Εδώ και μία εβδομάδα μαίνεται ο εμφύλιος στο Σουδάν ο οποίος έχει ανησυχήσει τόσο τις γειτονικές χώρες αλλά και κράτη της Δύσης και τις ΗΠΑ.
Οι λόγοι δεν είναι και λίγοι: προβληματισμοί για τα ύδατα του Νείλου, τους αγωγούς πετρελαίου, μέχρι τον σχεδιασμό μιας νέας κυβέρνησης και μια νέα ανθρωπιστική κρίση, αναφέρει σε ανάλυσή του το Reuters.
Το Σουδάν, το οποίο βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην ξένη βοήθεια, δεν είναι «άπειρο» στις συγκρούσεις. Όμως, αυτή τη φορά οι μάχες διαλύουν την πρωτεύουσα και όχι μια απομακρυσμένη γωνιά της χώρας, η οποία βρίσκεται σε μια ασταθή περιοχή που συνορεύει με την Ερυθρά Θάλασσα, το Σαχέλ και το Κέρας της Αφρικής.
Πέντε από τους επτά γείτονες του Σουδάν – Αιθιοπία, Τσαντ, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Λιβύη και Νότιο Σουδάν – είχαν να αντιμετωπίσουν και οι ίδιοι πολιτικές αναταραχές ή συγκρούσεις τα τελευταία χρόνια.
Οι μάχες που ξέσπασαν μεταξύ του στρατού και των παραστρατιωτικών Δυνάμεων Ταχείας Υποστήριξης (RSF) στις 15 Απριλίου στο Χαρτούμ, έχουν εκτροχιάσει ένα διεθνώς υποστηριζόμενο σχέδιο μετάβασης στην πολιτική διακυβέρνηση μετά την εκδίωξη του Ομάρ αλ Μπασίρ το 2019, του ισλαμιστή προέδρου που είχε καταλάβει την εξουσία μετά από πραξικόπημα του 1989.
Τώρα, οι συγκρούσεις φέρνουν τον στρατηγό Abdel Fattah al-Burhan, τον επικεφαλής του κυβερνώντος συμβουλίου του Σουδάν που διοικεί τον στρατό, ενάντια στις παράτυπες δυνάμεις των RSF υπό την ηγεσία του πλούσιου, κάποτε ηγέτη της πολιτοφυλακής στρατηγό Mohamed Hamdan Dagalo, πιο γνωστό ως Hemedt.
Οι ανησυχίες των περιφερειακών κρατών
Αίγυπτος
Οι σχέσεις της Αιγύπτου – του πολυπληθέστερου αραβικού κράτους με έναν ισχυρό στρατό – και του Σουδάν, είναι συνυφασμένες με την πολιτική, το εμπόριο, τον πολιτισμό και τα κοινά νερά του Νείλου.
Το Κάιρο ανησυχεί για την πολιτική αναταραχή στα νότια του από την εξέγερση του 2019 που ανέτρεψε τον Μπασίρ. Ο Αιγύπτιος Πρόεδρος Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι, ο οποίος επίσης ανέλαβε καθήκοντα μετά την αρπαγή της εξουσίας από τον στρατό, βρίσκεται κοντά στον Burhan.
Οι Σουδανοί είναι μακράν η μεγαλύτερη ξένη κοινότητα στην Αίγυπτο, αριθμώντας περίπου 4 εκατομμύρια ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων σχεδόν 60.000 προσφύγων και αιτούντων άσυλο.
Η Αίγυπτος και το Σουδάν, που και οι δύο βασίζονται στον Νείλο για γλυκό νερό, ανησυχούν για τις προμήθειές τους από το έργο Grand Ethiopian Renaissance Dam (GERD) στον Γαλάζιο Νείλο.
Τα δύο έθνη πίεσαν ώστε να ρυθμίσουν τη λειτουργία του φράγματος της Αιθιοπίας. Έτσι, οποιαδήποτε ένταση στις σχέσεις μεταξύ Χαρτούμ και Καΐρου θα μπορούσε να διαταράξει τις προσπάθειές τους να εξασφαλίσουν μια συμφωνία.
Λιβύη
Σουδανοί μισθοφόροι και μαχητές της πολιτοφυλακής δραστηριοποιούνται και στις δύο πλευρές της εμφύλιας σύγκρουσης που διέλυσε τη Λιβύη μετά το 2011.
Τα τελευταία χρόνια, πολλοί Σουδανοί μαχητές επέστρεψαν στο Σουδάν, συμβάλλοντας στις εντάσεις στην περιοχή του δυτικού Νταρφούρ του Σουδάν, όπου μια άλλη σύγκρουση μαίνονταν για χρόνια και οι μάχες συνεχίστηκαν μετά από μια συμφωνία με ορισμένες ομάδες ανταρτών το 2020.
Το Σουδάν υπήρξε επίσης σημείο αναχώρησης και διέλευσης μεταναστών που επιδιώκουν να κατευθυνθούν προς την Ευρώπη μέσω της Λιβύης, όπου οι διακινητές έχουν εκμεταλλευτεί τη σύγκρουση και την πολιτική αναταραχή.
Τσαντ
Ο δυτικός γείτονας του Σουδάν, το Τσαντ, ένα φτωχό έθνος που φιλοξενεί περίπου 400.000 εκτοπισμένους Σουδανούς από προηγούμενες συγκρούσεις, έχει δει περίπου 20.000 περισσότερους πρόσφυγες να φτάνουν από το Σουδάν από τότε που άρχισαν οι τελευταίες μάχες, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη.
Το Τσαντ ανησυχεί για την εξάπλωση της κρίσης πέρα από τα σύνορά του, σε περιοχές όπου φιλοξενεί πρόσφυγες, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι από το Νταρφούρ. Κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης στο Νταρφούρ, το Τσαντ αντιμετώπισε διασυνοριακές επιδρομές από αραβικές πολιτοφυλακές του Σουδάν, γνωστές ως «Janjaweed», οι οποίες εξελίχθηκαν έπειτα σε RSF. Οι επιδρομείς επιτέθηκαν σε πρόσφυγες του Νταρφούρ και σε χωρικούς του Τσαντ, αρπάζοντας ζώα και σκοτώνοντας όσους αντιστέκονταν.
Η κυβέρνηση του Τσαντ ανακοίνωσε ότι αφόπλισε μια ομάδα 320 παραστρατιωτικών δυνάμεων που εισήλθαν στο έδαφός της την περασμένη Δευτέρα.
Το Τσαντ ανησυχεί επίσης ότι μέλη της Wagner της Ρωσίας στη γειτονική Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, οι οποίοι φέρεται να έχουν στενούς δεσμούς με την RSF, θα μπορούσαν να στηρίξουν τους αντάρτες του Τσαντ που απειλούν την κυβέρνηση της N’djamena.
Η παραστρατιωτική ομάδα Βάγκνερ αρνείται ότι έχει οποιαδήποτε δραστηριότητα στο Σουδάν.
Αραβικά κράτη του Κόλπου
Οι πλούσιοι παραγωγοί πετρελαίου – η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα προσπαθούν εδώ και καιρό να διαμορφώσουν τα γεγονότα στο Σουδάν, βλέποντας τη μετάβαση από την κυριαρχία του Μπασίρ ως έναν τρόπο για να αναστρέψουν την ισλαμιστική επιρροή και να σταθεροποιήσουν την περιοχή.
Επενδυτές και από τις δύο χώρες έχουν συνάψει συμφωνίες για να επενδύσουν σε μια σειρά έργων, από αγροτικά έργα, καθώς το Σουδάν διαθέτει τεράστιες δυνατότητες σε μεγάλες αρδευόμενες εκτάσεις, έως μια αεροπορική εταιρεία και στρατηγικά λιμάνια στην ακτή της Ερυθράς Θάλασσας.
Νότιο Σουδάν
Το Νότιο Σουδάν, το οποίο αποσχίστηκε από το Σουδάν το 2011 μετά από έναν εμφύλιο πόλεμο δεκαετιών, εξάγει την παραγωγή πετρελαίου του 170.000 βαρελιών την ημέρα μέσω αγωγού που περνά από τον βόρειο γείτονά του.
Αναλυτές υποστηρίζουν ότι καμία πλευρά στη σύγκρουση του Σουδάν δεν έχει συμφέρον να διαταράξει αυτές τις ροές, αλλά η κυβέρνηση του Νοτίου Σουδάν είπε ότι αυτή την εβδομάδα οι μάχες είχαν ήδη παρεμποδίσει τις συνδέσεις επιμελητείας και μεταφορών μεταξύ των κοιτασμάτων πετρελαίου και του Πορτ Σουδάν.
Το Σουδάν φιλοξενεί επίσης 800.000 πρόσφυγες από το Νότιο Σουδάν. Οποιαδήποτε μαζική επιστροφή θα μπορούσε να επιβαρύνει περαιτέρω τις προσπάθειες παροχής ζωτικής σημασίας βοήθειας σε περισσότερους από 2 εκατομμύρια εκτοπισμένους στο Νότιο Σουδάν, που έχουν εγκαταλείψει τα σπίτια τους εντός της χώρας λόγω εμφύλιων συγκρούσεων.
Αιθιοπία
Οι αψιμαχίες κατά μήκος αμφισβητούμενων τμημάτων των συνόρων του Σουδάν με την Αιθιοπία ξεσπούν περιοδικά. Οι ειδικοί αναφέρουν ότι κάθε πλευρά θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί την αναταραχή του Σουδάν για να πιέσει τους στόχους της.
Όταν ξέσπασε πόλεμος στη βόρεια περιοχή Tigray της Αιθιοπίας το 2020, οι εντάσεις εμφανίστηκαν στα εύφορα αλλά αμφισβητούμενα σύνορα Al-Fashqa και οδήγησαν περισσότερους από 50.000 Αιθίοπες πρόσφυγες σε ήδη φτωχές περιοχές του ανατολικού Σουδάν.
Η Αιθιοπία θα παρακολουθεί επίσης τις εξελίξεις δεδομένων των εντάσεων σχετικά με το φράγμα GERD 4 δισεκατομμυρίων δολαρίων, το οποίο σύμφωνα με το Σουδάν μπορεί να αποτελέσει απειλή για τα δικά του φράγματα του Νείλου και τους πολίτες του.
Ερυθραία
Το Σουδάν φιλοξενεί περισσότερους από 134.000 πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο από την Ερυθραία και είναι η κύρια οδός για τους Ερυθραίους που διαφεύγουν από την αναγκαστική στρατολόγηση λόγω της κατασταλτικής διακυβέρνησης της κυβέρνησης Ασμάρα.
Πολλοί Ερυθραίοι πρόσφυγες στη βόρεια Αιθιοπία διέφυγαν από τους καταυλισμούς τους κατά τη διάρκεια του πολέμου Tigray μεταξύ 2020 και 2022. Οι Ερυθραίοι πρόσφυγες στο Σουδάν θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν παρόμοια κατάσταση εάν κλιμακωθεί οποιαδήποτε σύγκρουση πέρα από το Χαρτούμ.
Τι φοβούνται οι παγκόσμιες δυνάμεις
Ρωσία
Η Μόσχα, η οποία εδώ και καιρό αναζητούσε λιμάνια ζεστού νερού για το ναυτικό της, εξασφάλισε μια συμφωνία με τον Μπασίρ για το Σουδάν να φιλοξενήσει μια ναυτική βάση και οι στρατιωτικοί ηγέτες του Σουδάν, υποστηρίζουν ότι αυτό παραμένει υπό εξέταση.
Το 2020, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ενέκρινε τη δημιουργία μιας ρωσικής ναυτικής εγκατάστασης στο Σουδάν ικανή να ελλιμενίζει πυρηνικά πλοία επιφανείας.
Δυτικοί διπλωμάτες στο Χαρτούμ δήλωσαν το 2022 ότι ο όμιλος Wagner της Ρωσίας εμπλεκόταν σε παράνομη εξόρυξη χρυσού στο Σουδάν και διέδιδε παραπληροφόρηση. Δύο χρόνια νωρίτερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες επέβαλαν κυρώσεις σε δύο εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο Σουδάν τις οποίες συνέδεαν με το αφεντικό της Wagner, Γεβγκένι Πριγκόζιν.
Σε μια δήλωση στις 19 Απριλίου, η Wagner αρνήθηκε ότι επιχειρούσε στο Σουδάν, τονίζοντας ότι το προσωπικό της δεν ήταν εκεί για περισσότερα από δύο χρόνια και πως δεν είχε κανένα ρόλο στις τελευταίες μάχες.
Τον Φεβρουάριο του 2023, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ συναντήθηκε με αξιωματούχους στο Σουδάν κατά τη διάρκεια μιας αφρικανικής περιοδείας που επιδιώκει να επεκτείνει την επιρροή της Μόσχας σε μια εποχή που οι δυτικές χώρες προσπαθούν να απομονώσουν τη Μόσχα με κυρώσεις, λόγω της εισβολής στην Ουκρανία.
ΗΠΑ – Δυτικές δυνάμεις
Οι Ηνωμένες Πολιτείες , όπως και άλλες δυτικές δυνάμεις, επιθυμούσαν να απαλλαγούν από τον Μπασίρ, ο οποίος κατηγορήθηκε για γενοκτονία και εγκλήματα πολέμου από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για τη σύγκρουση στο Νταρφούρ.
Ωστόσο, οι επικριτές επισημαίνουν ότι η Ουάσιγκτον καθυστέρησε να κινηθεί πίσω από μια μετάβαση προς τις εκλογές. Οι ελπίδες του Σουδάν για δημοκρατία γκρεμίστηκαν όταν ο Burhan και ο Hemedti έκαναν πραξικόπημα το 2021.
Οι τελευταίες μάχες αναμένεται να εκτροχιάσουν κάθε ταχεία επιστροφή στην πολιτική διακυβέρνηση, χωρίς κανένας από τους δύο αντιπάλους στο Χαρτούμ να δείχνει ετοιμότητα για συμβιβασμό.
