Εκτός συγκλονιστικού απροόπτου, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν αναμένεται να κερδίσει με άνεση τις εθνικές και προεδρικές εκλογές που ξεκινούν στις 15 Μαρτίου, εξασφαλίζοντας μια πέμπτη θητεία στο αξίωμα και μια πλήρη τρίτη δεκαετία ως ανώτατος ηγέτης της Ρωσίας.
Με τον θάνατο του φυλακισμένου ηγέτη της ρωσικής αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι, θα μπορούσε κάποιος να πει ότι η πολιτική καριέρα του Πούτιν έχει φτάσει στο στάδιο του ισόβιου προέδρου. Όμως, σύμφωνα με ανάλυση του CNN, η αναμενόμενη επανεκλογή του αποκαλύπτει ένα δυσάρεστο γεγονός για τη μελλοντική πολιτική σταθερότητα της Ρωσίας: Ο πρόεδρος και ο κύκλος του δεν έχουν κάνει καμία ορατή προετοιμασία για μια μετά Πούτιν εποχή.
Αυτό μπορεί να μην φαίνεται επείγον ζήτημα για τον άνθρωπο που είναι τώρα ο μακροβιότερος ηγέτης της Ρωσίας μετά τον σοβιετικό ηγέτη Ιωσήφ Στάλιν: το 2020, οι Ρώσοι ψηφοφόροι ενέκριναν συνταγματικές αλλαγές που θα επέτρεπαν στον Πούτιν να παραμείνει στην εξουσία μέχρι το 2036. Και ακόμη και πριν ο Πούτιν ανακοινώσει την υποψηφιότητά του, το Κρεμλίνο κατέστησε σαφές ότι δεν βλέπει εναλλακτικές λύσεις στον ορίζοντα για το σύστημα της μονοπρόσωπης διακυβέρνησής του.
Το πρόβλημα
“Αν υποθέσουμε ότι ο πρόεδρος είναι υποψήφιος, τότε είναι προφανές ότι δεν μπορεί να υπάρξει πραγματικός ανταγωνισμός για την προεδρία σε αυτό το στάδιο“, δήλωσε ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ, προσθέτοντας ότι ο Πούτιν “απολαμβάνει την απόλυτη υποστήριξη του πληθυσμού“. Ο Πούτιν είναι 71 ετών, μια δεκαετία νεότερος από τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν. Μπορεί να ξεπερνά το μέσο προσδόκιμο ζωής ενός Ρώσου άνδρα, αλλά οι πρόσφατες δημόσιες εμφανίσεις του δείχνουν κάποιον που χαίρει άκρας υγείας.
Αλλά ενώ ο Πούτιν δεν φαίνεται να βιάζεται να προετοιμάσει έναν διάδοχο, ορισμένοι παρατηρητές σημειώνουν ότι η επανεκλογή του Πούτιν αναδεικνύει ένα πρόβλημα: ότι το σύστημα που οικοδομήθηκε τις τελευταίες δύο δεκαετίες υπό την εξουσία του είναι εύθραυστο, γεροντοκρατικό και ευάλωτο σε ένα μεγάλο σοκ, πρωτίστως την ασθένεια ή τον θάνατο του προσώπου που βρίσκεται στην κορυφή. “Διάφορες προκλήσεις μπορεί να είναι πιο κοντά απ’ ό,τι νομίζουμε“, δήλωσε ο Αντρέας Ούμλαντ, αναλυτής στο Κέντρο Ανατολικοευρωπαϊκών Σπουδών της Στοκχόλμης. “Ο Πούτιν θα μπορούσε θεωρητικά να κυβερνήσει για άλλα 12 χρόνια. Αλλά δεν νομίζω ότι αυτό θα συμβεί, ειδικά αν η Ουκρανία πετύχει νέες νίκες που θα έχουν αντίκτυπο στη Μόσχα“.
Δημοκρατία στα χαρτιά
Ο Ούμλαντ δήλωσε ότι η ένοπλη εξέγερση πέρυσι από τον επικεφαλής της μισθοφορικής Ομάδας Wagner, Γεβγένι Πριγκόζιν -που καταπνίγηκε με επιτυχία, αλλά ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση στην εξουσία του Πούτιν- και οι αβάσιμες φήμες για την υγεία του Πούτιν που εμφανίζονται σε ανώνυμα κανάλια του Telegram και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης υποδηλώνουν ότι οι ανησυχίες για τη διαδοχή μπορεί να κρύβονται πίσω από την αδιαφανή πρόσοψη του Κρεμλίνου. “Δεν είναι τόσο το περιεχόμενο των φημών, όσο το γεγονός ότι οι φήμες μπορούν να εξαπλωθούν” που είναι σημαντικό, δήλωσε ο Ούμλαντ.
Στα χαρτιά, η Ρωσία είναι μια χώρα με σεβασμό στους νόμους και το Σύνταγμα. Η Ρωσική Ομοσπονδία διαθέτει ένα συνταγματικό σύστημα που προβλέπει την ομαλή διαδοχή: αν ο Πούτιν πεθάνει ή καταστεί ανίκανος να ασκήσει τα καθήκοντά του, τις εξουσίες του αναλαμβάνει προσωρινά ο πρόεδρος της κυβέρνησης, θέση που σήμερα κατέχει ο πρωθυπουργός Μιχαήλ Μισούστιν. Στην πράξη, όμως, οι αναλυτές λένε ότι ο Πούτιν προεδρεύει σε κάτι που μοιάζει με δικαστικό σύστημα, στο οποίο ο πρόεδρος είναι ο τελικός διαιτητής των διαφορών μεταξύ ανταγωνιστικών φατριών της ελίτ.
Πολίτ μπιρό 2.0
Και ενώ το σοβιετικό σύστημα διέθετε ένα Πολιτικό Γραφείο που βασιζόταν στη συναίνεση και καθιέρωσε έναν σχετικά σταθερό (αν και αδιαφανή) μηχανισμό για τη μεταβίβαση της εξουσίας, ορισμένοι παρατηρητές παρομοιάζουν τον εσωτερικό κύκλο του Πούτιν, ο οποίος περιλαμβάνει πλούσιους κολλητούς, εκπροσώπους του κρατικού μηχανισμού ασφαλείας και πιστούς τεχνοκράτες, με ένα είδος Πολιτικού Γραφείου 2.0 που θα μπορούσε να διαχειριστεί μια πιθανή διαδοχή.
Η Ρωσία του Πούτιν έχει επίσης ένα άλλο προηγούμενο για την παράδοση της εξουσίας σε έναν έμπιστο διάδοχο, εκτός από τις συνταγματικές παρακάμψεις που έχουν ήδη παρατείνει τον χρόνο παραμονής του στην εξουσία. Το 2008, ο Πούτιν έφθασε στο τέλος της δεύτερης προεδρικής του θητείας και έκανε στην άκρη για να αντικαταστήσει τον Ντμίτρι Μεντβέντεφ στην πρωθυπουργία.
Όμως, ενώ ο Μεντβέντεφ κληρονόμησε την πυρηνική βαλίτσα με τους κωδικούς εκτόξευσης και τη θέση στο ρωσικό ισοδύναμο του Air Force One, ο Πούτιν παρέμεινε η πραγματική ισχύς πίσω από τον θρόνο και κέρδισε μια τρίτη θητεία το 2012. Ο Μεντβέντεφ υπέγραψε νόμο που άλλαξε την προεδρική θητεία σε έξι χρόνια και στη συνέχεια ο Πούτιν μηδένισε την καταμέτρηση των ορίων θητείας με το συνταγματικό δημοψήφισμα του 2020. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η πρόθεση του Πούτιν να παραμείνει στην εξουσία έχει γίνει αντικείμενο γελοιοποίησης από τη ρωσική αντιπολίτευση.
Τα μαθήματα από τους γείτονες
Όταν ο Πούτιν ανακοίνωσε την πρόθεσή του να διεκδικήσει μια τρίτη θητεία, ένα meme με τον Ρώσο πρόεδρο να μεταμορφώνεται στον ξεπεσμένο σοβιετικό ηγέτη Λεονίντ Μπρέζνιεφ έγινε viral. Το Κρεμλίνο έχει αναμφίβολα μελετήσει τον τρόπο με τον οποίο οι γειτονικοί απολυταρχικοί ηγέτες διατηρούν την εξουσία. Ο ισχυρός άνδρας της Λευκορωσίας Αλεξάντερ Λουκασένκο απέφυγε τις μαζικές διαμαρτυρίες το 2020, μετά τις εκτεταμένες καταγγελίες για παραποίηση των ψηφοδελτίων και τώρα σχεδιάζει να διεκδικήσει την επανεκλογή του το επόμενο έτος. Ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ, ο οποίος αποκαλεί τον Πούτιν “επιστήθιο φίλο“, έχει σφίξει τη λαβή του στο Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα και επέβλεψε την κατάργηση των ορίων θητείας.
Και στο Καζακστάν, ο πρόεδρος Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγεφ παραιτήθηκε μετά από τρεις δεκαετίες διακυβέρνησης, ενώ διατήρησε την προεδρία του Συμβουλίου Ασφαλείας της χώρας και τον τίτλο του Ηγέτη του Έθνους. Η περίπτωση του Ναζαρμπάγιεφ, ωστόσο, μπορεί να αποδειχθεί διδακτική για το Κρεμλίνο. Στον απόηχο βίαιων ταραχών τον Ιανουάριο του 2022, ο Ναζαρμπάγεφ παραμερίστηκε από τον πρόεδρο Κασίμ-Τζομάρτ Τοκάγεφ από τη θέση του στο Συμβούλιο Ασφαλείας και έχασε βασικά προνόμια χάραξης πολιτικής. Οι έμπιστοι διάδοχοι, όπως φαίνεται, δεν μπορούν να είναι αξιόπιστοι για πολύ καιρό.
Μεταμοντέρνα απολυταρχία
Ορισμένοι Ρώσοι πολιτικοί παρατηρητές εκτιμούν ότι ο πραγματικός ανταγωνισμός για τη διαδοχή του Πούτιν δεν είναι πιθανός πριν από τη δεκαετία του 2030, όταν ο Πούτιν συμπληρώσει την έκτη θητεία του. Ο Ρώσος πολιτικός παρατηρητής Αντρέι Πέρτσεφ έχει περιγράψει ορισμένους από τους πιθανούς ανταγωνιστές ως “πρίγκιπες” που χτίζουν αθόρυβα τις δικές τους βάσεις υποστήριξης εν αναμονή της ενδεχόμενης αποχώρησης του Πούτιν. Ακόμη και ο πρώην πρόεδρος Μεντβέντεφ, ο οποίος έχασε τη θέση του νούμερο δύο το 2020 όταν παραιτήθηκε στο πλαίσιο κυβερνητικού ανασχηματισμού, μπορεί να έχει ακόμη φιλοδοξίες.
Αν και ξεγραμμένος από ορισμένους παρατηρητές ως σοβαρός πολιτικός παίκτης, ο Μεντβέντεφ έχει χρησιμοποιήσει τον πόλεμο στην Ουκρανία για να διαμορφώσει μια θέση ως μια έντονη, αντιδυτική φωνή, με πιο πρόσφατη εμφάνιση μπροστά σε έναν χάρτη της τεμαχισμένης Ουκρανίας και δηλώνοντας ότι “η Ουκρανία είναι σίγουρα Ρωσία“. Η εισβολή στην Ουκρανία έχει μετατοπίσει τον επίσημο τόνο στους ελίτ ρωσικούς κύκλους σε έναν τόνο αχαλίνωτης πολεμικότητας. Και η Ρωσία είναι πλέον μια μεταμοντέρνα απολυταρχία που μπορεί να επιδεικνύει τα ακόμα ουρανοκατέβατα ποσοστά αποδοχής του Πούτιν και την αναπόφευκτη επανεκλογή του ως ένδειξη νομιμότητας και αδιαμφισβήτητης δημόσιας υποστήριξης για τον πόλεμο.
