“Τα αίτια του θανάτου διερευνώνται”, ανακοίνωσαν οι σωφρονιστικές αρχές της Ρωσίας μετά τον θάνατο του Αλεξέι Ναβάλνι στη Σωφρονιστική Αποικία Νο 3 λίγο πάνω από τον Αρκτικό Κύκλο την Παρασκευή. Αλλά όπως και να το δει κανείς, είναι ήδη ξεκάθαρο τι τον σκότωσε: Η εχθρική στάση που επέδειξε – με “χίλιους τρόπους” ο Βλαντιμίρ Πούτιν εναντίον του.
Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, το Politico, για χρόνια, ο Ναβάλνι και ο Ρώσος πρόεδρος ήταν εγκλωβισμένοι σε μια βίαιη βασιλική μάχη που ήταν απίθανο να τελειώσει χωρίς τον θάνατο του ενός από τους δύο. Αυτή η κάπως μακάβρια πρόβλεψη μετατράπηκε σε κοινό τόπο μεταξύ πολλών Ρώσων – ακόμη και μεταξύ των ίδιων των υποστηρικτών του Ναβάλνι.
Και τώρα τελικά συνέβη. Μόλις μία ημέρα αφότου βιντεοσκοπήθηκε κατά τη διάρκεια μιας δικαστικής ακρόασης – να αστειεύεται και να φαίνεται να είναι ευδιάθετος – ανακοινώθηκε ότι ο 47χρονος κατέρρευσε ξαφνικά κατά τη διάρκεια ενός περιπάτου στη φυλακή και πέθανε μετά την προσπάθεια του πληρώματος του ασθενοφόρου να τον επαναφέρει.
Το τέλος μιας εποχής
Ο θάνατος αυτής της μεγάλης προσωπικότητας σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής στη μετασοβιετική ιστορία και βάζει μια οριστική τελεία στο βραχύβιο πείραμα της Ρωσίας να εξελιχθεί σε μια δημοκρατική χώρα.
Μεγάλο μέρος της απήχησης του Ναβάλνι στη Ρωσία τα τελευταία χρόνια έγκειται στην ικανότητά του να αποδομεί τον μύθο του Πούτιν και της συντροφιάς του, που εμφανίζονταν ιδεαλιστές και αφοσιωμένοι στην οικοδόμηση ενός ισχυρού έθνους. Ειδικεύτηκε στις αποκαλύψεις για την παρακμή και τη διαφθορά της ελίτ – αποκαλύπτοντας έναν φανταχτερό κόσμο νεποτισμού, επαύλεων και ιδιωτικών τζετ.
Ακόμα και στη φυλακή, ο Ναβάλνι ήταν ένα σύμβολο καιένδειξη ότι υπήρχε κάποιο απομεινάρι αντιπολίτευσης στη μονοκρατορία του Πούτιν. Χωρίς αυτόν, η απρόσκοπτη μετάβαση του “άτρωτου” Πούτιν στην απόλυτη πολιτική παντοδυναμία θεωρείται εξασφαλισμένη, μόλις ένα μήνα πριν από τις εκλογές που αναμένεται να εδραιώσουν την κυριαρχία του για περισσότερο από δύο δεκαετίες.
Αγκάθι στα πλευρά του Κρεμλίνου
Πρώην δικηγόρος που μετατράπηκε σε μπλόγκερ κατά της διαφθοράς, η εξέλιξη του Ναβάλνι στον πιο ηχηρό αντίπαλο του Κρεμλίνου για περισσότερο από μια δεκαετία αντικατοπτρίζει τη διολίσθηση της Ρωσίας στον αυταρχισμό.
Έγινε για πρώτη φορά γνωστός λόγω του ρόλου του στην οργάνωση διαδηλώσεων το 2011 και το 2012, εκμεταλλευόμενος την απογοήτευση των πολιτών για τους ισχυρισμούς περί εκλογικής νοθείας και για την επιστροφή του Πούτιν στο Κρεμλίνο για τρίτη προεδρική θητεία.
Οι διαδηλώσεις αυτές συγκέντρωσαν μαζική υποστήριξη, με ορισμένες από τις διαδηλώσεις στη Μόσχα να προσελκύουν ένα πλήθος δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων. Ο Ναβάλνι επινόησε μια φράση περιγράφοντας το κυβερνών κόμμα “Ενωμένη Ρωσία” ως “κόμμα κλεφτών και απατεώνων”, η οποία στη συνέχεια έγινε σύνθημα για τους υποστηρικτές του.
Οι δυνατότητές του να γίνει μια πραγματική απειλή για τον Πούτιν έγιναν για πρώτη φορά σαφείς το 2013, όταν κέρδισε περισσότερο από το ένα τέταρτο των ψήφων για τη δημαρχία της Μόσχας έναντι του υποψηφίου του Κρεμλίνου.Έκτοτε, δεν έπαψε ποτέ να αποτελεί αγκάθι στα πλευρά του Κρεμλίνου.
Οι μέθοδοι φίμωσης του Ναβάλνι
Οι μέθοδοι φίμωσης του Ναβάλνι εξελίχθηκαν παράλληλα με την άνοδο του κύρους του, με τις αρχές να γίνονται όλο και πιο σκληρές απέναντί του.
Αποκλείστηκε από τα κρατικά μέσα ενημέρωσης και του απαγγέλθηκαν κατηγορίες για υπεξαίρεση, οι οποίες οδήγησαν σε ποινή με αναστολή για τον ίδιο και φυλάκιση για τον αδελφό του, σε αυτό που πολλοί θεώρησαν ως μια προσπάθεια εκβιασμού για να τον βγάλουν από την πολιτική ζωή. Όμως ο Ναβάλνι επέδειξε μια ακλόνητη ικανότητα να αντέχει την πίεση και να στρέφει τα γεγονότα προς όφελός του.
Δημιούργησε ένα εκτεταμένο δίκτυο γραφείων προεκλογικής εκστρατείας ενόψει των προεδρικών εκλογών του 2018, που δεν είχε ξαναγίνει ποτέ στη Ρωσία, αξιοποιώντας μια νέα γενιά νέων κυρίως και ατρόμητων Ρώσων για να τον βοηθήσουν.
Αν και του απαγορεύτηκε να συμμετάσχει στις εκλογές, αυτός και η ομάδα του συνέχισαν να επηρεάζουν τις πολιτικές εξελίξεις, βρίσκοντας τρόπους να χρησιμοποιούν το σύστημα του Κρεμλίνου εναντίον του ίδιου και να ανατρέπουν τους υποψήφιους που υποστηρίζονταν από το Κρεμλίνο στην κάλπη.
Οι νοθευμένες εκλογές στην πόλη της Μόσχας
Το 2019, ο Ναβάλνι φάνηκε να αναζωογονείται από τα σκιρτήματα των νέων διαδηλώσεων κατά του Κρεμλίνου, αυτή τη φορά με αφορμή τις νοθευμένες εκλογές στην πόλη της Μόσχας και τη φυλάκιση ακτιβιστών. Πάντα προκλητικός και απεριόριστα αποφασισμένος, επέμεινε ότι το 2019 δεν θα επαναληφθεί το 2011-2012.
Μιλώντας σε μια κινητοποίηση διαμαρτυρίας, είπε: “Όλο και περισσότεροι άνθρωποι συμμετέχουν, πολλοί από τους οποίους δεν είχαν ενδιαφερθεί ποτέ πριν για την πολιτική. Είναι πολύ σημαντικό και βρισκόμαστε στην αρχή. Αυτό που βλέπουμε τώρα είναι εντελώς διαφορετικό, όσον αφορά το μέγεθος και τη διάρκεια. Οι προηγούμενες διαμαρτυρίες ξεθώριασαν γρήγορα. Τώρα νέοι άνθρωποι μπαίνουν μπροστά”.
Αλλά τελικά, το Κρεμλίνο αύξησε την καταστολή του και κατέστειλε το κίνημα Ναβάλνι ακόμη πιο σκληρά. Οι συγκεντρώσεις σταμάτησαν.
Αποκαλύπτοντας τους ανθρώπους του Πούτιν
Ίσως το πιο σημαντικό είναι ότι ο ίδιος και η ομάδα του κατέκτησαν την ψηφιακή εποχή, συνδυάζοντας τον πολιτικό ακτιβισμό με την ψυχαγωγία σε καταιγιστικά βίντεο στο YouTube, εκθέτοντας την πολιτική ελίτ της Ρωσίας ως διεφθαρμένη και εκφυλισμένη και συντρίβοντας την αύρα του απαραβίαστου γύρω από τον Πούτιν και τους κολλητούς του. Εμπνεύστηκαν μια σειρά από σατιρικά spot και σύμβολα διαμαρτυρίας σε ένα κλεφτοπόλεμο φθοράς, με αποκορύφωμα τη φάρσα, μετά την εισβολή στην Ουκρανία, στην οποία ο γιός του εκπροσώπου του Κρεμλίνου Νικολάι Πεσκόφ εμφανίζεται να αρνείται να στρατευτεί δηλώνοντας ότι “το ζήτημα θα επιλυθεί σε διαφορετικό επίπεδο”.
Χρώμα και δηλητήριο
Με την πάροδο των ετών, οι ρωσικές αρχές κατέφευγαν όλο και περισσότερο στη βία για να καταστείλουν την αντιπολίτευση. Οι διαμαρτυρίες στους δρόμους αντιμετωπίζονταν με ξυλοδαρμούς από την αστυνομία και ποινές φυλάκισης για τους συμμετέχοντες.
Ο Ναβάλνι ψεκάστηκε δύο φορές με αντισηπτική πράσινη βαφή, με το δεύτερο περιστατικό έξω από το γραφείο του στη Μόσχα το 2017 να έχει ως αποτέλεσμα ένα σοβαρό έγκαυμα στο δεξί του μάτι.
Αλλά το αποκορύφωμα ήρθε το καλοκαίρι του 2020, όταν έπεσε αναίσθητος στο αεροπλάνο για τη Μόσχα μετά από μια επίσκεψη στο Τομσκ της Σιβηρίας ενόψει των περιφερειακών εκλογών.Για μέρες ακροβατούσε στα πρόθυρα του θανάτου, ενώ οι υποστηρικτές του προσπαθούσαν να διαπραγματευτούν την απελευθέρωσή του στο εξωτερικό για θεραπεία και οι Ρώσοι γιατροί κωλυσιεργούσαν, επικαλούμενοι χαμηλή αρτηριακή πίεση μεταξύ άλλων ψευδών λόγων για να τον κρατήσουν υπό την επίβλεψή τους.
Μετά από δύο ημέρες σε κώμα, μεταφέρθηκε τελικά με αεροπλάνο στο νοσοκομείο Charité του Βερολίνου και διαπιστώθηκε ότι ο Ναβάλνι είχε δηλητηριαστεί με τον νευροπαραλυτικό παράγοντα Novichok της σοβιετικής εποχής, επιβεβαιώνοντας τις ευρέως διαδεδομένες υποψίες για ανάμειξη του Κρεμλίνου.
Πριν από τη δηλητηρίαση, ο Ναβάλνι δεν ήταν πάντα ομαδικός παίκτης και συχνά βρισκόταν σε αντιπαράθεση με άλλους ηγέτες της εύθραυστης και κατακερματισμένης αντιπολίτευσης της Ρωσίας.
Αντιμετώπισε επίσης επικρίσεις σχετικά με την τακτική του και τις εθνικιστικές και ξενοφοβικές απόψεις του παρελθόντος, προκαλώντας την οργή των Ουκρανών και ορισμένων Ρώσων παραμένοντας αμφίθυμος σχετικά με το μέλλον της Κριμαίας, της χερσονήσου που προσαρτήθηκε από τη Μόσχα το 2014.
Επιστροφή από το χείλος του γκρεμού
Ο Ναβάλνι επέζησε ως εκ θαύματος από τη δηλητηρίαση και επέστρεψε δυναμικά.
Στην πρώτη του συνέντευξη μετά την ανάκτηση των αισθήσεών του, ειρωνεύτηκε ακόμη και την κυβέρνηση για την αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας, αστειευόμενος με τον δημοσιογράφο Γιούρι Ντουντ ότι “κανένα από τα σχέδια του Πούτιν δεν είναι επιτυχημένο”.
Σε ένα βίντεο έρευνας μαζί με τον ερευνητικό ιστότοπο Bellingcat, αποκάλυψε στη συνέχεια το σχέδιο δολοφονίας του και έφτασε στο σημείο να ξεγελάσει έναν από τους εμπλεκόμενους Ρώσους πράκτορες σε τηλεφωνική ομολογία.
Ήταν ένας ακόμη εξευτελισμός για το Κρεμλίνο, αποκαλύπτοντας τις ρωσικές υπηρεσίες ασφαλείας ως ανίκανες και χλευάζοντας τις τακτικές τους.
Εν τω μεταξύ, τηρώντας μια προηγούμενη παράδοση, ο Πούτιν αρνιόταν να αποκαλέσει τον Ναβάλνι με το όνομά του, αναφερόμενος σε αυτόν ως “τον ασθενή του Βερολίνου”. (Ακόμη και την Παρασκευή, ο Πούτιν διατήρησε το χαρακτηριστικό γνώρισμά του να μην καταδέχεται να αναφερθεί στον αντίπαλό του, παρά την ευκαιρία που είχε να το κάνει σε μια δημόσια εμφάνιση σε ένα εργοστάσιο).
Η μοιραία απόφαση
Το 2021, αν και θα μπορούσε να παραμείνει στην εξορία, ο Ναβάλνι πήρε την τολμηρή -και τελικά μοιραία- απόφαση να επιστρέψει στη Ρωσία.
“Αν τα πιστεύω σου αξίζουν κάτι, πρέπει να είσαι πρόθυμος να τα υπερασπιστείς.Και αν χρειαστεί, να θυσιάσεις κάτι”, δήλωσε ο Ναβάλνι τον περασμένο μήνα, σχετικά με τον λόγο της επιστροφής του.
Συνελήφθη αμέσως μετά την προσγείωσή του, επειδή δεν ανέφερε στις ρωσικές αρχές πού ακριβώς βρισκόταν, ενώ υποβαλλόταν σε θεραπεία στη Γερμανία, παραβιάζοντας έτσι τους όρους της αναστολής του.
Ενώ βρισκόταν στη φυλακή, ένα ρωσικό δικαστήριο κήρυξε το Ίδρυμά του κατά της διαφθοράς ως “εξτρεμιστική” οργάνωση, οδηγώντας τους υπαλλήλους και τους εθελοντές του στην παρανομία ή στην εξορία.
Αυτό, καθώς και οι νόμοι περί στρατιωτικής λογοκρισίας, που ψηφίστηκαν στον απόηχο της πλήρους εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, κατέστειλαν κάθε εναπομείνασα ελπίδα συντονισμένης διαμαρτυρίας κατά του Κρεμλίνου και του πολέμου του.
Η υγεία του ήταν γνωστό ότι επιδεινωνόταν κατά τη διάρκεια της κράτησής του.Πέρασε 295 ημέρες από τα τελευταία τρία χρόνια σε κελί απομόνωσης – την τελευταία φορά μόλις μερικές ημέρες πριν από τον θάνατό του.
Τον Ιανουάριο, φαινόταν αδύναμος σε ένα βίντεο που κυκλοφόρησε από μια ακόμη δικαστική ακρόαση διάσκεψης, αυτή τη φορά στη λεγόμενη φυλακή υψίστης ασφαλείας Polar Wolf 40 μίλια βόρεια του Αρκτικού Κύκλου, όπου είχε μεταφερθεί μετά την καταδίκη του σε 19 χρόνια φυλάκισης.
Μετά τον θάνατό του Ναβάλνι, οι φόβοι πλέον αφορούν στην ασφάλεια του Βλαντίμιρ Καρά-Μούρζα, ενός άλλου εξέχοντος αντιπάλου του Πούτιν, ο οποίος μαραζώνει στη φυλακή.
“Είμαστε ασυνήθιστα δυνατοί”
Ο Πούτιν, όπως φάνηκε, είχε νικήσει. Κι όμως, ο Ναβάλνι δεν το πίστευε αυτό. Και όσο δεν το πίστευε αυτός, το ίδιο δεν πίστευε και μια ομάδα Ρώσων.
Μέσω των δικηγόρων του, κατάφερε να διατηρήσει ενεργή παρουσία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (για την οποία οι ίδιοι αντιμετωπίζουν τώρα διώξεις, με τρεις δικηγόρους στη φυλακή και δύο στην εξορία), μοιράζοντας περιοδικά τις απόψεις του για την επικαιρότητα και συνεχίζοντας να σκιαγραφεί την άποψή του για την “υπέροχη Ρωσία του μέλλοντος”.
Χρησιμοποίησε τις ατελείωτες ακροάσεις του στο δικαστήριο ως πολιτική πλατφόρμα για να καλέσει τους Ρώσους να μην χάσουν την ελπίδα τους και να αστειευτεί εις βάρος του καθεστώτος Πούτιν – κάποια στιγμή αφηγήθηκε μια σκηνή από τον “Χάρι Πότερ” στην οποία ένας χαρακτήρας λέει στον μάγο να μην αισθάνεται μοναξιά, γιατί “αυτό θα ήθελε ο Βόλντεμορτ”.
Αντίποδας σε ό,τι αντιπροσωπεύει ο Πούτιν
Ο Ναβάλνι ήταν ο αντίποδας σε ό,τι αντιπροσωπεύει ο Πούτιν. Όχι μόνο πολιτικά, αλλά και όσον αφορά την προσωπική του ζωή. Στις συγκεντρώσεις ο Ναβάλνι ήταν προστατευτικός προς τη σύζυγό του, Γιούλια, πάντα έτοιμος να την αγκαλιάσει, προστατεύοντάς την από μια αγέλη πιεστικών δημοσιογράφων και εικονοληπτών.
Ο Ναβάλνι ήταν πάντα το καναρίνι στο ανθρακωρυχείο, που προκαλούσε το Κρεμλίνο να δείξει το πραγματικό του πρόσωπο. Και με τον θάνατό του, η μάσκα έπεσε.
Ενώ τα ρωσικά κρατικά μέσα ενημέρωσης και ο Πούτιν παρέμειναν σιωπηλοί για τον θάνατο του Ναβάλνι, οι προπαγανδιστές του Κρεμλίνου έδειξαν με το δάχτυλο τη Δύση.
Ο Πούτιν επιδιώκει την πολιτική αθανασία και γι’ αυτό ο Ναβάλνι έπρεπε να πεθάνει. Όχι επειδή, κλεισμένος σε ένα κελί απομόνωσης στην Αρκτική, αποτελούσε πραγματικά μια βιώσιμη απειλή για το Κρεμλίνο, αλλά επειδή όσο παρέμενε ζωντανός, παρέμενε και η ελπίδα των Ρώσων ότι κάποια μορφή αντιπολίτευσης ήταν δυνατή.
“Μην τα παρατάτε”
Σήμερα, για πολλούς Ρώσους, με τον θάνατο του Ναβάλνι, η τελευταία αχτίδα ελπίδας για τη δημοκρατία έχει θαφτεί. Δεν θα τους επιτραπεί να δείξουν τη θλίψη τους σε δημόσια μνημόσυνα χωρίς να συλληφθούν. Θα χύσουν όμως πολλά δάκρυα κρυμμένοι πίσω από τις κουρτίνες των σπιτιών τους.
Γι’ αυτούς, ο Ναβάλνι έχει ένα μήνυμα από τον τάφο: “Μην τα παρατάτε”, είπε στο βραβευμένο με Όσκαρ ντοκιμαντέρ για τη ζωή του, απαντώντας στην ερώτηση του δημοσιογράφου για το τι θα έλεγε στους Ρώσους σε περίπτωση δολοφονίας του.
“Αν συμβεί αυτό σημαίνει ότι είμαστε ασυνήθιστα δυνατοί, αφού αποφάσισαν να με σκοτώσουν. Οπότε θα πρέπει να χρησιμοποιήσετε αυτή τη δύναμη και να μην τα παρατήσετε”…
- Από το Politico.eu
