προγράμματα από αρχαιολόγους των δύο χωρών. Σύμφωνα με ελληνικούς κυβερνητικούς κύκλους, θέλουν να βρουν μια “θετική ατζέντα“.
Ο “ιδιότροπος” Ερντογάν
Ωστόσο, ο Ερντογάν έχει αποδειχθεί συχνά στο παρελθόν απρόβλεπτος και ιδιότροπος εταίρος. Πέρυσι, μετά από μια διαμάχη με τον Έλληνα πρωθυπουργό, δήλωσε οργισμένος ότι ο Μητσοτάκης δεν υπάρχει πια γι’ αυτόν και ότι δεν θα τον συναντούσε ποτέ ξανά. Ο επικεφαλής του τουρκικού κράτους απείλησε επανειλημμένα να εκτοξεύσει πυραύλους στην Αθήνα και να κατακτήσει ελληνικά νησιά του Αιγαίου: “Θα μπορούσαμε ξαφνικά να έρθουμε μια νύχτα“. Από τότε ο Ερντογάν έχει ηρεμήσει και πάλι. Ο Μητσοτάκης δεν είναι πλέον persona non grata γι’ αυτόν.
Οι δύο αρχηγοί κυβερνήσεων συναντήθηκαν για συνομιλίες στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους τον Ιούλιο και ξανά στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη τον Σεπτέμβριο. Σε συνέντευξή του την περασμένη εβδομάδα, ο Ερντογάν δήλωσε ότι ελπίζει στην “αρχή μιας νέας εποχής” στις σχέσεις με την Ελλάδα. Θέλει να “γυρίσει μια νέα σελίδα” και βλέπει μια “win-win κατάσταση” και για τις δύο χώρες. Δεν σταματά στα φιλικά λόγια. Ενώ οι Τούρκοι πιλότοι μαχητικών παραβίασαν τον ελληνικό εναέριο χώρο 1164 φορές το πρώτο τρίμηνο, υπήρξαν μόνο οκτώ περιπτώσεις τους μήνες Απρίλιο έως Νοέμβριο.
Ευρύτερη διόρθωση
Τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο, η ελληνική πολεμική αεροπορία πραγματοποίησε 87 ελιγμούς αναχαίτισης για να απομακρύνει τους Τούρκους πιλότους μαχητικών. Από τον Μάρτιο και μετά δεν υπήρξε ούτε ένα περιστατικό. Από τον Σεπτέμβριο, ο αριθμός των παράτυπων μεταναστών που έρχονται στα ελληνικά νησιά του Αιγαίου από την Τουρκία έχει επίσης μειωθεί κατά 60%. Οι παρατηρητές συμπεραίνουν από αυτό ότι ο Ερντογάν είναι σαφώς σοβαρός όσον αφορά την αποκλιμάκωση των εντάσεων.
Η προσέγγισή του με την Ελλάδα αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης διόρθωσης της πορείας της εξωτερικής πολιτικής του. Ο επικεφαλής του τουρκικού κράτους επιδιώκει νέες επαφές με τη Δύση. Η στροφή υπαγορεύεται από τις οικονομικές δυσκολίες. Η Τουρκία βρίσκεται σε νομισματική κρίση και χρειάζεται συνάλλαγμα και την εμπιστοσύνη των κεφαλαιαγορών. Οι περισσότεροι ξένοι επενδυτές και οι σημαντικότεροι εμπορικοί εταίροι της Τουρκίας εδρεύουν στην Ευρώπη. Και ο Ερντογάν γνωρίζει ότι ο δρόμος για καλύτερες σχέσεις με την ΕΕ περνάει από την Ελλάδα.
Μεταναστευτικό
Γι’ αυτό και είναι διατεθειμένος να κάνει παραχωρήσεις και σε ένα ζήτημα που καίει την ΕΕ και ιδιαίτερα τη Γερμανία: η Άγκυρα και η Αθήνα διαπραγματεύονται παρασκηνιακά εδώ και αρκετούς μήνες για κοινά βήματα για τον περιορισμό της παράτυπης μετανάστευσης. Για τον σκοπό αυτό, αξιωματικοί σύνδεσμοι της ακτοφυλακής και συνοριοφύλακες και από τις δύο πλευρές πρόκειται να τοποθετηθούν στην άλλη χώρα. Στόχος είναι να σταματούν τα σκάφη των διακινητών στο Αιγαίο πριν φτάσουν στα ελληνικά χωρικά ύδατα και να αναχαιτίζουν τους μετανάστες στα χερσαία σύνορα, ενώ βρίσκονται ακόμη στο τουρκικό έδαφος. Μια σχετική συμφωνία θα μπορούσε να υπογραφεί την Πέμπτη.
Αυτό θα ήταν επίσης ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός για την ΕΕ. Μια τέτοια ελληνοτουρκική συμφωνία θα μπορούσε να ανοίξει την πόρτα για διαπραγματεύσεις σχετικά με την παράταση της συμφωνίας για το προσφυγικό που συνήφθη με την Τουρκία το 2016. Και αυτό διότι η συντριπτική πλειονότητα των μεταναστών που έρχονται στην Ελλάδα από την Τουρκία δεν θέλουν να μείνουν εκεί, αλλά θέλουν να ταξιδέψουν προς άλλες ευρωπαϊκές χώρες – ιδίως προς τη Γερμανία.
