Του Κώστα Μποτόπουλου
Μια βδομάδα που αρχίζει με ένα άρθρο των Financial Times με τίτλο «Η εβδομάδα κατά την οποία ενταφιάστηκε επισήμως η λιτότητα» (16/10/2020), δεν μπορεί να θεωρηθεί συνηθισμένη εβδομάδα. Οι Financial Times δεν είναι ακριβώς η φωνή του παγκόσμιου σοσιαλισμού, ή έστω κεϋνσιανισμού, οι δε διατυπώσεις τους σχετικά με θεμελιώδεις επιλογές του καπιταλιστικού συστήματος είναι συνήθως πιο συγκρατημένες.
Η πανδημία είναι προφανές ότι άλλαξε, ίσως οριστικά όσον αφορά κάποια θέματα, την οικονομία, φαίνεται ότι αλλάζει και την οικονομική θεωρία. Μακάρι, ωστόσο, τα πράγματα, και ο δρόμος μπροστά, να μπορούσαν να συνοψισθούν στο δίπτυχο: επιστροφή των δημοσίων επενδύσεων α-λα Κέυνς, στήριξη του κοινωνικού κράτους α-λα Ευρώπη προ κρίσης. Γιατί η κρίση είναι εδώ, δριμεία, και δεν προσφέρεται ούτε για επιστροφές αλλά και ούτε για κανενός είδους ευκολία.
Ο οικονομικός κατήφορος είναι μεγαλύτερος από ό,τι είχε υπολογισθεί
Από πλευράς γεγονότων, τα πράγματα ξεκαθαρίζουν: ο οικονομικός κατήφορος είναι μεγαλύτερος από ό,τι είχε αρχικά υπολογισθεί –τη βδομάδα που τελειώνει η Γαλλία έχασε την αξιολόγηση ΑΑΑ, η Βρετανία υποχώρησε δύο σκαλοπάτια χαμηλότερα, η Ελλάδα ετοιμάζεται για διψήφια υποχώρηση το 2020, η Κίνα θα είναι και επισήμως η μόνη από τις οικονομίες του G-20 με θετική ανάπτυξη, οι ΗΠΑ βαδίζουν ολοταχώς προς 10% ανεργία. Κυρίως: 60 εκατομμύρια επιπλέον άνθρωποι θα τεθούν κάτω από το όριο της φτώχειας εξαιτίας της πανδημίας.
Όποια κριτήρια και να χρησιμοποιήσει κανείς, οικονομικά -όπως οι εξαγωγές, η απασχόληση και η αύξηση των οικονομικών ανισοτήτων (βλ το εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο των Carmen και Vincent Reinhart, “The Pandemic Depression”, Foreign Affairs, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2020)- ή πολιτικοκοινωνικά -όπως η επιρροή στην ανάπτυξη, το κράτος δικαίου, τις γεωπολιτικές εξελίξεις- το συμπέρασμα είναι το ίδιο: δεν πρόκειται για “game changer” αλλά για “game over”, ή, σε καλύτερα ελληνικά, όχι για αλλαγή σελίδας αλλά για αναγκαστική αλλαγή βιβλίου στην παγκόσμια οικονομία.
Η έκδοση χρέους από αποφευκτέο κακό έγινε η μόνη δυνατή λύση
Φυσικά το βιβλίο αυτό είναι ακόμα άγραφο και, ακόμα φυσικότερα, την ώρα που το καζάνι βράζει, οι αποφασίζοντες στρέφονται στις ήδη δοκιμασμένες συνταγές. Το παγκόσμιο σύστημα και οι περισσότερες χώρες χρησιμοποίησαν, σε μεγαλύτερο βαθμό, εργαλεία των προηγούμενων κρίσεων, και ειδικά της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008: «δημόσιες» ενέσεις ρευστότητας, κάμψη περιοριστικών κανόνων και μέτρων, άσκηση δημοσιονομικής υπό το μανδύα νομισματικής πολιτικής από τις κεντρικές τράπεζες, εκκλήσεις για διεθνή συνεργασία. Η έκδοση χρέους από αποφευκτέο κακό έγινε η μόνη δυνατή λύση. Η μείωση του ελλείμματος υποχώρησε ως στόχος μπροστά στην με κάθε μέσο τόνωση της παραγωγικότητας. Το δημόσιο χρήμα μυρίζει το ίδιο, αν όχι πιο ευχάριστα, από το ιδιωτικό.
Για κάποιους όλα αυτά ενέχουν έντονα στοιχεία ιδεολογικής ρεβάνς, ιδίως όταν η αποδοχή τους ως θεσφάτων έρχεται από τα χείλη των Financial Times και της Carmen Reinhart. Αρκεί όμως άραγε να αναγγείλει το τέλος της λιτότητας το χτεσινό ιερατείο της λιτότητας, για να έρθει το τέλος λιτότητας;
Δυστυχώς τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Ο πρώτος κρίσιμος παράγοντας είναι ο χρόνος –πόσο θα διαρκέσει η πανδημία αλλά και αν θα αποδειχθούν οι αλλαγές προσωρινές πριν γυρίσουμε σε business as usual- και ο δεύτερος η εφαρμογή στην πράξη.(Διαβάστε τη συνέχεια εδώ)
- Απόσπασμα από την εβδομαδιαία ανάλυση του Κώστα Μποτόπουλου στη στήλη “Τα Θεσμικά της Οικονομίας”
