Ο Ινδός πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι λέει ότι η χώρα του έχει γίνει «η φωνή του Παγκόσμιου Νότου» και ότι στη συνάντηση της Ομάδας των 20 (G 20) που πραγματοποιείται αυτό το Σαββατοκύριακο στο Νέο Δελχί, αυτή η φωνή θα ακουστεί.
Στη σύνοδο κορυφής του Αυγούστου των χωρών που ανήκουν στο μπλοκ των BRICS – Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική – ο ο πρόεδρος της Νότιας Αφρικής Σίριλ Ραμαφόζα δήλωσε ότι στόχος του είναι να «προωθήσει την ατζέντα του Παγκόσμιου Νότου».
Ακόμα πιο πριν, στη σύνοδο κορυφής της Ομάδας των Επτά πλούσιων δημοκρατιών (G7) τον Μάιο στη Χιροσίμα, ο Ιάπωνας πρωθυπουργός Φούμιο Κισίντα τόνισε ότι τα φιλοξενούμενα έθνη που είχε προσκαλέσει αντανακλούσαν τη σημασία του Παγκόσμιου Νότου.
Τα Ηνωμένα Έθνη, η Παγκόσμια Τράπεζα, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, όλοι φαίνεται να μιλούν για τον Παγκόσμιο Νότο αυτές τις μέρες.
Ποιος είναι ο Παγκόσμιος Νότος;
Αν και μοιάζει με γεωγραφικό όρο, στην πραγματικότητα δεν είναι. Πολλές χώρες που περιλαμβάνονται στον Παγκόσμιο Νότο ανήκουν στο βόρειο ημισφαίριο, όπως η Ινδία, η Κίνα κι όλες εκείνες οι χώρες που βρίσκονται στο βόρειο μισό της Αφρικής. Η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία, χώρες που ανήκουν και οι δύο στο νότιο ημισφαίριο, δεν περιλαμβάνονται στον Παγκόσμιο Νότο.
Οι περισσότεροι χρησιμοποιούν τη λεγόμενη γραμμή Brandt ως σύνορο για να διαχωρίσουν τον Βορρά και τον Νότο, μία γραμμή που διατρέχει όλη την υδρόγειο, από το βόρειο τμήμα του Μεξικού, στην κορυφή της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, περιστρέφεται στη συνέχεια γύρω από την Ινδία και την Κίνα πριν πάει παρακάτω και να περιλάβει έτσι το μεγαλύτερο μέρος της Ανατολικής Ασίας αποφεύγοντας την Ιαπωνία, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία.
Η γραμμή προτάθηκε από τον πρώην καγκελάριο της Γερμανίας, Βίλλυ Μπραντ, τη δεκαετία του 1980 ως μια οπτική απεικόνιση του διαχωρισμού Βορρά-Νότου με βάση το κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Ο Χάπιμον Τζέικομπ, ιδρυτής του Συμβουλίου Στρατηγικής και Αμυντικής Έρευνας που εδρεύει στο Νέο Δελχί υποστηρίζει ότι ο Παγκόσμιος Νότος είναι μια γεωγραφική, γεωπολιτική, ιστορική κι αναπτυξιακή έννοια, που έχει όμως και κάποιες εξαιρέσεις.
Ποιες χώρες αποτελούν τον Παγκόσμιο Νότο;
Αυτό είναι ένα σύνθετο ζήτημα και συχνά εξαρτάται από το ποιος χρησιμοποιεί τη φράση. Συνηθέστερα ο όρος αναφέρεται στις χώρες που ανήκουν στην Ομάδα των 77 στα Ηνωμένα Έθνη, η οποία ωστόσο σήμερα είναι στην πραγματικότητα ένας συνασπισμός 134 χωρών. Θεωρούνται κυρίως αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά περιλαμβάνουν επίσης την Κίνα και πολλά πλούσια κράτη του Κόλπου.
Αν και η G77 είναι μια ομάδα του ΟΗΕ, ο ίδιος ο ΟΗΕ δεν χρησιμοποιεί αυτόν τον όρο, σύμφωνα με τον Ρολφ Τράιγκερ, ο οποίος είναι μέλος του γραφείου εμπορίου κι ανάπτυξης του ΟΗΕ. Για τον ΟΗΕ, ο Παγκόσμιος Νότος είναι κάτι σαν συντόμευση, προκειμένου να αναφερθεί στις αναπτυσσόμενες χώρες γενικά, ανέφερε ο Τρέιγκερ. Ο ΟΗΕ καταγράφει επί του παρόντος 181 ως αναπτυσσόμενες χώρες ή εδάφη και 67 ως ανεπτυγμένες.
Τον Ιανουάριο, ο Μόντι της Ινδίας φιλοξένησε μια εικονική «Φωνή της Παγκόσμιας Συνόδου Κορυφής του Νότου». Περιλάμβανε μόνο 125 χώρες, ωστόσο, οι περιφερειακοί ανταγωνιστές της Ινδίας, η Κίνα και το Πακιστάν ήταν μεταξύ των ηχηρών απουσιών που παρατηρήθηκαν.
Ορισμένοι χρησιμοποιούν διαφορετικά κριτήρια, όπως για παράδειγμα εάν μια χώρα είχε στο παρελθόν αποικιστεί ή εάν το κατά κεφαλήν ΑΕΠ ενός έθνους είναι πάνω από 15.000 $.Υπάρχει επίσης ένας Παγκόσμιος Βορράς, αν και ο όρος δεν χρησιμοποιείται συχνά κι ορίζεται βασικά ως οι χώρες που δεν περιλαμβάνει ο Παγκόσμιος Νότος.
Είναι θεμιτό να χρησιμοποιούμε τον όρο Παγκόσμιος Νότος;
Ο όρος Παγκόσμιος Νότος εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη δεκαετία του 1960, αλλά χρειάστηκε χρόνος για να κερδίσει το ενδιαφέρον.Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οι όροι Πρώτος Κόσμος, Δεύτερος Κόσμος και Τρίτος Κόσμος άρχισαν να απορρίπτονται, εν μέρει επειδή με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης ο Δεύτερος Κόσμος έπαψε να υπάρχει, αλλά κι επειδή η χρήση του όρου Τρίτος Κόσμος άρχισε να θεωρείται υποτιμητική.
Ανεξάρτητα από το πώς το ορίζετε, ο Παγκόσμιος Νότος αντιπροσωπεύει μια τόσο μεγάλη πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού και μια ευρεία περιοχή που ορισμένοι υποστηρίζουν ότι είναι αδύνατο και παραπλανητικό να χρησιμοποιείται ο όρος.
Πώς μπορούν χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία, η καθεμία με περίπου 1,4 δισεκατομμύρια κατοίκους και ΑΕΠ περίπου 18 τρισεκατομμυρίων δολαρίων και 3,4 τρισεκατομμυρίων δολαρίων αντίστοιχα, να συνυπάρχουν μαζί με το νησιωτικό έθνος του Ειρηνικού, το Βανουάτου, με πληθυσμό λίγο περισσότερο από 300.000 και ΑΕΠ 984 εκατομμύρια δολάρια; Ή το νότιο αφρικανικό έθνος της Ζάμπια με 19 εκατομμύρια ανθρώπους και ΑΕΠ 30 δισεκατομμυρίων δολαρίων;
Ποιοί ανησυχούν και γιατί;
Ορισμένοι επίσης ανησυχούν ότι η Κίνα, η οποία επιδιώκει δυναμικά να επεκτείνει την παγκόσμια επιρροή της, θα μπορούσε να κάνει κατάχρηση της ομάδας για να προωθήσει τη δική της ατζέντα δίνοντας την εντύπωση ότι μιλά εκπροσωπώντας την πλειοψηφία της ομάδας.Εικάζεται ότι αυτός ήταν ο λόγος πίσω από την κοινή απόφαση των χωρών του G7 τον Μάιο – όλων των χωρών του Παγκόσμιου Βορρά – να απέχουν από τη χρήση του «Παγκοσμίου Νότου» στην τελική τους ανακοίνωση κορυφής.
Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, υπάρχει κίνδυνος ο Παγκόσμιος Νότος να καταλήξει να γίνει όπλο στα χέρια των ρεβιζιονιστικών κρατών, όπως η Κίνα, που θα ήθελαν να χρησιμοποιήσουν τη φωνή του Παγκόσμιου Νότου για να προωθήσουν τα δικά τους μεγαλεπήβολα σχέδια.
Από την πλευρά του, ο Μόντι τονίζει τα κοινά ζητήματα που αντιμετωπίζει ο Παγκόσμιος Νότος, όπως η έξοδος από την πανδημία του COVID-19, το αυξανόμενο χρέος και η επισιτιστική κι ενεργειακή ασφάλεια.Ο Ίαν Λέσερ, αντιπρόεδρος του German Marshall Fund και διευθυντής του γραφείου στις Βρυξέλλες, σημειώνει ότι τη μεγαλύτερη δυσκολία με την χρήση του όρου την έχουν οι χώρες του Παγκόσμιου Βορρά και ότι ο όρος «Παγκόσμιος Νότος» χρησιμοποιείται ευρέως από τις χώρες που τον αποτελούν.
Παρόλο που ο Παγκόσμιος Νότος δεν είναι μια ομάδα με μονολιθική άποψη ή ευρεία ομοιομορφία, στην πραγματικότητα το σημαντικό είναι ότι αντανακλά τον τρόπο με τον οποίο η ομάδα αντιμετωπίζει τον εαυτό της.
Δεν είναι απλά ένας τρόπος για να επιβεβαιώσει για κάποιους έναν βαθμό ιστορικής ανεξαρτησίας και απόστασης σε βασικά ζητήματα… Ο όρος Παγκόσμιος Νότος επηρεάζει τον τρόπο που η Ευρώπη και οι Ηνωμένες Πολιτείες σκέφτονται γεωπολιτικά, και επίσης φωτίζει την αντίληψη ότι ζούμε σε έναν κόσμο που δεν είναι δυνατόν τα πάντα να αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο και να ισχύουν οι ίδιοι όροι για όλους.
