Πριν από μερικές ημέρες, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, κατηγόρησε τον Ρώσο ομόλογό του, Βλαντίμιρ Πούτιν, ότι διαπράττει εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία.
Κατά πολλούς αναλυτές, ο βαρύτατα φορτισμένος όρος αυτός, δεν χρησιμοποιείται τυχαία από Δυτικούς ηγέτες, αλλά και από τον Ουκρανό πρόεδρο, Βολοντιμίρ Ζελένσκι, καθώς εμπεριέχει και νομικές παραμέτρους, οι οποίες καθορίζονται από τη Συνθήκη της Γενεύης. Πρέπει, μάλιστα, να σημειωθεί ότι ο Λευκός Οίκος έσπευσε να διευκρινίσει ότι τα λόγια του Μπάιντεν ήταν “συναισθηματικά φορτισμένα” και δεν εμπεριείχαν κάτι περισσότερο.
Τα «εγκλήματα πολέμου»
Ο λόγος για τις διευκρινίσεις είναι απλός: ήδη σε εξέλιξη βρίσκεται διεθνής έρευνα σχετικά με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και οι ΗΠΑ δεν θα ήθελαν να κατηγορηθούν ότι την προκαταλαμβάνουν. Επίσης, η Ουάσινγκτον θεωρεί ότι η επιπλέον φόρτιση μιας ήδη φορτισμένης κατάστασης θα μπορούσε να έχει αρνητική επίδραση στην προσπάθεια ειρήνευσης στην περιοχή και στις διαπραγματεύσεις μετάξύ Πούτιν και Ζελένσκι, αν και όποτε αυτές πραγματοποιηθούν.
Σύμφωνα με το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ICC), εγκλήματα πολέμου χαρακτηρίζονται «πολύ σοβαρές παραβιάσεις» των μεταπολεμικών Συνθηκών της Γενεύης, τις συμφωνίες δηλαδή που ορίζουν τους διεθνείς ανθρωπιστικούς νόμους που πρέπει να τηρούνται εν καιρώ πολέμου. Οι παραβιάσεις αυτές περιλαμβάνουν σκόπιμη στόχευση αμάχων και επιθέσεις σε στρατιωτικούς στόχους όπου όμως οι απώλειες μεταξύ των αμάχων θα είναι «υπέρμετρες».
Δύσκολη η προσαγωγή
Η Ουκρανία και η Δύση κατηγορούν τη Ρωσία για χωρίς διακρίσεις στόχευση αμάχων. Η Ρωσία το διαψεύδει, υποστηρίζει το ίδιο για το Κίεβο και χαρακτηρίζει εν γένει τους ισχυρισμούς αυτούς αβάσιμους. Σημειώνεται ότι η ΕΣΣΔ επικύρωσε τη Συνθήκη της Γενεύης το 1954. Η Ρωσία ανακάλεσε την αναγνώριση ενός εκ των πρωτοκόλλων το 2019, αλλά εξακολουθεί να αναγνωρίζει τις υπόλοιπες συμφωνίες, όπως επισημαίνει το Reuters.
Αν όμως η διεθνής έρευνα διαπιστώσει ότι διαπράττονται από πλευράς Ρωσίας εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία, μπορεί να διωχθεί ποινικά ο Πούτιν; Η Ρωσία δεν αναγνωρίζει τη δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου και δεν πρόκειται να στείλει υπόπτους για τέτοια εγκλήματα στη Χάγη, πολύ περισσότερο τον πρόεδρο της χώρας. Από την άλλη πλευρά, ούτε οι ΗΠΑ αναγνωρίζουν το ICC. Ο Πούτιν θα μπορούσε να δικαστεί σε άλλη χώρα που θα επιλεγεί από τον ΟΗΕ ή από μια ομάδα χωρών. Αλλά το να προσαχθεί θα είναι εξαιρετικά δύσκολο.
Αποδείξεις πέραν πάσης αμφιβολίας
Ο πιο πιθανός τρόπος να απαγγελθούν κατηγορίες κατά του Ρώσου προέδρου είναι εάν αποδειχθεί ευθύνη «της διοίκησης» στα εγκλήματα πολέμου. Εάν οι επικεφαλής δώσουν διαταγές που προκαλούν εγκλήματα ή γνωρίζουν ή είναι σε θέση να γνωρίζουν για διάπραξη εγκλημάτων πολέμου και δεν κάνουν τίποτε για να τα εμποδίσουν, τότε νομικά είναι υπεύθυνοι.
Για να εκδοθεί ένταλμα σύλληψης, οι εισαγγελείς θα πρέπει να αποδείξουν «ότι υπάρχουν εύλογοι λόγοι να πιστεύουν» ότι διαπράχθηκαν εγκλήματα πολέμου. Για να επιτευχθεί καταδίκη, ο εισαγγελέας πρέπει να μπορεί να αποδείξει την ενοχή του κατηγορούμενου, πέραν πάσης λογικής αμφιβολίας. Στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό σημαίνει να αποδειχθεί η σκοπιμότητα. Ένας τρόπος για να το πετύχει αυτό η εισαγγελική αρχή είναι να αποδείξει ότι δεν υπήρχε στρατιωτικός στόχος στην περιοχή μιας επίθεσης και ότι δεν πρόκειται για «ατύχημα».
Ποιοι μπορούν να παραπεμφθούν σε δίκη
Η έρευνα μπορεί να επικεντρωθεί σε στρατιώτες, διοικητές ή επικεφαλής κρατών. Ο εισαγγελέας θα μπορεί να παρουσιάσει αποδείξεις ότι ο Πούτιν ή άλλο στέλεχος της διοίκησης διέπραξε έγκλημα πολέμου δίνοντας απευθείας διαταγή μιας παράνομης επίθεσης ή γνωρίζοντας ότι διαπράττονται εγκλήματα χωρίς να προσπαθήσει να τα σταματήσει. Σύμφωνα με τους ειδικούς, όσο πιο ψηλά ανεβαίνει κανείς στην ιεραρχία τόσο πιο δύσκολο θα είναι να αποδειχθεί κάτι τέτοιο.
Οι νομικοί εκτιμούν ότι καταδικαστική απόφαση θα είναι δύσκολο να εξασφαλιστεί. Εκτός από τις προφανείς δυσκολίες να βρεθούν μάρτυρες πρόθυμοι να καταθέσουν, οι προκλήσεις είναι ακόμα μεγαλύτερες στο να αποδειχθεί η πρόθεση να διαπραχθούν εγκλήματα. Εξίσου δύσκολο είναι να καθίσουν στο εδώλιο οι κατηγορούμενοι. Η Μόσχα είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα αρνηθεί να συμμορφωθεί και το Δικαστήριο θα πρέπει να ελέγξει εάν οι κατηγορούμενοι ταξιδεύουν σε χώρες όπου μπορούν να συλληφθούν.
