Πριν από ένα χρόνο, ένας αποφασισμένος Βολοντίμιρ Ζελένσκι ταξίδεψε απευθείας από το πεδίο της μάχης του Μπαχμούτ για να μιλήσει στο Κογκρέσο των ΗΠΑ και να συναντηθεί με τον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν. Η αποφασιστικότητα της Ουκρανίας να αντισταθεί στη ρωσική επιθετικότητα βρήκε ισχυρή διακομματική υποστήριξη στην Ουάσιγκτον.
Ένα χρόνο μετά, οι προοπτικές φαίνονται πολύ πιο δυσοίωνες. Η πολυαναμενόμενη ουκρανική επίθεση στα νότια και ανατολικά έχει σημειώσει ελάχιστη πρόοδο. Η Ρωσία φαίνεται να έχει ξεπεράσει τις διεθνείς κυρώσεις, προς το παρόν, και έχει μετατρέψει την οικονομία της σε πολεμική μηχανή. Ο ρωσικός τρόπος πολέμου, που αποδέχεται τρομερές απώλειες σε άνδρες και υλικό, αλλά ρίχνει ακόμα περισσότερους στη μάχη, έχει αμβλύνει την τακτική και τεχνολογική υπεροχή του ουκρανικού στρατού, όπως παραδέχτηκε ο ανώτατος στρατηγός του σε ένα ειλικρινές κείμενό του τον περασμένο μήνα.
Το πρόβλημα με ΗΠΑ και ΕΕ
Η στάση στη Μόσχα δεν αλλάζει: οι στόχοι της “ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης” θα επιτευχθούν και οι μάχες θα συνεχιστούν μέχρι να επιτευχθούν. Καθώς το μακρύ μέτωπο γίνεται όλο και πιο “απολιθωμένο”, το Κρεμλίνο διαισθάνεται μεγαλύτερο σκεπτικισμό μεταξύ των δυτικών υποστηρικτών του Κιέβου ότι η Ουκρανία μπορεί να ανακτήσει το 17% του εδάφους της που εξακολουθεί να κατέχεται από τις ρωσικές δυνάμεις. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν απολαμβάνει την κομματική αναταραχή στην Ουάσινγκτον, όπου πολλοί στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα αμφισβητούν τον σκοπό της αποστολής στην Ουκρανία βοήθειας ύψους άλλων 61 δισ. δολαρίων, όπως ζήτησε η κυβέρνηση Μπάιντεν, εκτιμώντας ότι θα επιτύχει ελάχιστα στο πεδίο της μάχης.
Στην πρώτη του συνέντευξη Τύπου στο τέλος του έτους από την έναρξη της σύγκρουσης, ο Πούτιν ειρωνεύτηκε: “Η Ουκρανία δεν παράγει σχεδόν τίποτα σήμερα, όλα έρχονται από τη Δύση, αλλά τα δωρεάν πράγματα θα τελειώσουν κάποια μέρα, και φαίνεται ότι ήδη τελείωσαν“. Την ίδια στιγμή, ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν μπλόκαρε ένα πακέτο οικονομικής βοήθειας της ΕΕ ύψους 55 δισ. δολαρίων για την Ουκρανία, γεγονός που ώθησε έναν Γερμανό πολιτικό να πει ότι ήταν σαν να καθόταν στο τραπέζι ο ίδιος ο Πούτιν. Αυτό θέτει σε κίνδυνο τις κυβερνητικές δαπάνες για τα πάντα, από μισθούς μέχρι νοσοκομεία. Ο Ζελένσκι, ο οποίος δήλωσε κουρασμένος, έχει μια όλο και πιο δύσκολη δουλειά, με τα γεγονότα στη Μέση Ανατολή να αποσπούν την προσοχή από την Ουκρανία ως την υπ’ αριθμόν ένα διεθνή κρίση.
Τα προβλήματα της Ρωσίας
Στην πρώτη επέτειο της εισβολής, ο Ζελένσκι προέβλεψε ότι “το 2023 θα είναι η χρονιά της νίκης μας“! Είναι απίθανο να κάνει την ίδια αισιόδοξη πρόβλεψη για το επόμενο έτος. Καθώς ο Δεκέμβριος πλησίαζε στο τέλος του, η Ουκρανία υπέστη τη μεγαλύτερη ρωσική αεροπορική επίθεση από την έναρξη της εισβολής πλήρους κλίμακας. Η Ρωσία εκτόξευσε 158 μη επανδρωμένα αεροσκάφη και πυραύλους -συμπεριλαμβανομένων των υπερηχητικών Kinzhal- εναντίον στόχων σε όλη την Ουκρανία την Παρασκευή, σκοτώνοντας τουλάχιστον 18 ανθρώπους και τραυματίζοντας δεκάδες άλλους. Ο Ζελένσκι δήλωσε ότι η Ρωσία χρησιμοποίησε “σχεδόν κάθε τύπο όπλου στο οπλοστάσιό της” στις επιθέσεις.
Η Ρωσία δεν στερείται των δικών της τρωτών σημείων, αλλά είναι πιο μακροπρόθεσμα. Η σύγκρουση έχει επιδεινώσει τη δημογραφική της κρίση μέσω της μετανάστευσης και των απωλειών στα πεδία των μαχών. Σχεδόν 750.000 άνθρωποι εγκατέλειψαν τη Ρωσία το 2022 και οι αναλυτές αναμένουν ότι ένας ακόμη μεγαλύτερος αριθμός θα… ψηφίσει με τα πόδια φέτος. Οι ελλείψεις εργατικού δυναμικού υποδαυλίζουν την αύξηση των μισθών και συνεπώς τον πληθωρισμό. Η αποφυγή των κυρώσεων και η διατήρηση της βιομηχανικής παραγωγής έχει ένα τίμημα, με μεγάλο μέρος αυτής της παραγωγής να αφιερώνεται πλέον στην αντικατάσταση των μεγάλων απωλειών στα πεδία των μαχών και το δημοσιονομικό έλλειμμα να εκρήγνυται αντίστοιχα.
Ο εφιάλτης
Η μακροπρόθεσμη πρόγνωση για τη ρωσική οικονομία είναι ζοφερή – και αυτή μπορεί να είναι η πιο θεμελιώδης κληρονομιά του Πούτιν. Αλλά όπως είπε κάποτε ο οικονομολόγος Τζον Μέιναρντ Κέινς: “Μακροπρόθεσμα θα είμαστε όλοι νεκροί“. Βραχυπρόθεσμα, ο Πούτιν φαίνεται απρόσβλητος. Η επανεκλογή του τον Μάρτιο είναι μια τυπική διαδικασία (το Κρεμλίνο έχει ήδη αναγνωρίσει κάτι τέτοιο), σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, όπου ένα πυρετώδες έτος προεκλογικής εκστρατείας μπορεί να τελειώσει με τον Ντόναλντ Τραμπ να προετοιμάζεται για τη δεύτερη θητεία του. Αυτός είναι ο εφιάλτης του Κιέβου και το όνειρο της Μόσχας. Η κομματική αντιπαράθεση στο Κογκρέσο έχει καταστρέψει το αίτημα της κυβέρνησης Μπάιντεν για περαιτέρω βοήθεια προς το Κίεβο.
Τα κονδύλια που διατίθενται επί του παρόντος για στρατιωτικό εξοπλισμό έχουν σχεδόν εξαντληθεί. Ένας γερουσιαστής των Δημοκρατικών, ο Κρις Μέρφι, δήλωσε με αυστηρότητα: “Είμαστε έτοιμοι να εγκαταλείψουμε την Ουκρανία“. Το μάντρα στις δυτικές πρωτεύουσες σχετικά με την υποστήριξη της Ουκρανίας ήταν “όσο χρειαστεί“. Όμως, στέκοντας δίπλα στον Ζελένσκι αυτόν τον μήνα, ο Μπάιντεν δήλωσε ότι οι ΗΠΑ θα υποστηρίξουν την Ουκρανία “όσο μπορούμε“. Όπως οι παγκόσμιες μετρήσεις υποστήριξης στην Ουκρανία επιδεινώνονται, έτσι και οι γραμμές του μετώπου προσφέρουν λίγη χαρά. Η πολυαναμενόμενη ουκρανική αντεπίθεση που ξεκίνησε τον Ιούνιο είχε ως στόχο να επιδείξει την υπεροχή της στρατηγικής του ΝΑΤΟ για τον πόλεμο με συνδυασμένα όπλα, η οποία εφαρμόστηκε από τις νεοϊδρυθείσες ουκρανικές ταξιαρχίες που εκπαιδεύτηκαν σε λασπωμένα πεδία στη Γερμανία.
Ακινησία
Όμως ήταν ξένη προς την ουκρανική στρατιωτική κουλτούρα και δεν συνδυάστηκε με υπεροχή στον ουρανό. Αυτό που θα έπρεπε να ήταν μια εξόρμηση νότια προς τη Μαύρη Θάλασσα έγινε ένα τέλμα σε πυκνά ναρκοπέδια, με τα δυτικά τεθωρακισμένα να εξουδετερώνονται από τον αέρα από ρωσικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη και αεροπλάνα. Οι ουκρανικές μονάδες κατέλαβαν το πολύ 200 τετραγωνικά χιλιόμετρα εδάφους μέσα σε έξι μήνες. Οι στόχοι της ανακατάληψης της ακτογραμμής, της Κριμαίας και της διάσπασης των ρωσικών δυνάμεων στο νότο παρέμειναν ένα μακρινό όνειρο. Με τις γραμμές του μετώπου παγωμένες, οι μυστικές υπηρεσίες του Κιέβου στράφηκαν σε πιο θεαματικές επιθέσεις: βύθισαν ένα ρωσικό αποβατικό πλοίο στην Κριμαία αυτή την εβδομάδα και σαμποτάρισαν ακόμη και σιδηροδρομικές γραμμές μέχρι τη ρωσική Άπω Ανατολή.
Η επιτυχία στη Μαύρη Θάλασσα επέτρεψε τη σχετικά ασφαλή διέλευση των εμπορικών πλοίων, παρά το γεγονός ότι η Μόσχα εγκατέλειψε μια συμφωνία που επιτεύχθηκε με τη μεσολάβηση του ΟΗΕ το περασμένο καλοκαίρι. Ωστόσο, παρά το θράσος τους, οι επιχειρήσεις αυτές δεν θα αλλάξουν τη θεμελιώδη ισορροπία της σύγκρουσης. Ο Ζαλούζνι το έθεσε ευθέως: “Το επίπεδο της τεχνολογικής μας ανάπτυξης σήμερα έχει βάλει τόσο εμάς όσο και τους εχθρούς μας σε ακινησία“. Η χρήση μη επανδρωμένων αεροσκαφών επιτήρησης και κρούσης στερεί και από τις δύο πλευρές το στοιχείο του αιφνιδιασμού εντός των ορίων του πεδίου της μάχης. “Το απλό γεγονός είναι ότι εμείς βλέπουμε ό,τι κάνει ο εχθρός και εκείνοι βλέπουν ό,τι κάνουμε εμείς“. Αλλά τα τεράστια αποθέματα ανθρώπινου δυναμικού και υλικού των Ρώσων σημαίνουν ότι μπορούν να συνεχίσουν να χτυπούν τον μικρότερο ουκρανικό στρατό, σημειώνοντας σταδιακά κέρδη με τεράστιο κόστος.
Μη βιώσιμη πορεία
Έτσι έγινε γύρω από το Μπαχμούτ τον περασμένο χειμώνα – ίσως το ίδιο θα ισχύσει και για την πόλη Αβντιίκα του Ντονέτσκ τις επόμενες εβδομάδες. Η δεξαμενή νεοσύλλεκτων στην Ουκρανία έχει συρρικνωθεί σημαντικά- οι απώλειες στα πεδία των μαχών έχουν στερήσει από τον στρατό δεκάδες χιλιάδες έμπειρους στρατιώτες και μεσαίους αξιωματικούς. “Αργά ή γρήγορα θα διαπιστώσουμε ότι απλώς δεν έχουμε αρκετούς ανθρώπους για να πολεμήσουμε“, δήλωσε ο Ζαλούζνι στον Economist τον Νοέμβριο. Η άφιξη των μαχητικών αεροσκαφών F-16 την άνοιξη θα βοηθήσει την ουκρανική αεροπορία να αναμετρηθεί με τα ρωσικά μαχητικά και να υποστηρίξει τις δικές της χερσαίες δυνάμεις. Αλλά, άλλο πράγμα είναι η βασική εκπαίδευση και άλλο η πτήση στα δόντια της ρωσικής αεράμυνας.
Το ίδιο θα ίσχυε ακόμη και αν οι ΗΠΑ συμφωνούσαν να προμηθεύσουν στην Ουκρανία Τακτικά Πυραυλικά Συστήματα Στρατού (ATACMS) μεγαλύτερου βεληνεκούς (οι πύραυλοι Storm Shadow που προμήθευσε το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν βοηθήσει στη στόχευση των ρωσικών πίσω γραμμών). Σε κάθε περίπτωση, η παράλυση σχετικά με τη χρηματοδότηση έχει μπλοκάρει τον αγωγό των αμερικανικών όπλων και η Ευρώπη δεν έχει τη δυνατότητα να καλύψει το κενό. Ορισμένοι κορυφαίοι αναλυτές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ήρθε η ώρα για μια επανεκτίμηση με καθαρό μάτι. “Η Ουκρανία και η Δύση βρίσκονται σε μια μη βιώσιμη πορεία, η οποία χαρακτηρίζεται από μια κραυγαλέα αναντιστοιχία μεταξύ των σκοπών και των διαθέσιμων μέσων“, γράφει το Foreign Affairs.
“Ανέφτικος” στόχος
Ο στόχος της Ουκρανίας να ανακτήσει όλα τα εδάφη της είναι “ανέφικτος“, λέει ευθέως. “Το σημείο στο οποίο βρισκόμαστε μοιάζει στην καλύτερη περίπτωση με ένα δαπανηρό αδιέξοδο“. Στο πλαίσιο αυτό, η ανάλυση συνιστά η Ουκρανία να στραφεί σε αμυντική στάση το 2024 για να αναχαιτίσει τις απώλειες, κάτι που θα “ενίσχυε τη δυτική υποστήριξη δείχνοντας ότι το Κίεβο έχει μια λειτουργική στρατηγική που αποσκοπεί σε εφικτούς στόχους“. Ο ρωσικός στρατός, ο οποίος σε γενικές γραμμές έχει αποδειχθεί ανίκανος σε επιθετικές επιχειρήσεις, θα δυσκολευόταν έτσι ακόμη περισσότερο να καταλάβει έδαφος.
Ωστόσο, για άλλους, μια τέτοια μετατόπιση θα επιβράβευε ουσιαστικά την επιθετικότητα, επιτρέποντας στη Ρωσία να κάνει παύση και να ανασυνταχθεί, με δυνητικά επικίνδυνες συνέπειες για άλλους στο εγγύς εξωτερικό της Ρωσίας. Θα έστελνε επίσης λάθος μήνυμα για τη δέσμευση των ΗΠΑ σε άλλους συμμάχους, όπως η Ταϊβάν. Και δεν θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο, πολιτικά, στο Κίεβο. Ο Μπάιντεν δήλωσε κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του Ζελένσκι ότι “ο Πούτιν ποντάρει στο ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες αποτυγχάνουν να προσφέρουν στην Ουκρανία. Πρέπει, πρέπει, πρέπει να του αποδείξουμε ότι κάνει λάθος“, όμως η φράση του είχε την επίγευση της απελπισίας.
“Μακροπρόθεσμη ασφάλεια και ευημερία”
Το Foreign Affairs εκτιμά ότι “η Ουκρανία θα ήταν συνετό να αφιερώσει τους εισερχόμενους πόρους στη μακροπρόθεσμη ασφάλεια και ευημερία της, αντί να τους ξοδεύει στο πεδίο της μάχης για μικρό κέρδος“. Υπάρχουν σίγουρα σημάδια εντάσεων στην ουκρανική κοινωνία, καθώς η σύγκρουση πλησιάζει στη δεύτερη επέτειό της και η οικονομία αγωνίζεται να αρχίσει να αναπτύσσεται ξανά, μετά τη συρρίκνωσή της κατά το ένα τρίτο. Όσο περισσότερο ζουν αρκετά εκατομμύρια Ουκρανοί αλλού στην Ευρώπη, τόσο λιγότερο πιθανό είναι να επιστρέψουν.
Προς το παρόν ο Ζελένσκι και ο στενός του κύκλος δεν δείχνουν κανένα σημάδι συμβιβασμού. Ο Ζελένσκι δεν θα δεχτεί ανακωχή ή διαπραγματεύσεις. “Για εμάς αυτό θα σήμαινε ότι θα αφήναμε αυτή την πληγή ανοιχτή για τις μελλοντικές γενιές“, δήλωσε στο TIME τον Νοέμβριο ο Ζελένσκι. Αντ’ αυτού, εκτός από κάποια απίθανη κατάρρευση του ηθικού και των δύο πλευρών, οι ίδιες πόλεις και τα ίδια χωριά που καταστράφηκαν τα τελευταία δύο χρόνια θα εξακολουθήσουν να γίνονται πεδία μαχών και για τα επόμενα. Η Ουκρανία θα έχει τα μέσα για να επιβιώσει, αλλά όχι για να κερδίσει.
