Του Κώστα Μποτόπουλου
Αν στην ελληνική οικονομία παρατηρούνται οι αντιφάσεις για τις οποίες συζητήσαμε την προηγούμενη εβδομάδα, την παγκόσμια οικονομία χαρακτηρίζει, από την αρχή της δεύτερης δεκαετίας του τρομερού 21ου αιώνα, μια ανάρμοστη σχέση: μεταξύ χρέους –που τρώει τα σωθικά, χωρίς να ενοχλεί κανέναν- και ανάπτυξης –που αποτελεί πάγιο στόχο, χωρίς μεγάλη σχέση με την πραγματικότητα.
Η νέα πραγματικότητα
Η πραγματικότητα είναι ότι η (τουλάχιστον) πενταετής (στον κόσμο: 2008-2013, στην Ελλάδα: 2010-2019) χρηματοοικονομική κρίση, άφησε μόνιμα σημάδια στο σώμα –αν είχε πνεύμα, θα λέγαμε και στο πνεύμα- της οικονομίας. Το ότι τα «νούμερα» ξαναγύρισαν σχεδόν στα προ κρίσης επίπεδα δεν σημαίνει πολλά πράγματα, καθώς το νέο «μίγμα» έχει εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά:
- σταθερά, και «αφύσικα», υψηλό πληθωρισμό, που δεν αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά από τις παρεμβάσεις των κεντρικών τραπεζών, παρά την πυκνότητα και την απομάκρυνση αυτών των παρεμβάσεων από την οικονομική ορθοδοξία,
- μονίμως υψηλά επιτόκια, αλλά με έλλειψη σημείου ισορροπίας, έτσι ώστε η απόσταση μεταξύ δημόσιας και ιδιωτικής οικονομίας, αλλά και μεταξύ επίσημης και πραγματικής οικονομίας, να μεγαλώνει διαρκώς,
- γενικευμένη και σχεδόν νομοτελειακή έλλειψη χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, λόγω μη απορρόφησης των νέων χαρακτηριστικών της οικονομίας αλλά και εγκατάστασης μιας γεωπολιτικής κατάστασης γεμάτης κινδύνους και αβεβαιότητες,
- δομικά αδύναμη ανάπτυξη, οφειλόμενη σε όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά, αλλά και σε μια συγκυρία διαρκών κρίσεων (την χρηματοπιστωτική ακολούθησε χωρίς ανάσα η πανδημική και στη συνέχεια η πολεμική), που με τη σειρά τους δημιουργούν αλληλένδετες και αλληλοτροφοδοτούμενες οικονομικές «φούσκες» (χρέος, ακίνητα, παράγωγα, ενέργεια, κρυπτονομίσματα).
Η εκτίναξη του χρέους
Για την αντιμετώπιση αυτής της νέας πραγματικότητας, την οποία αναδεικνύει εύγλωττα, αλλά όψιμα, η Έκθεση του ΔΝΤ που δημοσιεύθηκε στα τέλη Μαρτίου, οι κυβερνήσεις και μεγάλα υπερεθνικά όργανα, όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το ίδιο το ΔΝΤ, διέθεσαν μεγάλα «πακέτα» έκτακτης ανάγκης, που είχαν ως αποτέλεσμα να αποσοβήσουν μεν μια γενικευμένη κοινωνική ανέχεια, αλλά και να εκτινάξουν, αριθμητικά και ψυχολογικά, το παγκόσμιο χρέος.
- 97% του ΑΕΠ το 2023, με τάση υπέρβασης του 110% τα αμέσως προσεχή χρόνια, είναι το ομοσπονδιακό χρέος των ΗΠΑ, φέρνοντας την (πρώην) ατμομηχανή της παγκόσμιας οικονομίας σε κατάσταση «κρίσης χρέους», την οποία μια ενδεχόμενη νέα προεδρία Τραμπ είναι ικανή να ρίξει στο γκρεμό.
- Μη βιώσιμη, αν και χωρίς πλήρη εικόνα, λόγω της αδιαφάνειας του ανελεύθερου καθεστώτος, είναι η οικονομική κατάσταση της Κίνας, με την πραγματικότητα να είναι μάλλον χειρότερη από αυτήν που φανταζόμαστε.
- Το χάσμα βαθαίνει ανάμεσα στις ανεπτυγμένες και στις υπό ανάπτυξη οικονομίες και περιοχές του κόσμου,ενώ μέχρι το 2010 έδειχνε κάπως να κλείνει.
- 2 τρισεκατομμύρια χρέη έχουν μόνο οι τράπεζες.
- Σε 1 τρισεκατομμύριο περίπου υπολογίζεται το παγκόσμιο «κρυφό χρέος», αυτό που (εξ ορισμού) δεν καταγράφεται ούτε σε επίσημα στοιχεία ούτε σε στατιστικές. Οι ανησυχίες για την Ευρώπη
Οι ειδικές για την Ευρωπαϊκή Ένωση αιτίες ανησυχίας είναι κυρίως:
- η αδυναμία «οικονομικής διακυβέρνησης», δηλαδή άσκησης συντονισμένης και απαλλαγμένης από εθνικά βαρίδια και συμφέροντα οικονομικής πολιτικής,
- το «σήκωμα» μεγάλων ποσών για επενδύσεις, αλλά χωρίς πυξίδα – χαρακτηριστικότερο παράδειγμα η «Πράσινη Συμφωνία», που έχει πια μείνει στα χαρτιά-, κάτι που μειώνει τη συνεισφορά τους στην ανάκαμψη και την ανάπτυξη,
- η ανάγκη, αλλά και η δυσκολία, μετατροπής μια «δύναμης ειρήνης», και μιας αντίστοιχης οικονομίας, σε «οικονομία πολέμου», λόγω των απειλών που σκιάζουν, εντελώς ρεαλιστικά, την ήπειρό μας και το πολιτικό της σχέδιο,
- η εμφανής κάμψη των δυο –πολιτικών και οικονομικών- «ατμομηχανών» της Ένωσης, της Γερμανίας, κυρίως, αλλά και της Γαλλίας,
- η αμηχανία, που οδηγεί σε κινήσεις ανάμεσα στη δυσανεξία και την αποσπασματικότητα, στην απαραίτητη για τόνωση της παγκόσμιας οικονομίας διάδραση με τις ΗΠΑ και την Κίνα.
Δεν είναι, συνεπώς, η λεγόμενη «βιωσιμότητα» του χρέους αυτή που έχει πλέον, παγκοσμίως, κρίσιμη σημασία, αλλά η δυναμική του. Μια δυναμική, δομικά και συγκυριακά, αντιαναπτυξιακή: ο φαύλος κύκλος αυτοτροφοδοτείται και σταθεροποιείται.
Κώστας Μποτόπουλος
