Του Κώστα Μποτόπουλου
Ξαφνικά, η μεγάλη διεθνής οικονομική συζήτηση της εποχής έχει να κάνει με τη θέσπιση ενός παγκόσμιου εταιρικού φόρου. Ανήκουστη συζήτηση ως, κυριολεκτικά, προχτές, απέκτησε ταχύτατη επιτάχυνση υπό την πίεση της γνωστής διπλής και καθοριστικής για την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας εξέλιξης:
- τις ανατροπές που φέρνει η πανδημία και
- την αλλαγή στάσης των ΗΠΑ μετά την εκλογή του νέου Προέδρου τους.
Προβλήματα, δυσλειτουργίες, συνήθειες και ταμπού δεκαετιών μπαίνουν στο μίξερ της νέας εποχής και είναι άγνωστο ποιο θα είναι, και τι μορφή θα πάρει, το νέο μίγμα. Και μόνη η κινητικότητα, πάντως, έχει εξαιρετική σημασία.
Η ιδέα της Τζάνετ Γιέλεν
Η ιδέα ρίχτηκε, εν είδει σπόρου, από την Υπουργό Οικονομικών Τζάνετ Γιέλεν, στις 4 Απριλίου: χαρακτηρίζοντας «μια κούρσα προς το πάτο», δηλαδή προς την όλο και λιγότερη φορολόγηση των μεγάλων εταιριών, την τάση που είχε διαμορφωθεί μέσω, ιδίως, των διαφορετικών φορολογικών καθεστώτων, των φορολογικών παραδείσων και της φορολόγησης στη χώρα εγκατάστασης, και ενεργώντας ως εκπρόσωπος της νέας Αμερικανικής ηγεσίας, αλλά και της νέας αμερικανικής λογικής, η κυρία Γιέλεν ανακοίνωσε ότι ήρθε η ώρα για τη συζήτηση και την αναζήτηση, καταρχάς εντός του G-20, ενός παγκόσμιου ελάχιστου εταιρικού φόρου (minimum global tax rate).
Η αρχική αμερικανική «ιδέα» περιστρεφόταν γύρω από έναν φόρο 21%. Οι αντιδράσεις ήταν αναμενόμενες και προήλθαν αφενός από κράτη που χρησιμοποιούν τους μειωμένους φορολογικούς συντελεστές για τις επιχειρήσεις ως δέλεαρ για προσέλκυση επενδύσεων στο έδαφος τους (Ιρλανδία, Κύπρος, Ουγγαρία) ή δημιουργούν ή συμμετέχουν σε περιοχές μηδενικής, ή πολύ χαμηλής, φορολόγησης (Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Μεγάλη Βρετανία), και αφετέρου από τις ίδιες τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρίες (παρά τις τιμητικές, αν και όχι με βεβαιότητα ειλικρινείς, εξαιρέσεις μεγαλοεκατομμυριούχων όπως ο Γκέιτς και ο Μπάφετ).
Αργότερα τον Απρίλιο, η κυβέρνηση των ΗΠΑ κατέβασε τον πήχυ στο 15% (στην Ιρλανδία και την Κύπρο ο συντελεστής είναι 12,5%, αλλά στην πράξη η διαφορά είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή που φαίνεται).
Φορολογία με βάση τα κέρδη και όχι την έδρα
Παρακινημένες από το παράδειγμα των ΗΠΑ, άρχισαν να μπαίνουν στο παιχνίδι και οι άλλες «μεγάλες δυνάμεις»: ο «παλιός» G-7, ως προθάλαμος για τον G-20, η Ευρωπαϊκή Ένωση, ο ΟΟΣΑ. Οι 7 βασικές δυνάμεις της παγκόσμιας οικονομίας (ΗΠΑ, Ιαπωνία, Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Βρετανία, Καναδάς συν η Ευρωπαϊκή Ένωση) συναντήθηκαν αυτές τις μέρες στο Λονδίνο και συμφώνησαν σε δυο βασικότατα σημεία, τα οποία πρόκειται να εισηγηθούν στο G-20 αργότερα μέσα στο μήνα:
- πρώτον, τη θέσπιση ενός κανόνα, σύμφωνα με τον οποίο οι μεγάλες πολυεθνικές (μένει να καθοριστεί το ποσοτικό κριτήριο) θα φορολογούνται με βάση τα κέρδη τους και όχι τη χώρα εγκατάστασης τους΄
- δεύτερον, ότι το ποσοστό της παγκόσμιας ελάχιστης φορολόγησης θα οριστεί στο 15%.
Για την υλοποίηση της πρώτης αρχής είναι απαραίτητη η σύμπραξη του ΟΟΣΑ, αφού οι 139 χώρες που ανήκουν σε αυτόν τον οργανισμό θα πρέπει να υιοθετήσουν το νέο φορολογικό κανόνα, ώστε να αποκτήσει έννομες συνέπειες.
Και για τα δυο σημεία της αρχικής συμφωνίας, επιπλέον, είναι εντελώς απαραίτητη η συμμετοχή και η συμφωνία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, λόγω της στρατηγικής της σημασίας ως οικονομικού χώρου αλλά και γιατί στο εσωτερικό της βρίσκονται, όπως είδαμε, οι περισσότερες χώρες με «ειδικά» φορολογικά καθεστώτα. Κάθε απόφαση δε της ΕΕ, σε αυτό το ζήτημα, απαιτεί ομοφωνία –άρα βρισκόμαστε ακόμα μακριά από το τέλος του παιχνιδιού.
Η μεταρρύθμιση του καπιταλισμού και οι σκοπιμότητες
Και μόνο το άνοιγμα, ωστόσο, της συζήτησης και η διατύπωση επισήμως προτάσεων με τόσο μεγάλη –οικονομική και πολιτική- σημασία, προερχόμενων από τις ισχυρότερες –οικονομικά και πολιτικά- χώρες όχι ολόκληρου του πλανήτη αλλά της λεγόμενης «Δύσης» -Κίνα και Ρωσία, καθώς και οι διάφορες «τίγρεις», όχι μόνο δεν θα συμμετάσχουν αλλά θα κάνουν το παν για να σαμποτάρουν το σχέδιο- δημιουργούν, ήδη, κρίσιμες συνέπειες.
Αποδεικνύουν ότι δεν ισχύει το υπό πολλών «ριζοσπαστών» -των σαλονιών, όπως αποδεικνύεται, ή των ρηχών υδάτων- υποστηριζόμενον, ότι δηλαδή ο παγκόσμιος καπιταλισμός είναι μη μεταρρυθμίσιμος ή μεταρρυθμίσιμος μόνο προς την κατεύθυνση της μεγιστοποίησης του κέρδους των εταιριών σε βάρος της κοινωνικής προόδου.
Κανείς δεν είναι αφελής για να πιστεύει ότι οι ΗΠΑ ξύπνησαν ξαφνικά και αποφάσισαν να γίνουν ενάρετες για το καλό της ανθρωπότητας:
- βασικός τους στόχος είναι να περισώσουν τα μονοπώλια των δικών τους γιγάντων και να είναι έτοιμες να αντιμετωπίσουν τον ανταγωνισμό, στον τεχνολογικό ιδίως τομέα, των ασιατικών χωρών, με αρχηγό την Κίνα, βασικό όπλο των οποίων είναι και το φορολογικό ντάμπινγκ.
Από την άλλη, η αποδοχή της ιδέας να τεθούν όρια στη φορολόγηση των εταιριών, η αντιμετώπιση της μέσα από (και πάλι δεν πρέπει να είμαστε αφελείς: λόγω ανάγκης) διεθνείς και συντονισμένες ενέργειες, το άνοιγμα, έστω και εμμέσως, του «φακέλου δικαιοσύνη» -γιατί είναι πάνω απ’ όλα άδικο κάποια μεγαθήρια όχι μόνο να είναι μεγαθήρια αλλά και να τους δίδονται και φορολογικά κίνητρα για να παραμείνουν και να μεγαλώσουν κι άλλο- αποτελούν τεράστια βήματα προς τα εμπρός.
Η φορολόγηση των τεχνολογικών εταιριών
Συγχρόνως ανοίγουν ή πρόκειται να ανοίξουν, σε διεθνές πάντα επίπεδο, οι συζητήσεις για τη φορολόγηση ειδικά των τεχνολογικών εταιριών (BigTech), με νομοθετικό πλαίσιο να ετοιμάζεται τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση συμφωνήθηκε ήδη αυτή την εβδομάδα από Συμβούλιο και Κοινοβούλιο η υποχρεωτική δημοσιοποίηση πληροφοριών για τα κέρδη που κάνουν και τη φορολογία που πληρώνουν οι μεγάλες πολυεθνικές εταιρίες σε κάθε κράτος-μέλος (country-by-country reporting). Ο Επίτροπος Οικονομίας Πάολο Τζεντιλόνι ανήγγειλε τη συγκρότηση «Φορολογικού Παρατηρητηρίου», που θα συμβάλει στην καταπολέμηση των άδικων και καταχρηστικών φορολογικών πρακτικών, ο δε επικεφαλής του, ο Γάλλος καθηγητής Γκαμπριέλ Ζουκμάν, έχει γίνει παγκοσμίως γνωστός για τα βιβλία, αλλά και για τον αγώνα του, κατά των φορολογικών παραδείσων: για μια φορά η Ευρώπη έβαλε έναν λύκο να διώξει τους κακούς λύκους και όχι να φυλάει τα πρόβατα.
Η ασκοί του Αιόλου άνοιξαν και η «δίκαιη φορολόγηση» από σύνθημα έγινε κεντρικό θέμα παγκόσμιας διαβούλευσης. Φυσικά έχει σημασία το τελικό αποτέλεσμα, αλλά είναι από τις φορές που και μόνο η αρχική ανατροπή έχει επαναστατικό χαρακτήρα. Για να κλείσουμε από εκεί που αρχίσαμε: ο κόσμος-μετά-την-πανδημία και με τον Μπάιντεν (και την ομάδα του) στο τιμόνι, δεν μπορεί να είναι, και φαίνεται ότι δεν θα μείνει, ούτε ακίνητος, ούτε άτολμος.
Κώστας Μποτόπουλος
