Σε έναν κόσμο που διαρκώς μοιάζει να διολισθαίνει προς όλο και περισσότερο αυταρχισμό, η Ευρώπη παραμένει ένας “φάρος” όσον αφορά στο Κράτος Δικαίου, δηλαδή, το σύστημα που ακολουθεί τέσσερεις οικουμενικές αρχές:
- η κυβέρνηση, οι αξιωματούχοι και οι κρατικοί παράγοντες είναι υπόλογοι σύμφωνα με τον νόμο,
- οι νόμοι είναι σαφείς, δημοσιοποιούνται και εφαρμόζονται ομοιόμορφα και προστατεύουν θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, στα οποία συμπεριλαμβάνεται η ασφάλεια των ατόμων και των αγαθών,
- η διαδικασία με την οποία θεσπίζονται και επιβάλλονται οι νόμοι είναι προσβάσιμη, δίκαιη και αποτελεσματική, και
- η δικαιοσύνη αποδίδεται έγκαιρα από ικανούς, ηθικούς, και ανεξάρτητους εκπροσώπους σε ικανό αριθμό, οι οποίοι διαθέτουν επαρκείς πόρους και αντικατοπτρίζουν την κοινότητα που υπηρετούν.
Μάλιστα, τα κράτη-μέλη της ΕΕ εξακολουθούν να πρωτοστατούν παγκοσμίως στο κράτος δικαίου, με τη Βουλγαρία και τη Σλοβενία να σημειώνουν τη μεγαλύτερη πρόοδο το 2023, σύμφωνα με νέα έκθεση του World Justice Project. Όμως τα νέα δεν είναι μόνο καλά, καθώς, με το κράτος δικαίου να υπόκειται παγκοσμίως σε κρίση, η Ελλάδα και το Βέλγιο κατέγραψαν μεγάλη πτώση.
Υποχώρηση στο 78%
Η έκθεση διαπίστωσε ότι στο 78% των χωρών του κόσμου παρατηρήθηκε υποχώρηση του κράτους δικαίου σε σχέση με το 2016, με τα νομοθετικά σώματα, τα δικαστήρια και την κοινωνία των πολιτών να χάνουν έδαφος στον έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι βαθμολογίες του δείκτη για την κυβερνητική λογοδοσία και τους ελέγχους και τις ισορροπίες μειώθηκαν στο 74% των χωρών τα τελευταία επτά χρόνια. Παρόλο που η ΕΕ παραμένει προπύργιο για το κράτος δικαίου, καθώς τα κράτη έχουν υποχωρήσει λιγότερο σε σύγκριση με τις χώρες άλλων περιοχών, 14 κράτη μέλη κατέγραψαν πτώση βάσει του δείκτη μεταξύ 2022 και 2023.
Ο δείκτης κράτους δικαίου βασίζεται σε αξιολογήσεις των νομικών συστημάτων των χωρών, της ανοικτής διακυβέρνησης, των περιορισμών στην κυβέρνηση, των θεμελιωδών δικαιωμάτων, της τάξης και της ασφάλειας και της εφαρμογής των κανονιστικών διατάξεων. Η Βουλγαρία, η οποία είχε τη δεύτερη χειρότερη βαθμολογία της ΕΕ με 0,56 το 2023, βρέθηκε στην κορυφή της κατάταξης όσον αφορά την πρόοδο του κράτους δικαίου, με αύξηση 1,7% από το 2022 και αύξηση σε όλους τους τομείς εκτός από την επιβολή των κανονιστικών ρυθμίσεων.
Η… απρόβλεπτη Βουλγαρία
Η Βουλγαρία, που διεκδικεί την είσοδό της στον χώρο Σένγκεν, θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει αυτή την κατάταξη για να ασκήσει πιέσεις στα βέτο από την Αυστρία και την Ολλανδία, καθώς και οι δύο αναφέρουν τις ανησυχίες για το κράτος δικαίου ως κύρια επιχειρήματα για τον αποκλεισμό τους. Ταυτόχρονα, τα θετικά νέα θα σταθεροποιήσουν τις θέσεις του μεταρρυθμιστικού συνασπισμού υπέρ της ΕΕ στο βουλγαρικό κοινοβούλιο. Η βελτίωση του δικαστικού συστήματος και της ανεξαρτησίας του μπορεί να αποδοθεί στις ριζικές μεταρρυθμίσεις που είχαν ξεκινήσει την άνοιξη και αφορούσαν κυρίως το γραφείο του εισαγγελέα.
Τα κόμματα που τάσσονται υπέρ της ΕΕ στη Σόφια, με την υποστήριξη του πρώην μεταρρυθμιστή υπουργού Δικαιοσύνης Κρουμ Ζάρκοφ, κατάφεραν να απολύσουν τον άλλοτε πανίσχυρο επικεφαλής εισαγγελέα της Βουλγαρίας, Ιβάν Γκέσεφ. Η Βουλγαρία σχεδιάζει επίσης περαιτέρω συνταγματικές μεταρρυθμίσεις μέχρι το τέλος του έτους, συμπεριλαμβανομένων αλλαγών στο Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο και στην Εισαγγελία. Η χώρα αναμένεται επίσης να δώσει στους πολίτες άμεση πρόσβαση στο Συνταγματικό Δικαστήριο.
Το υπόδειγμα της Σλοβενίας
Η Σλοβενία, από την πλευρά της, ήρθε τέταρτη όσον αφορά την πρόοδο, με αύξηση 1,6% μεταξύ 2022 και 2023 και ανάπτυξη σε όλους τους τομείς. Αυτή τη στιγμή κατέχει βαθμολογία 0,69. Υπό την προηγούμενη δεξιά κυβέρνηση, η Σλοβενία υπέστη σοβαρές οπισθοδρομήσεις όσον αφορά τη θεσμική ανεξαρτησία, την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και το δικαστικό σύστημα. Το 2022 σχηματίστηκε νέα προοδευτική κυβέρνηση, το κορυφαίο κόμμα της οποίας υποσχέθηκε κατά την προεκλογική εκστρατεία να σταματήσει την οπισθοδρόμηση και να αποκαταστήσει το κράτος δικαίου.
Τον περασμένο Ιούλιο, η κυβέρνηση ψήφισε έναν νόμο omnibus που καταργούσε 11 νόμους της προηγούμενης εκτελεστικής εξουσίας και λίγο αργότερα αποκατέστησε τη χρηματοδότηση του Σλοβενικού Πρακτορείου Τύπου (STA), ένα επίμαχο σημείο στις τελευταίες εκθέσεις της ΕΕ για το κράτος δικαίου. Πιο πρόσφατα, η κυβέρνηση πρότεινε επίσης συνταγματικές αλλαγές βάσει των οποίων το κοινοβούλιο δεν μπορεί πλέον να διορίζει δικαστές.
Κακό σκορ για Ελλάδα-Βέλγιο
Όσον αφορά τις χώρες της ΕΕ που υποχώρησαν, η Ελλάδα κατέχει μια διόλου αξιοζήλευτη πρωτιά. Ενώ οι νομοθέτες της ΕΕ έχουν επισημάνει ότι ο σεβασμός του κράτους δικαίου στην Ελλάδα βρίσκεται εδώ και χρόνια στην “επικίνδυνη ζώνη“, ο δείκτης δείχνει μείωση 1,4% από το 2022 και 0,4% από το 2016. Αυτή τη στιγμή κατατάσσεται στην τρίτη χαμηλότερη θέση στην ΕΕ με 0,61, με τη μεγαλύτερη υποχώρηση να καταγράφεται στους τομείς της αστικής και της ποινικής δικαιοσύνης, με μείωση 2,2% και 4,3% από το 2022, αντίστοιχα.
Το δικαστικό σύστημα της Ελλάδας βρίσκεται συνεχώς στο στόχαστρο της ΕΕ για το κράτος δικαίου. Το 2023, η έκθεση της ΕΕ διαπίστωσε επιδείνωση της πρόσβασης στη δικαιοσύνη και εξέφρασε την άποψη ότι απαιτούνται αλλαγές, συμπεριλαμβανομένης της μεταρρύθμισης σχετικά με τον τρόπο διορισμού των ανώτατων δικαστικών θέσεων για τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι το σκάνδαλο υποκλοπών στο οποίο διαπιστώθηκε ότι τα τηλέφωνα αρκετών πολιτικών, επιχειρηματιών και δημοσιογράφων παρακολουθούνταν από παράνομο κατασκοπευτικό λογισμικό Predator.
Αν και το σκάνδαλο ξέσπασε τον Ιούλιο του 2022, η ελληνική δικαιοσύνη έχει καταλήξει μέχρι στιγμής σε μηδενικά αποτελέσματα από την έρευνά της. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης υποστηρίζουν ότι υπάρχει συνεχής προσπάθεια συγκάλυψης των υπευθύνων για το σκάνδαλο.
Επίσης, η βαθμολογία του Βελγίου μειώθηκε κατά 1% σε σχέση με το 2022 σε όλους τους τομείς, ιδίως στην αστική δικαιοσύνη, την επιβολή των κανονιστικών διατάξεων και την ανοικτή διακυβέρνηση. Ωστόσο, παραμένει μία από τις κορυφαίες χώρες με βαθμολογία 0,78 το 2023. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί από τις χρονοβόρες αστικές διαδικασίες του Βελγίου και τον περιοριστικό νόμο περί διαμαρτυρίας. Σύμφωνα με την έκθεση της ΕΕ για το Κράτος Δικαίου 2023, το Βέλγιο αδυνατεί επίσης συστηματικά να συμμορφωθεί με τις δικαστικές αποφάσεις, δεν αναλύει την αποτελεσματικότητα του δικαστικού του συστήματος και παρουσιάζει ελλείψεις στη διαφάνεια.
Οι συνήθεις ύποπτοι
Η Ουγγαρία και η Πολωνία, οι δύο χώρες που έχουν εδώ και καιρό φθίνουσα βαθμολογία όσον αφορά το κράτος δικαίου, δεν αναφέρονται άμεσα στην έκθεση, αν και η έκθεση ρίχνει φως στις μακροπρόθεσμες τάσεις σε αυτές τις δύο χώρες. Η Ουγγαρία απώλεσε 0,2% από τη βαθμολογία της το 2022 και συσσωρεύει οπισθοδρόμηση 9,9% από τη βαθμολογία της το 2016 σε ένα συνολικό ποσοστό 0,51 το 2023 – το χαμηλότερο στην ΕΕ, χαμηλότερα από τις υποψήφιες προς ένταξη στην ΕΕ χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, συμπεριλαμβανομένων του Μαυροβουνίου (0,56), της Μολδαβίας (0,53) και της Βόρειας Μακεδονίας (0,53).
Η Ουγγαρία έχει επίσης χειρότερη βαθμολογία από το Κοσσυφοπέδιο (0,56) και τη Γεωργία (0,60), δύο χώρες που φιλοδοξούν να ξεκινήσουν τη διαδικασία ένταξης στην ΕΕ. Από την πλευρά της, η Πολωνία έχει χάσει 0,6% από το 2022 και έχει συσσωρεύσει μείωση 11% από το 2016, με τρέχουσα βαθμολογία 0,64 – πάνω από την Ουγγαρία, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, την Κροατία και την Ελλάδα. Δεδομένων των πρόσφατων εκλογών που έδωσαν πλειοψηφία στις φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις, ο απολογισμός του κράτους δικαίου της χώρας θα βελτιωθεί κατά πάσα πιθανότητα σημαντικά το επόμενο έτος.
με πληροφορίες από το Euractiv
