Μια μακροχρόνια υποβόσκουσα διαμάχη μεταξύ του στρατού του Σουδάν και μιας παραστρατιωτικής ομάδας εξελίχθηκε σε έναν ολοκληρωμένο εμφύλιο πόλεμο τον Απρίλιο του 2023. Έκτοτε, σύμφωνα με εκτιμήσεις των ΗΠΑ, μπορεί να έχουν σκοτωθεί έως και 150.000 άνθρωποι και η βία δεν δείχνει σημάδια ύφεσης.
Εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει τα σπίτια τους, με αποτέλεσμα να έχει δημιουργηθεί αυτό που τα Ηνωμένα Έθνη περιγράφουν ως τη μεγαλύτερη κρίση εκτοπισμού στον κόσμο. Παραγκωνισμένη από τους πολέμους στην Ουκρανία και τη Γάζα, πρόκειται για μια ανθρωπιστική καταστροφή που σπάνια γίνεται πρωτοσέλιδο.
Οι διεθνείς δωρητές έχουν δεσμεύσει σχεδόν 1.000 φορές περισσότερη βοήθεια για το Κίεβο από ό,τι για τη βορειοαφρικανική χώρα. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Ιράν έχουν κατηγορηθεί ότι παρέχουν όπλα και οικονομική υποστήριξη στις αντιμαχόμενες πλευρές, υπονομεύοντας τις προσπάθειες των ΗΠΑ, της Σαουδικής Αραβίας και των γειτόνων του Σουδάν να μεσολαβήσουν για κατάπαυση του πυρός.
1. Πώς κλιμακώθηκαν οι ταραχές στο Σουδάν;
Ο στρατός του Σουδάν, επί μακρόν ο κατεξοχήν εξουσιαστής της χώρας, στήριξε τον δικτάτορα Ομάρ αλ Μπασίρ για τρεις δεκαετίες προτού τον εκδιώξει το 2019. Το 2021, ο στρατός, με επικεφαλής τον αντιστράτηγο Αμπντέλ Φατάχ αλ-Μπουρχάν, ανέτρεψε έναν άβολο μεταβατικό συνασπισμό ηγεσίας από πολιτικά και στρατιωτικά πρόσωπα.
Αυτό το πραξικόπημα πυροδότησε νέες ταραχές και μια θανατηφόρα καταστολή από τις δυνάμεις ασφαλείας. Με τους στρατηγούς να έχουν σχεδόν απόλυτο έλεγχο, μια μακροχρόνια αντιπαλότητα ήρθε στο προσκήνιο μεταξύ του στρατού και μιας ισχυρής πολιτοφυλακής, γνωστής ως Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης, η οποία είχε βοηθήσει στην ανατροπή του Μπασίρ. Η βία ξέσπασε μετά την πρόταση του στρατού να απορροφηθούν τα μέλη των RSF από τις τακτικές δυνάμεις ασφαλείας, με τον ηγέτη τους να μην επιθυμεί να εγκαταλείψει την ανεξαρτησία τους.
2. Γιατί ο πόλεμος συνεχίστηκε για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα;
Διαμεσολαβητές, περιφερειακοί αξιωματούχοι και διπλωμάτες λένε ότι η εμπλοκή εξωτερικών παραγόντων διαιώνισε και επιδείνωσε τη βία. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα είναι βασικός υποστηρικτής της RSF, παρέχοντάς της όπλα και χρήματα, σύμφωνα με έκθεση του ΟΗΕ που διέρρευσε. Αξιωματούχοι των ΗΑΕ αρνούνται οποιαδήποτε ανάμειξη της χώρας τους.
Εν τω μεταξύ, το Ιράν έχει προμηθεύσει τον στρατό του Σουδάν με μη επανδρωμένα αεροσκάφη μάχης και άλλη υποστήριξη. Οι ΗΠΑ έχουν επιβάλει κυρώσεις και στις δύο αντιμαχόμενες πλευρές και, μαζί με άλλες χώρες, εκκένωσαν το προσωπικό της πρεσβείας τους. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ζήτησε τον τερματισμό των εχθροπραξιών, αλλά απέφυγε να παρέμβει.
3. Ποιές είναι οι Δυνάμεις ταχείας υποστήριξης;
Οι RSF έχουν τις ρίζες τους στις υποστηριζόμενες από την κυβέρνηση πολιτοφυλακές janjaweed που τρομοκρατούσαν τη δυτική περιοχή του Νταρφούρ στο Σουδάν στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Ηγείται από τον πρώην έμπορο καμηλών Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκάλο, πρώην εκτελεστή του Μπασίρ, ο οποίος βοήθησε στην ανατροπή του το 2019. Στη συνέχεια έγινε αναπληρωτής του οιονεί προεδρικού Κυρίαρχου Συμβουλίου, καθιστώντας τον de facto δεύτερο στην ιεραρχία του Σουδάν.
Αν και δεν διαθέτει σοβαρή αεροπορική δύναμη και άρματα μάχης, η RSF είναι μια έμπειρη πολεμική δύναμη που διεξάγει αντεπαναστατικές επιχειρήσεις εδώ και χρόνια. Υπολογίζεται ότι είχε 70.000 μαχητές κατά την έναρξη του πολέμου, αν και ο βαθμός στον οποίο οι μάχες έχουν εξαντλήσει τις τάξεις της δεν είναι σαφής. Ο Ντάγκαλο, ο οποίος έχει δημιουργήσει στενούς δεσμούς με τη Ρωσία και τα ΗΑΕ τα τελευταία χρόνια, μπορεί να τρέφει προεδρικές φιλοδοξίες, σύμφωνα με αναλυτές.
4. Ποιες είναι οι επιπτώσεις του πολέμου;
Οι μάχες επικεντρώθηκαν αρχικά στην πρωτεύουσα Χαρτούμ, αλλά στη συνέχεια εξαπλώθηκαν και σε άλλες περιοχές. Το ήμισυ των 48 εκατομμυρίων κατοίκων της χώρας χρειάζεται επισιτιστική βοήθεια, 11 εκατομμύρια έχουν εκτοπιστεί και η προοπτική εκτεταμένου λιμού ελλοχεύει.
Το Τσαντ, η Αίγυπτος και το Νότιο Σουδάν έχουν δεχθεί μεγάλη εισροή προσφύγων. Οι ανθρωπιστικές ομάδες λένε ότι η πρόσβασή τους στις ζώνες των συγκρούσεων είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Η ακραία βία έχει συγκλονίσει το Νταρφούρ, ξυπνώντας μνήμες από την πολυετή σύγκρουση που ξέσπασε εκεί το 2003 και είδε πολίτες να γίνονται στόχοι με βάση την εθνικότητά τους. Έχουν επίσης καταγραφεί εκτεταμένες επιθέσεις και σεξουαλικά εγκλήματα κατά γυναικών και κοριτσιών. Το Σουδάν συγκαταλέγεται στα φτωχότερα έθνη του κόσμου, καταλαμβάνοντας την 170η θέση μεταξύ 189 χωρών στον τελευταίο δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης του Προγράμματος Ανάπτυξης του ΟΗΕ.
5. Ποιος κερδίζει;
Και οι δύο πλευρές ισχυρίζονται ότι ελέγχουν βασικές υποδομές, αλλά καμία από τις δύο δεν φαίνεται να έχει κερδίσει το πάνω χέρι. Ο στρατός λέει ότι έχει θέσει υπό τον έλεγχό του μεγάλα τμήματα του Χαρτούμ και της αδελφής πόλης Omdurman φέτος, ενώ η RSF έχει απειλήσει να προχωρήσει στην El-Fasher, το τελευταίο φυλάκιο του στρατού που στέκεται στο Νταρφούρ.
Ορισμένοι αναλυτές έχουν εγείρει την προοπτική ενός σεναρίου τύπου Λιβύης, με αντίπαλες κυβερνήσεις να ελέγχουν διαφορετικά τμήματα της χώρας. Οι ΗΠΑ έχουν απειλήσει με πρόσθετες κυρώσεις αν συμβεί κάτι τέτοιο.
6.Ποια είναι τα διεθνή διακυβεύματα;
Υπό τον Μπασίρ, ο οποίος κατέλαβε την εξουσία το 1989, το Σουδάν απομονώθηκε διεθνώς.Ηγήθηκε μιας ισλαμιστικής επανάστασης που μετέτρεψε τη χώρα σε καταφύγιο για τρομοκράτες όπως ο Οσάμα Μπιν Λάντεν τη δεκαετία του 1990.Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο απήγγειλε κατηγορίες στον Μπασίρ για φερόμενα εγκλήματα πολέμου και γενοκτονία στο Νταρφούρ, αλλά ο στρατός αρνήθηκε να τον παραδώσει για να δικαστεί και η τύχη του είναι άγνωστη από την έναρξη του πολέμου.
Μετά την απομάκρυνσή του, οι ΗΠΑ ανακάλεσαν την επί τρεις δεκαετίες απαρίθμηση του Σουδάν ως χορηγού της τρομοκρατίας και σταδιακά το ξαναδέχτηκαν οι δυτικές χώρες, οι οποίες το είδαν ως πιθανό νέο σύμμαχο στην Αφρική. Η Κίνα, η οποία έχει υποστηρίξει λιμενικά και σιδηροδρομικά έργα στη χώρα, έχει επίσης ενδιαφέρον, όπως και η Ρωσία, η οποία προσπαθεί να ενισχύσει την επιρροή της στην ήπειρο μετά τον εξοστρακισμό της από τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση λόγω της εισβολής της στην Ουκρανία.Ο μισθοφορικός όμιλος Wagner Group της Ρωσίας, που έχει πλέον καταργηθεί, έχει εμπλακεί στον τομέα εξόρυξης χρυσού του Σουδάν.
7.Τι σημαίνει αυτό για την περιοχή;
Η βία συγκαταλέγεται σε μια σειρά οπισθοδρομήσεων της δημοκρατίας στην Αφρική – έχουν σημειωθεί εννέα πραξικοπήματα στην ήπειρο από το 2020, ενώ το Μάλι, η Μπουρκίνα Φάσο, η Γουινέα και ο Νίγηρας είναι μεταξύ εκείνων που παραμένουν υπό στρατιωτική κυριαρχία.
Υπάρχει ο κίνδυνος οι μάχες στο Σουδάν, το οποίο έχει δει αμέτρητες εξεγέρσεις στις δεκαετίες της ανεξαρτησίας του, να προσελκύσουν τους γείτονές του – είτε άμεσα είτε με την υποστήριξη δυνάμεων πληρεξουσίων.Αυτό θα είχε δυνητικά σοβαρές συνέπειες για την περιφερειακή ασφάλεια και θα έθετε σε κίνδυνο εκατομμύρια ζωές ακόμη.
