Του Κώστα Μποτόπουλου
Όσα ακολουθούν απευθύνονται σε εκείνους που δεν πιστεύουν στα όνειρα, αλλά στα γεγονότα. Έχουμε και λέμε λοιπόν.
Από πολιτική άποψη:
- «Οριζόντια» προτεραιότητα η «πράσινη οικονομία» για την Ευρωπαϊκή Ένωση και για την εκταμίευση των πόρων από το Ταμείο Ανάκαμψης.
- Εξίσου φιλόδοξοι στόχοι στο αναγγελθέν πρόγραμμα του νέου Αμερικανού προέδρου.
- Προ-δέσμευση ήδη, κατά τις διαπραγματεύσεις ενόψει της διεξαγωγής της Διάσκεψης για το Κλίμα στο τέλος της χρονιάς στη Γλασκόβη, για εκτεταμένες αλλαγές στο παραγωγικό μοντέλο όλων των συμμετεχουσών χωρών.
- Μεταρρύθμιση του ενωσιακού, και σύντομα και του αμερικανικού, νομοθετικού πλαισίου για τις επενδύσεις, ώστε να λαμβάνονται κατά προτεραιότητα υπόψη ως κριτήρια για τη χρηματοδότηση οι επιδόσεις στον τομέα μείωσης των ρύπων (τρίπτυχο ευρωπαϊκών Κανονισμών SFDR, Climate-Transition-Benchmarks, Taxonomy, εισαγωγή «περιβαλλοντικών κριτηρίων» στη δραστηριοποίηση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και εθνικών κεντρικών τραπεζών, καθώς και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων).
- Δημοσκοπική προέλαση και κοινωνική απήχηση του κόμματος των Πρασίνων στη Γερμανία, με πιθανότητα να έχουμε Καγκελάριο ακτιβιστή για το κλίμα και βεβαιότητα ότι η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής θα είναι η πρώτη προτεραιότητα της επόμενης κυβέρνησης και επομένως διπλά (με γενική συμφωνία και με γερμανική ώθηση) και της ευρωπαϊκής διακυβέρνησης.
Από πλευράς οικονομικών εξελίξεων, μόνο των πολύ τελευταίων ημερών:
- Αξιολόγηση χωρών και εταιριών από τους διεθνείς οίκους και με βάση το «περιβαλλοντικό αποτύπωμα».
- Άνοδος σε όλα τα διεθνή χρηματιστήρια, συμπεριλαμβανομένου του ελληνικού, της αξίας των εταιριών στους τομείς της «πράσινης επιχειρηματικότητας».
- Σταδιακό κλείσιμο σταθμών «βρώμικης ενέργειας» -στην Ελλάδα, λιγνίτη και άνθρακα- και, αντίθετα, μεγάλες επενδύσεις σε τομείς «καθαρής ενέργειας» -στην Ελλάδα, συμφωνία εννέα μεγάλων ομίλων για επένδυση 8 δισεκατομμυρίων για παραγωγή υδρογόνου.
- «Εγκατάλειψη» του bitcoin από τον όμιλο του Elon Musk με αιτιολογία –αληθή ή προσχηματική δεν έχει σημασία για την ανάδειξη της σπουδαιότητας του θέματος- την επιβάρυνση που φέρνει η «εξόρυξη» κρυπτονομισμάτων στο περιβάλλον.
Αν προσθέσουμε και τη σταδιακή εμφάνιση «δικαστικού ακτιβισμού» προς την κατεύθυνση της επίτασης και συγκεκριμενοποίησης των μέτρων, όχι απλώς των διακηρύξεων, για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής –σχετικές πρόσφατες αποφάσεις του γαλλικού Συμβουλίου της Επικρατείας, του γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου, του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων- το πανόραμα συμπληρώνεται:
- η «πράσινη οικονομία», ως μέσο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, είναι γεγονός. Είναι ένας δρόμος που η διεθνής κοινότητα έχει ήδη πάρει και στον οποίο ήδη πορεύεται.
Πού θα βγάλει αυτός ο δρόμος
Το ζήτημα είναι βέβαια είναι πότε και πού θα βγάλει αυτός ο δρόμος και αν το αποτέλεσμα θα είναι όχι στο ύψος των προσδοκιών – γιατί καμία πολιτικοοικονομική προσπάθεια δεν είναι, και δεν θα μπορούσε να είναι, τελικά απολύτως ικανοποιητική- αλλά καλύτερο, ή τουλάχιστον πιο ελπιδοφόρο, από το σημερινό.
Τα επιχειρήματα δυσπιστίας, αν όχι αντίθεσης, προέρχονται από εκπροσώπους οικονομικών συμφερόντων στους τομείς που πλήττονται, αλλά και από κάποιους οικονομολόγους που προβλέπουν, ή απλώς φοβούνται, απομάκρυνση από τις θεμελιώδεις αρχές (fundamentals), «κάψιμο» (overheating) της παγκόσμιας οικονομίας από πολλές παράλληλες επενδύσεις στους ίδιους τομείς, εμφάνιση νέων ανισοτήτων, πληθωρισμού ή και στασιμοπληθωρισμού, αύξηση της ανεργίας που μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνικές ταραχές και άλλα δεινά που δεν μπορούν, βέβαια, να αποκλειστούν.
Είναι αλήθεια, και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι επενεργούν, και να υποτιμούμε πώς επενεργούν, μια σειρά από παράγοντες:
- φυσικά πίσω από το «πράσινο κύμα» κρύβονται και άλλα συμφέροντα πέραν της σωτηρίας της ανθρωπότητας (ποια ανθρώπινη δραστηριότητα δεν έχει ως κίνητρο το κέρδος, ή και το κέρδος;)΄
- φυσικά και δεν αρκεί να τεθούν νομοθετικές υποχρεώσεις στη βάση γενικών πολιτικών διακηρύξεων για να γίνει πραγματικότητα μια αλλαγή οικονομικού μοντέλου΄
- φυσικά πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη, με την πρόβλεψη και υιοθέτηση μεταβατικών περιόδων, ειδικών μέτρων, επιμορφωτικών προγραμμάτων, οι ανάγκες της μετάβασης και της δημόσιας στήριξης τομέων, και χωρών, που θα πληγούν, κάποιοι και κάποιες δυσανάλογα, από τις επερχόμενες αλλαγές΄
- φυσικά θα δημιουργηθούν, δημιουργούνται ήδη, φαινόμενα «πράσινης απάτης» (greenwashing), που πρέπει να βρεθεί τρόπος να εποπτευθούν και να αντιμετωπιστούν΄
- φυσικά η διαφοροποίηση, η ποικιλία, η συνύπαρξη είναι απαραίτητα στοιχεία της οικονομικής και της παραγωγικής δραστηριότητας και πρέπει να διατηρηθούν (κανείς πάντως δεν εννοεί την «πράσινη ανάπτυξη» ως μόνο «πράσινη»)΄
- φυσικά το «πρασίνισμα» ξεκινά πρώτα από την αυλή και από τις καταναλωτικές και άλλες συνήθειες του καθενός μας, έχει και παιδευτικό και όχι μόνο οικονομικό χαρακτήρα και δεν γίναμε όλοι οικολόγοι και δεν εισήλθαμε πλησίστιοι στη «νέα οικονομία», επειδή αλλάξαμε λαμπτήρες ή μετοχές ή πήραμε, αύριο, ηλεκτρικό αυτοκίνητο.
- Φυσικά θέλει χρόνο –αλλά ο χρόνος είναι τώρα.
Ολέθρια η διατήρηση του σημερινού οικονομικού μοντέλου
Η διατήρηση του σημερινού ενεργοβόρου, υπερκαταναλωτικού και αντιπεριβαλλοντικού οικονομικού μοντέλου θα ήταν ολέθρια και από κλιματική και από οικονομική άποψη –και αυτό το γνωρίζουν πλέον όλοι.
Η προσπάθεια που έχει μπροστά της η ανθρωπότητα, και κυρίως οι σημερινοί ταγοί της, είναι, με επίγνωση των δυσκολιών και της ανάγκης λεπτών κινήσεων, να πετύχει η μετάβαση και να οδηγήσει σε μια οικονομία, και σε έναν κόσμο, με λιγότερες απειλές και ανισότητες.
Οι εθνικές κυβερνήσεις και τα διεθνή όργανα έχουν τον πρώτο λόγο αλλά την τελική επιτυχία ή αποτυχία θα καθορίσει η στάση των περίφημων «Αγορών».
Όπως είπε αυτές τις ημέρες στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, σε περίπτωση μη δράσης ή μη σύμπραξης των αγορών στον αγώνα αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, θα έχουμε «τη μητέρα όλων των αποτυχιών» τους.
Οι αγορές μισούν να πέφτουν έξω και να μένουν πίσω –και όλα δείχνουν ότι, και αυτή τη φορά, έχουν πιάσει το νόημα.
