Κάθε βδομάδα με τον Κώστα Μποτόπουλο
Στο καμίνι του πολέμου, παρότι δεν συμμετέχει (ακόμα;) επί του πεδίου, ο αποκαλούμενος «δυτικός κόσμος», δηλαδή το διεθνές πεδίο της δημοκρατίας και της ελεύθερης οικονομίας, αναγκάζεται να αλλάξει. Ιδίως η Ευρώπη, και η Ευρωπαϊκή Ένωση, πιασμένη στη λαβίδα της ενεργειακής εξάρτησης από τη Ρωσία, από τη μια, και της αμυντικής εξάρτησης από τις ΗΠΑ, από την άλλη, έχει κάνει, μέσα σε λίγες μέρες, βήματα που άλλοτε θα έπαιρναν χρόνια ή δεν θα γίνονταν ποτέ. Κι έχει ακόμα πολλά να κάνει, ενόψει της νέας πραγματικότητας, στην οποία έχουμε ήδη εισέλθει.
Στο καθαρά οικονομικό επίπεδο, πέρα από την απόδειξη που η Ένωση έδωσε, στον εαυτό της πρώτα απ’ όλα, ότι μπορεί να συνονιστεί και να επιβάλει κυρώσεις με ιδιαίτερη σημασία και άμεσες συνέπειες (η ρωσική οικονομία βρίσκεται ήδη στα όρια της χρεοκοπίας), μια σειρά από προκλήσεις μένουν ανοιχτές:
- Πώς, και πόσο γρήγορα, μπορεί να επιτευχθεί η ενεργειακή απεξάρτηση; Πώς θα αντιμετωπιστεί, στον όχι πολύ μακρύ χρόνο, το γεγονός ότι ο «αντίπαλος» θα είναι αποκλεισμένος και πτωχευμένος, άρα συγχρόνως πιο επικίνδυνος και με μεγαλύτερη ανάγκη «βοήθειας»;
- Θα βρεθεί η πολιτική βούληση για δομικά μέτρα στα παράπλευρα εκείνα πεδία, που ήδη φάνηκε ότι αποτελούν και γεωπολιτικά όπλα: οι «θύλακοι ενίσχυσης κλεπτοκρατών», τύπου υπεράκτιων εταιριών, τραπεζικών απορρήτων και «χρυσών διαβατηρίων», η υπερπήδηση των οικονομικών, τραπεζικών και εμπορικών κυρώσεων μέσω της χρήσης κρυπτονομισμάτων, η γενικευμένη αδιαφάνεια των αγορών;
Μπορεί ο δημοκρατικός κόσμος να κερδίσει μέσα από την τραγωδία;
Πρακτικά η Δύση –γιατί όχι μόνο η Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και οι ΗΠΑ θα πρέπει να πάρουν παρόμοιες αποφάσεις- έχει μπροστά της τρία καυτά μέτωπα. Με σειρά αμεσότητας: δημοσιονομική πολιτική σε εποχή «θερμού Ψυχρού» ή σκέτου Θερμού Πολέμου, εξέλιξη της σχετιζόμενης με την κλιματική αλλαγή αναπτυξιακής στροφής, βαθιές μεταρρυθμίσεις στο διεθνές οικονομικό σύστημα, ώστε να γίνει πιο ομοιογενές εντός του «δημοκρατικού τόξου», πιο ασφαλές έναντι της βέβαιης προσπάθειας υπονόμευσης από τους εχθρούς του και λιγότερο πρόσφορο για τη δημιουργία ανισοτήτων.
Η γνώμη μου είναι ότι αν εγκαταλειφθεί η λογική της «αριθμητικής λιτότητας», αν όχι απλώς δεν αναστραφεί αλλά επιταχυνθεί η αλλαγή παραγωγικού μοντέλου σε «πράσινη» κατεύθυνση και αν δημιουργηθούν δεσμοί και δομές ενός νέου «Μπρέτον Γουντς της Ειρήνης», τότε κάτι μπορεί ο δημοκρατικός κόσμος να κερδίσει μέσα από την τραγωδία που ζούμε και που δεν βρίσκεται κοντά στο τέλος της.
Η τόλμη δεν είναι αδύνατη και οι κακές συνήθεις δεν είναι αμετακίνητες
Οι οιωνοί είναι διφορούμενοι. Από τη μια υπάρχει συνειδητοποίηση του «πρωτείου», και της αυταξίας, της Δημοκρατίας, σύσφιξη των δεσμών μεταξύ των δημοκρατικών χωρών και οργανισμών, επαναπροσέγγιση της έννοιας της αλληλεγγύης, ανακάλυψη ότι η τόλμη δεν είναι αδύνατη και ότι οι κακές συνήθεις δεν είναι αμετακίνητες.
Από την άλλη, ο κόσμος είναι πολυδιασπασμένος, τα συμφέροντα αντιφατικά, οι αντιλήψεις για το τι συνιστά «πρόοδο» αντικρουόμενες, η πρόκληση της οπισθοχώρησης –ειδικά στο τομέα της περιβαλλοντικής δράσης- πολύ έντονη.
- Η Ευρωπαϊκή Ένωση, αφού δίστασε για λίγο, κινήθηκε με αποφασιστικότητα, αλλά της λείπει η ομοιογένεια, η ηγεσία και οι θεσμοί της δεν είναι κατάλληλοι για άλματα.
- Οι ΗΠΑ βρίσκονται, υπό το σημερινό τους Πρόεδρο (η ανθρωπότητα δεν θα ήθελε καν να σκέπτεται την περίπτωση η εισβολή στην Ουκρανία να συνέπιπτε με προεδρία Τραμπ) αταλάντευτα στην πλευρά του «καλού», αλλά ούτε ο Τζό Μπάιντεν μπορεί να ηγηθεί μιας παγκόσμιας δημοκρατικής ανανέωσης, ούτε η χώρα του έχει τις δυνάμεις να στηρίξει μια αλλαγή του παγκόσμιου οικονομικού μοντέλου.
- Και υπάρχει βέβαια, ίσως πάνω απ’ όλα, και το αίνιγμα-μαύρο σύννεφο-καταλύτης που ακούει στο όνομα Κίνα: ερήμην της δεν γίνεται τίποτα, αλλά η στάση της είναι αδύνατο να προβλεφθεί ή να μπει στα «δυτικά» καλούπια. Μέχρι στιγμής κρατά μια σιωπηλή ουδετερότητα, που τίποτα δεν αποκλείει, αν έτσι κρίνει ο παντοδύναμος πρόεδρος της ότι τον συμφέρει, να αποδειχθεί υπονομευτική μιας νέας παγκόσμιας δημοκρατικής τάξης ή και σε ανοιχτή σύγκρουση με αυτήν.
Κι όμως αυτό, ούτε λίγο ούτε πολύ, χρειαζόμαστε: μια νέα παγκόσμια δημοκρατική τάξη. Ο πόλεμος και ο στρόβιλος στον οποίο έριξε την ανθρωπότητα δεν προκάλεσαν αυτή την ανάγκη –απλώς την κατέστησαν πιο σαφή και πιο επείγουσα. Αλλά βέβαια, συγχρόνως, και πολύ πιο επισφαλή.
Κώστας Μποτόπουλος
