Του Παναγιώτη Χαλβατσιώτη*
Με τον τίτλο αυτό κυκλοφόρησε το 2012 ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον βιβλίο με συγγραφείς τους Daron Acemoglu και James Robinson που προσπάθησαν να απαντήσουν στα σημαντικά ερωτήματα «τι σημαίνει ισχυρή χώρα» και «τι υποκρύπτει για ένα έθνος η ευημερία ή η φτώχια των κατοίκων». Έτσι λοιπόν, προσπάθησαν να διερευνήσουν γιατί μερικά έθνη είναι πλούσια ενώ άλλα φτωχά, πώς κάποια φτωχά γίνονται πλούσια καθώς και τι πρέπει να κάνουν τα πλούσια για να παραμείνουν στην υψηλή κατηγορία.
Βέβαια, πολλά έχουν γραφεί από ειδικούς στα οικονομικά και στις πολιτικές επιστήμες αλλά τίποτα από αυτά δεν είναι αρκετά πειστικό αφού τελικά αποκλειστικά οι πολιτικές που θα αποφασισθούν καθορίζουν το αύριο. Υπάρχει πάντα όμως ο κίνδυνος οι σκέψεις μας να εγκλωβιστούν στο απόφθεγμα του αν η κότα προϋπήρχε του αβγού ή το ανάποδο. Έτσι είναι σημαντικό να διερευνήσουμε το τι είναι αυτό που αναντίρρητα γεννάει τον πλούτο.
Η γεωγραφία και το κλίμα δεν αρκούν
Η γεωγραφία και το κλίμα μπορεί να αποτελούν συστατικά για την επιτυχία ενός έθνους, αλλά στην πράξη έχουμε δει ότι δεν αρκούν από μόνα τους και ίσως να αποτελούν και τροχοπέδη. Βλέπουμε έθνη με θέσεις-κλειδιά στον γεωγραφικό χάρτη και με πληθυσμούς που μάχονται να επιβιώσουν.
Ο μέσος Αμερικανός πολίτης σύμφωνα με στατιστικές μελέτες, έχει ένα επταπλάσιο βαθμό ευημερίας από τον μέσο Μεξικανό, δεκαπλάσιο από τον Περουβιανό, εικοσαπλάσιο από τους κατοίκους της υποσαχάριας Αφρικής και 40 φορές περισσότερο από τις χώρες της Αφρικής που λιμοκτονούν όπως είναι το Μάλι και το Σουδάν. Μια γρήγορη απάντηση για την φτώχια, παρά την καλή γεωγραφική θέση μιας χώρας, είναι οι παραδόσεις της, τα ήθη και τα έθιμα και οι ανεπαρκείς ηγέτες. Σήμερα όμως γνωρίζουμε ότι τα πραγματικά εργαλεία που καθοδηγούν με ακρίβεια το μέλλον ενός έθνους είναι οι συμμαχίες, η παραγωγικότητα, η εκπαίδευση, η τεχνολογική ανάπτυξη και το επίπεδο υγείας ενός πληθυσμού. Το πιο σημαντικό όμως κριτήριο επιτυχίας αποτελεί η διάχυση του πλούτου μεταξύ των κοινωνικών ομάδων ούτως ώστε να ευημερεί η πλειονότητα των πολιτών.
Η οικονομία και η διακυβέρνηση
Οι υποδομές παίζουν σημαντικό ρόλο αφού ο πλούτος μιας χώρας δεν αντικατοπτρίζεται με την κατασκευή ενός πολυτελέστατου μεγάρου που θα φιλοξενεί τον ηγέτη της, αλλά με την κατασκευή για παράδειγμα ενός σύγχρονου αεροδρομίου που θα αποτελεί πύλη εξόδου των προϊόντων. Ένας αρνητικός παράγοντας για την ευημερία των πολιτών, είναι η απολυταρχικότατα με την υποβάθμιση των θεμελιωδών θεσμών των διοικούντων όπως συμβαίνει σε αρκετές χώρες της Αφρικής. Έτσι Χώρες που λιμοκτονούν έχουν σημαντικό εξαγωγικό έσοδο με την εξόρυξη των διαμαντιών. Προφανώς το μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα για τις χώρες αυτές μόνο ένας άφρονας θα το χρησιμοποιήσει ως αντιπροσωπευτικό κριτήριο της οικονομίας μιας κοινωνίας.
Το οικονομικό θαύμα της Κίνας, παρόλη την έλλειψη των δημοκρατικών θεσμών, στηρίχθηκε στην τεχνολογική πρόοδο, τη δημιουργικότητα και την καινοτομία, θέτοντας μακροπρόθεσμους και μακροχρόνιους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης που οδηγούν όμως σταθερά με γοργά βήματα τα δισεκατομμύρια των πολιτών της από την φτώχια στην ευημερία. Επομένως, με βάση τα Κινεζικά πρότυπα κάθε τύπου εξωτερική υποστήριξη θα πρέπει να κατευθυνθεί και να κατανεμηθεί σε επενδύσεις κατά προτίμηση μικρού μεγέθους, που θα εμπεριέχουν την έρευνα, την βιώσιμη ανάπτυξη και την καινοτομία.
Ένδεια χωρίς ανεργία
Το χειρότερο μοντέλο φτωχοποίησης μιας χώρας είναι η ένδεια χωρίς ανεργία. Αυτό σημαίνει ότι ενώ έχω εργασία οι αποδοχές μου είναι πενιχρές για να μπορέσω να επιβιώσω αλλά και να στοχεύσω σε ενίσχυση του πνεύματος δημιουργικότητας. Έτσι λοιπόν η εύρεση εργασίας δεν απομακρύνει πάντα από την φτώχια και αν αυτό το φαινόμενο αυτό χαρακτηρίζει το εργατικό δυναμικό από τις εύρωστες νεότερες παραγωγικές ηλικίες, ένα έθνος είναι καταδικασμένο να αποτύχει.
Η φτωχοποίηση δεν είναι πάντα αίτιο μόνο του χαμηλού εισοδήματος αλλά και της υποβάθμισης παροχών υγείας, του χαμηλού επιπέδου μόρφωσης και σίγουρα της έλλειψης φιλοδοξιών και ονείρων από τους πολίτες. Παράλληλα ο περιορισμός των ατομικών ελευθεριών λιγοστεύει τη διέξοδο, αφού η πρόοδος και η ευημερία συνυπάρχουν όπως μας έχει καταδείξει η ιστορία μόνο μέσα από τον ουμανισμό.
ΕΕ: Το 10% στα όρια της φτώχιας
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση σύμφωνα με το European social policy network το 10% των εργαζομένων, που αφορά περίπου 21 εκατομμύρια ευρωπαίους πολίτες, βρίσκεται στα όρια της φτώχιας και κινδυνεύει από κοινωνικούς αποκλεισμούς, αφού ο πληθωρισμός και οι αυξήσεις των τιμών των τροφίμων αποτελούν το κύριο θέμα που απασχολεί την καθημερινότητά τους. Ήδη στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχει χάσμα οικονομικών ανισοτήτων μεταξύ βορά – νότου και όσον αφορά την Ελλάδα, κατέχει για τις ηλικίες 15 -19 ετών μία από τις υψηλότερες 3 θέσεις στο βάθρο του κοινωνικού αποκλεισμού. Όταν για παράδειγμα στην Αυστρία και το Λουξεμβούργο ο δείκτης ήταν 1,1 %, στην Ελλάδα καταγράφεται 14,9% με την γειτονική Βουλγαρία να ακουμπά το 18,6%.
Η μεταπήδηση των νέων πολιτών από την εκπαίδευση στην εργασία εξαρτάται σίγουρα από την διαθεσιμότητα καλά αμειβόμενων θέσεων για άτομα με επαρκή επίπεδο θεωρητικής και πρακτικής εκπαίδευσης. Σε έλλειψη τέτοιας διεξόδου ο πολίτης θα μεταναστεύσει σε άλλη χώρα όπου θα συνεισφέρει στην ανάπτυξη της χώρας υποδοχής. Επομένως το brain drain φτωχοποιεί μια χώρα και την αποκόπτει από την πιθανότητα κάποιας αναπτυξιακής πορείας.
Η βιώσιμη ανάπτυξη
Για το σχεδιασμό μιας βιώσιμης ανάπτυξης με βάση την εκπαίδευση θα πρέπει να ενσωματωθεί στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα και η επιμόρφωση σχετικά με τις απαιτούμενες εργασιακές δεξιότητες αλλά και να συνομολογηθούν αναπτυξιακού χαρακτήρα οράματα με σεβασμό στο περιβάλλον, αποβλέποντας στην κοινωνική δικαιοσύνη και διασφαλίζοντας το μέλλον των επερχόμενων γενεών.
Η μεταπτυχιακή εκπαίδευση οφείλει να εμψυχώσει τους σπουδαστές να αναπτύξουν κριτικό πνεύμα στα σύγχρονα προβλήματα με διεπιστημονική προσέγγιση καθώς και να διέπεται από ανταγωνιστικές εργασιακές συνθήκες. Αντί να αναλώνουμε χρόνο και συζητήσεις για την έλευση των ιδιωτικών πανεπιστημίων, θα πρέπει να συναποφασίσουμε για την οργάνωση της μεταπτυχιακής εκπαίδευσης σε πλαίσια που θα μπορέσει να συνεισφέρει σε μια βιώσιμη ανάπτυξη. Οι στόχοι θα σκοπεύουν στην καταπολέμηση της φτώχιας μέσα στην εργασία, την προστασία του περιβάλλοντος, την επίτευξη ειρήνης και κοινωνικής δικαιοσύνης και τη δημιουργία εργασιακών συμμαχιών και εταίρων. Βέβαια η στρατηγική μιας βιώσιμης ανάπτυξης απαιτεί συνεχείς βελτιώσεις μέσα από αξιολογήσεις και διαφάνεια.
Το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα δεν είναι το ίδιο σε όλες της Ευρωπαϊκές χώρες και η χώρα μας δυστυχώς προσφέρει ένα από τα χαμηλότερα. Δεν χωρά αμφιβολία όμως ότι δεν αρκεί μια γενναία αύξηση του, επειδή ότι η πρόοδος, η εξέλιξη και η επιβίωση ενός έθνους στηρίζονται στην δημιουργία καλά αμειβομένων θέσεων εργασίας.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να γνωρίζουμε, ότι οι φτωχές χώρες για να κοιτάξουν με ανοιχτά μάτια το αύριο αιτούνται οικονομικών ενισχύσεών από εξωγενείς πηγές, αλλά τίποτα δεν επιτυγχάνεται χωρίς την αλλαγή πολιτικών διακυβέρνησης και ύπαρξης προσώπων στην εξουσία με καινοτόμες ιδέες και κοινωνικές ευαισθησίες.
———
(*) Ο Παναγιώτης Χαλβατσιώτης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Παθολογίας στην Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ
